(HanoiTV) - Ngày 08/10/2021, Trung tâm Lưu trữ quốc gia I - Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước giới thiệu đến công chúng triển lãm trực tuyến tài liệu lưu trữ “Hồ Gươm, giao lộ Đông - Tây” nhân dịp kỉ niệm 67 năm ngày Giải phóng thủ đô (10/10/1954 - 10/10/2021).
Hồ Gươm (Ảnh tư liệu)
Hồ Gươm - dấu tích của một khúc sông Nhị Hà xưa, là thắng cảnh nổi tiếng của Thủ đô, được bao quanh bởi phố Hàng Khay - Lê Thái Tổ - Đinh Tiên Hoàng.
Với vị trí đắc địa, Hồ Gươm đã được người Pháp lựa chọn để trở thành trung tâm trong công cuộc chỉnh trang thành phố Hà Nội ngay khi họ đặt chân đến mảnh đất này.
Dưới bàn tay quy hoạch của người Pháp, hồ Gươm như một Giao lộ - điểm nối hai nét kiến trúc và văn hóa Đông - Tây, là sự chuyển biến hợp lý giữa khu phố Ta ở phía Bắc và khu phố Tây ở phía Nam. Cùng với những nếp quen cũ, những tập quán sinh hoạt truyền thống của người Hà Nội, diện mạo mới của một đô thị phương Tây đã khiến cho lối sống của người dân có thêm nhiều điều mới mẻ. Sự cộng hưởng đó đã tạo nên một dấu ấn rất riêng cho hồ Gươm và Phố cổ ngày nay.
Nhân dịp 67 năm ngày Giải phóng thủ đô (10.10.1954 - 10.10.2021), Trung tâm Lưu trữ quốc gia I - Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước tổ chức Triển lãm trực tuyến tài liệu lưu trữ với chủ đề “Hồ Gươm, giao lộ Đông - Tây”.
Quảng trường Hồ Hoàn Kiếm (Ảnh tư liệu)
Triển lãm được bố cục thành 3 phần: Quá trình thay đổi diện mạo hồ Gươm; Bảo tồn không gian văn hóa, lịch sử hồ Gươm; Hồ Gươm - trung tâm dịch vụ và văn hóa giải trí.
Phần I
Quá trình thay đổi diện mạo hồ Gươm
Năm 1873, Pháp đánh chiếm Hà Nội, triều đình Huế đã nhượng một khoảnh đất diện tích 2.5ha ở Đồn Thủy bên bờ sông Hồng để xây dựng chỗ ở cho viên Công sứ và đội hộ vệ. Tháng 10/1875, Pháp bắt đầu khởi công các công trình kiên cố trên khu nhượng địa với một con đường xuyên khu (nay là phố Phạm Ngũ Lão). Đến thời điểm này, hồ Gươm vẫn có dáng dấp của những ao hồ nông thôn.
Từ năm 1884 trở đi, Hồ Gươm trở thành trung tâm trong công cuộc qui hoạch thành phố Hà Nội. Chính quyền Pháp cho mở một con phố nối khu Nhượng địa với Trường Thi và Hoàng Thành cũ. Trong quá trình xây dựng, Tổng Trú sứ Trung- Bắc Kì yêu cầu giữ lại khu vực quanh hồ với chiều rộng ít nhất là 20 mét, không một công trình nào được phép xây dựng dọc theo khu vực này và phải dỡ bỏ tất cả nhà tranh trên phố Paul Bert.
Từ tháng 10/1886 đến năm 1888, khu phố Pháp ở phía Đông hồ Gươm và phía Bắc trục đường Paul Bert dần được hoàn thiện. Để có đất làm đường và xây dựng khu phố này, chính quyền Pháp đã phá hủy một số ngôi chùa xung quanh hồ Gươm, bất chấp sự phản đối của dân chúng. Hệ thống phố đầu tiên của Hà Nội được hình thành, bắt đầu từ tuyến phố Paul Bert - des Inscruteurs (Tràng Tiền - Hàng Khay - Tràng Thi), tiếp theo là phố Francis Garnier (phố Đinh Tiên Hoàng) và Beauchamps (phố Lê Thái Tổ), cùng các dãy phố song song tạo ra một hệ thống bao quanh hồ Gươm.
Từ năm 1897, chính quyền Pháp tiến hành việc rải đá mặt đường, làm vỉa hè, hoàn thành hệ thống cung cấp điện nước, xây cống ngầm và một số cơ sở sản xuất như: nhà máy Điện bờ Hồ (1899 - 1902), công ty Tàu điện Hà Nội (1900)…,mở rộng một số chợ, nhà ga, quảng trường, công viên, rạp chiếu phim. Đại lộ Francis Garnier (phố Đinh Tiên Hoàng) với việc mở rộng công viên hướng ra hồ đã mang lại một không gian xanh và là trục đi bộ quan trọng của trung tâm đô thị.
Phía Đông Nam hồ Gươm, người Pháp khẩn trương xây dựng khu trung tâm hành chính, chính trị đầu não của Chính quyền Pháp ở Hà Nội như: Toà Đốc lý, Phủ Thống sứ Bắc Kì, Bưu điện, Ngân hàng. Phía Bắc của hồ là quảng trường dẫn vào khu phố bản xứ thấp tầng. Tuyến cây xanh được tăng dần khi qua cụm đền Ngọc Sơn để vào khu phố Tây, những ngã tư giao thông đã được phân làn xe đúng nghĩa. Việc xây dựng công sở và qui hoạch tổng thể cụm công trình phía Đông hồ Gươm đã biến nơi đây thành một trung tâm hành chính, tín ngưỡng, thương nghiệp, dịch vụ và văn hóa giải trí.
Trong công cuộc chỉnh trang thành phố, hồ Gươm đã tạo nên điểm khác biệt so với các đô thị kiểu mẫu phương Tây, mang đậm kiến trúc cảnh quan Á Đông. Hồ Gươm trở thành “giao lộ Đông - Tây”, là sự chuyển biến hợp lý giữa khu phố Ta ở phía Bắc và khu phố Tây ở phía Nam, như nhận xét của André Masson: “Hồ Gươm ngày nay là một vòng trang sức của Hà Nội, là gạch nối vui tươi giữa khu phố người bản xứ với khu phố Pháp…”.
Hồ Gươm xưa có dáng dấp của những ao hồ nông thôn (Ảnh tư liệu)
Phần II
Bảo tồn không gian văn hóa, lịch sử hồ Gươm
Sau khi nhậm chức năm 1884, Bonnal khẩn trương lên kế hoạch kiến thiết thành phố trong đó có việc sửa sang hồ Gươm thành khu vui chơi giải trí, vạch một con đường rộng bao quanh Hồ. Để giải quyết vấn đề này, toàn bộ các nhà tranh, đình, chùa, đền, miếu như: đền Bà Kiệu, chùa Báo Ân, đền vua Lê…đều bị phá bỏ trừ các công trình trên đảo Ngọc Sơn và Quy Sơn. Việc làm này đã tạo nên làn sóng bức xúc không chỉ đối với người dân Hà Nội mà với một số quan chức Pháp.
Trước tình hình đó, Toàn quyền Đông Dương đã ký các Nghị định ngày 09/3/1900 và 15/4/1905 về việc bảo tồn các công trình lịch sử của thành phố Hà Nội (trong đó có đền Ngọc Sơn cùng đài Tháp Bút).
Năm 1925, theo Nghị định ngày 11/7 của Toàn quyền Đông Dương, bất cứ một công trình lịch sử, tín ngưỡng nào đã được xếp hạng muốn được sửa chữa đều phải do Sở Quốc gia Bảo tồn cổ tích đề nghị.
Sau năm 1937, Đốc lý Hà Nội ra Quyết định chuyển đổi mục đích sử dụng một số công trình lịch sử, tín ngưỡng ở Hà Nội. Theo đó, có công trình phải dỡ bỏ hoàn toàn, có công trình chỉ cắt bỏ một phần.
Ngày 21/02/1949, theo Quyết nghị số 36-ND của Thị trưởng Hà Nội, Ban trị sự đình, đền, chùa do Chánh ty Địa chính và Công sản thành phố được thành lập nhằm “quản trị đình, chùa một cách quy củ và hợp pháp; dung hoà quyền lợi của thành phố…”.
Ngày nay, khu vực hồ Gươm và vùng phụ cận là nơi tập trung nhiều công trình di tích lịch sử, văn hóa, kiến trúc, nghệ thuật truyền thống với không gian mặt nước, cây xanh. Ở đó, người ta có thể nhìn thấy cả một chiều sâu văn hóa lẫn nét kiến trúc độc đáo như: đền Ngọc Sơn, cầu Thê Húc, Tháp Bút, Đài Nghiên, tháp Rùa, tháp Hòa Phong,...
Trải qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, cái mất - cái còn, cái cũ - cái mới đã đan xen, hòa quyện tạo nên không gian văn hóa hồ Gươm.
Phần III
Hồ Gươm - Trung tâm dịch vụ, văn hóa giải trí
Với mong muốn biến hồ Gươm và vùng phụ cận trở thành một trung tâm văn hóa, chính trị, tín ngưỡng, thương nghiệp, dịch vụ và giải trí của Hà Nội, chính quyền Pháp đã xây dựng những dinh thự, cơ quan hành chính, công sở ở phía Đông hồ Gươm. Nhiều nhà máy, xí nghiệp, cửa hàng, cửa hiệu, hãng buôn mọc lên xung quanh hồ, các phố Tây dần được hình thành. Các khu trung tâm vui chơi, giải trí kiểu Âu ra đời như: nhàhát Lớn thành phố, câu lạc bộ, bể bơi.
Đời sống vật chất, tinh thần của người Hà Nội dần pha trộn yếu tố Tây hóa. Từ khẩu vị ẩm thực (bánh mì, nước đá, cà phê, bia,…) đến gu thưởng thức nghệ thuật đều có sự thay đổi. Những rạp chiếu bóng, quán cà phê mọc lên ngày càng nhiều, nằm rải rác từ bến xe điện đến nhà Khai trí Tiến Đức. Xe điện đã trở thành phương tiện phổ biến và quen thuộc với người dân, hành khách chủ yếu là những người buôn bán. Tầng lớp trung lưu, thanh niên thành thị thường chọn dạo chơi quanh bờ Hồ còn giới thượng lưu, trí thức thì chọn các tiệm cà phê, vào Khai trí Tiến Đức hoặc đi nghe nhạc, khiêu vũ tại nhà Thủy Tạ bên Hồ.
Nhà Thủy Tạ bên Hồ Gươm (Ảnh tư liệu)
Có thể nói, mãi đến nửa đầu thế kỉ XX, đời sống văn hóa tinh thần của người Hà Nội mới có những biến đổi rõ rệt khi đã hình thành một tầng lớp viên chức và thị dân người bản xứ. Họ thay đổi cách ăn mặc, cách trang trí nhà cửa, cách giải trí và theo lối sống phương Tây.
Với hơn 100 tài liệu, tư liệu, hình ảnh, bản vẽ trưng bày, Ban tổ chức hy vọng triển lãm sẽ mang tới cho công chúng những hồi ức đẹp về hồ Gươm xưa.
Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam phối hợp với gia đình họa sĩ sẽ tổ chức triển lãm: “Hành trình Huỳnh Phương Đông” nhân kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng Miền Nam, thống nhất Đất nước (30/4/1975 – 30/4/2025), Kỷ niệm 100 năm ngày sinh chiến sĩ - họa sĩ Huỳnh Phương Đông (22/4/1925 – 22/4/2025).
Về với đất Tổ thắp nén tâm nhang tưởng nhớ các Vua Hùng đã có công dựng nước và giữ nước là tâm nguyện của nhiều người Việt Nam và cả kiều bào đang sinh sống, làm việc, học tập ở khắp nơi trên thế giới.
Cờ người là một trong số những trò chơi dân gian đặc sắc diễn ra trong các dịp lễ hội của Việt Nam, không đơn thuần là bộ môn thể thao giải trí mà còn là môn thể thao trí tuệ mang đậm bản sắc dân tộc.
Những ngày này, hàng triệu trái tim của những người con đất Việt từ mọi miền Tổ quốc đều hướng về đất Tổ, tự hào về nguồn cội con Lạc, cháu Hồng, bồi đắp thêm tình yêu quê hương, đất nước.
UBND phường Hàng Gai và nhân dân phường Hàng Gai, quận Hoàn Kiếm, TP. Hà Nội đã tổ chức lễ dâng hương nhằm tưởng nhớ những công ơn to lớn của Nguyên phi Ỷ Lan.
Được UNESCO đưa vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại năm 2012, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ngày càng có sức lan tỏa, trường tồn cùng sự phát triển của dân tộc.
Lễ hội bơi làng Đăm - di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia đã khai mạc vào chiều 6/4 sau 7 năm vắng bóng, mang không khí sôi động trở lại trên dòng sông Pheo của phường Tây Tựu, quận Bắc Từ Liêm.
Thời đại Hùng Vương là một giai đoạn có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong lịch sử dân tộc, bởi đây là thời đại mở đầu dựng nước, hình thành nên những giá trị văn hóa nền tảng của quốc gia. Nhân ngày Giỗ Tổ Hùng Vương, chúng ta hãy cùng nhìn lại thời kỳ khởi thủy đầy hào hùng này để hiểu hơn và thêm tự hào về truyền thống dựng nước và giữ nước hàng ngàn năm của cộng đồng các dân tộc Việt Nam.
Triển lãm 'Sáng trong ngọc kính' trưng bày 8 tác phẩm nghệ thuật của họa sĩ Bùi Văn Toản được tạo nên từ những mảnh kính vỡ khắc họa chân dung của những nhân vật huyền thoại của Việt Nam.
Làng Cổ Đô, huyện Ba Vì. TP. Hà Nội được biết đến là “làng họa sĩ”. Nơi đây có nhiều họa sỹ tên tuổi với các bảo tàng lưu giữ những tác phẩm mỹ thuật giá trị.
Việc hai chiếc thuyền cổ được khai quật tại Bắc Ninh thời gian qua, cùng những kết quả nghiên cứu chi tiết, sẽ góp phần làm sáng tỏ trang sử hàng hải và giao thương quốc tế của Việt Nam, khẳng định giá trị to lớn của di sản này đối với bản sắc lịch sử và văn hóa của dân tộc.
Triển lãm “Nghe vải kể chuyện” được tổ chức tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, giới thiệu 75 tác phẩm tranh cắt vải khắc họa tình yêu quê hương đất nước của hoạ sĩ Trần Thanh Thục.
Huyện Phúc Thọ trọng thể tổ chức Lễ dâng hương tượng niệm 1982 năm ngày giỗ Hai Bà Trưng tại Di tích Quốc gia đặc biệt Đền Hát Môn, sáng 3/4 (tức mùng 6/3 âm lịch).
Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch giao tổ chức Triển lãm Mỹ thuật nhân dịp kỷ niệm 50 năm Ngày đất nước thống nhất.
Các hoạt động với chủ đề “Sắc màu văn hoá các dân tộc Việt Nam” sẽ diễn ra từ ngày 1/4 - 4/5 tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội).
Lễ hội chùa Thầy năm 2025 được tổ chức từ ngày 2 đến ngày 4/4 (tức từ mùng 3 đến hết mùng 7/3 âm lịch) với những nghi lễ truyền thống, độc đáo, đặc sắc.
Ngày 1/4/2025, tròn 24 năm ngày nhạc sĩ tài hoa Trịnh Công Sơn về với cát bụi, nhiều người lại thổn thức nhớ đến ngôi nhà xưa ở TP.HCM - nơi ông từng sinh sống và viết nên những bản nhạc ấn tượng.
Công chúng yêu mỹ thuật Thủ đô có cơ hội đắm mình vào cảnh sắc và thiên nhiên Hồ Tây trong không gian nghệ thuật thú vị tại nhà triển lãm 16 Ngô Quyền.
Cuộc thi sáng tác truyện thiếu nhi với chủ đề “Sáng tác cùng Dế” là sự kiện mở màn cho sân chơi văn học - nghệ thuật hoàn toàn mới, dành riêng cho các em thiếu niên và nhi đồng trên cả nước.
Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài - Bộ Ngoại giao ngày 29/3 đã tổ chức Lễ Phát động Ngày Tôn vinh tiếng Việt và Cuộc thi Tìm kiếm Sứ giả tiếng Việt ở nước ngoài năm 2025.
Lễ hội văn hóa ẩm thực được tổ chức tại Khu du lịch Văn Thánh với hơn 600 món ngon của các địa phương và văn hóa ba miền đang thu hút đông đảo người dân và du khách tại TP. HCM.
Chiến dịch "Đổi mới và Bảo tồn di sản trong thế giới số" đã ra mắt trên nền tảng TikTok vào sáng 29/3, khuyến khích người dùng sáng tạo nội dung về di sản kết hợp công nghệ.
Triển lãm nghệ thuật cắm hoa Ikebana “Nhất hoa nhất khí” giúp người xem tri cảm một luồng sinh khí mạnh mẽ đến từ thiên nhiên trong tiết khí mùa xuân, nhận ra sự giao hòa giữa thiên nhiên và con người cùng tài nghệ của người cắm hoa.
Chương trình số 06 về "Phát triển văn hóa; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực; xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh giai đoạn 2021-2025" là một trong 10 chương trình công tác lớn của Thành ủy Hà Nội khóa XVII.
Ngày sách và văn hóa đọc Việt Nam lần thứ tư năm 2025 do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức, sẽ diễn ra từ ngày 15/4 đến ngày 2/5 trên phạm vi toàn quốc.
Dự án sách "Ký hoạ hương vị phố cổ Hà Nội" ra mắt tại Đình Kim Ngân (số 42- 44 Hàng Bạc) ngày 23/3, nhằm lưu giữ và tôn vinh vẻ đẹp của ẩm thực phố cổ qua lăng kính ký họa.
Các tài liệu và hiện vật đang được trưng bày tại Bảo tàng Tuổi trẻ Việt Nam không chỉ phản ánh những đóng góp quan trọng của tuổi trẻ cả nước trong kháng chiến và thời kỳ đổi mới, mà còn nhằm mục đích giáo dục truyền thống cách mạng.
Những di văn, gia phả và những di vật còn lại tại nhà thờ họ là minh chứng cho những thời kỳ lịch sử, cần được bảo tồn và lưu truyền làm cơ sở phát huy công nghiệp văn hóa.
Các bảo tàng và di tích lịch sử đang "chuyển mình" trở thành điểm đến hấp dẫn, không chỉ là điểm check-in mà còn là nơi để giới trẻ hiểu hơn về lịch sử, văn hóa.
Chương trình “Sáng mãi truyền thống phụ nữ Ba đảm đang” phác họa một trong những phong trào thi đua có sức lan tỏa lớn nhất thế kỷ XX, với hình ảnh người phụ nữ Việt Nam “Anh hùng - Bất khuất - Trung hậu - Đảm đang”.
Ngành văn hóa đã chủ động sáng tạo, khai thác các giá trị lịch sử - văn hoá kết hợp với sáng tạo và công nghệ để tạo nên nét đặc sắc riêng, thu hút công chúng và du khách.
Những công trình tranh bích họa ở các ngõ phố không chỉ giúp làm đẹp mỹ quan đô thị, mà góp phần nâng cao ý thức cho người dân trong việc bảo vệ cảnh quan, môi trường.
“Tuần lễ sách tranh thiếu nhi UK: Khám phá, mơ mộng, sáng tạo” diễn ra từ 21/3 đến 28/3 với nhiều hoạt động giới thiệu các tác phẩm tranh truyện thiếu nhi từ Vương quốc Anh.
Nhà hát Hồ Gươm trở thành điểm hẹn của những tâm hồn yêu nghệ thuật vào tối ngày 20/3, khi Dàn nhạc Giao hưởng Hà Nội mang đến đêm nhạc "Những kiệt tác của Chủ nghĩa Cổ điển và Lãng mạn". ROX Group và MSB là hai đơn vị đồng hành, góp sức đưa tinh hoa âm nhạc đến với khán giả Việt.
Từ những bông hoa xinh đẹp, một nhóm bạn trẻ yêu hoa tại Hà Nội đã xây dựng nên hơn 20 thư viện, tạo ra cơ hội tiếp cận sách cho hàng trăm nghìn em nhỏ trên khắp mọi miền đất nước.
0