Chính trường Nhật Bản đón một 'làn gió mới'
Chiến thắng của cựu Bộ trưởng Nội vụ Sanae Takaichi không chỉ mang ý nghĩa về bình đẳng giới, mà còn phản ánh thời khắc chuyển mình của chính trường Nhật Bản, mang đến "làn gió mới" để vượt qua khó khăn về kinh tế, xã hội và khôi phục niềm tin của cử tri.
Hai ngày sau cuộc bỏ phiếu lịch sử, cựu Bộ trưởng Nội vụ Sanae Takaichi vẫn là cái tên được nhắc đến nhiều nhất trên truyền thông Nhật Bản. Với chiến thắng trước Bộ trưởng Nông nghiệp Shinjiro Koizumi, bà Takaichi đã làm nên lịch sử khi trở thành người phụ nữ đầu tiên lãnh đạo Đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền - đảng chính trị lâu đời và có ảnh hưởng lớn nhất ở Nhật Bản và dự kiến sẽ trở thành nữ thủ tướng đầu tiên của Nhật Bản.
Làn gió mới của chính trường Nhật Bản
Sinh năm 1961 tại tỉnh Nara, bà Sanae Takaichi bước chân vào chính trường từ đầu thập niên 1990, khi phụ nữ trong Quốc hội Nhật Bản chiếm chưa đến 5%. Trải qua hơn ba thập niên, bà đã 10 lần trúng cử Hạ viện, từng giữ các vị trí quan trọng như Bộ trưởng Nội vụ và Truyền thông, Bộ trưởng phụ trách An ninh kinh tế - lĩnh vực mang tính chiến lược giữa bối cảnh cạnh tranh công nghệ toàn cầu.
Dù có kinh nghiệm dày dạn, con đường chính trị của bà Takaichi không dễ dàng. Trước đó, bà đã 2 lần thất bại trong các cuộc tranh cử chủ tịch đảng LDP vào năm 2021 và 2024, một phần vì quan điểm thiên về chủ nghĩa dân tộc và lập trường cứng rắn về quốc phòng khiến một số nghị sĩ ôn hòa e ngại. Thế nhưng, sau khi đảng cầm quyền mất dần niềm tin cử tri và chịu sức ép từ các lực lượng cánh hữu như đảng Sanseito, hình ảnh một lãnh đạo mạnh mẽ, kiên định như bà Takaichi lại trở thành biểu tượng cần thiết để khôi phục bản sắc và sức chiến đấu của LDP.
Theo tờ Japan Times, bà Takaichi chịu ảnh hưởng từ “Bà đầm thép” Margaret Thatcher nổi tiếng của nước Anh, nhưng vẫn mang dấu ấn riêng, kết hợp giữa tinh thần cải cách của phương Tây với nét bảo thủ Á Đông đặc trưng. Bà Takaichi cũng được biết đến là học trò của cố Thủ tướng Shinzo Abe, người từng tái định hình chính trị Nhật Bản trong suốt một thập niên. Từ chính sách “Abenomics” đến quan điểm cứng rắn với an ninh khu vực, bà Takaichi luôn tự nhận mình là người “kế thừa di sản Abe.”
Sự trung thành với đường lối của cố Thủ tướng Abe mang lại cho bà sự hậu thuẫn mạnh mẽ từ khối nghị sĩ bảo thủ trong LDP - những người xem nữ chính trị gia 64 tuổi là “người tiếp nối.” Tuy nhiên, khác với sự bảo thủ thuần túy, bà Takaichi thể hiện tư duy linh hoạt và khả năng dung hòa chính trị. Ngay sau chiến thắng trong cuộc bầu chọn lãnh đạo đảng, bà cam kết xây dựng “cấu trúc đoàn kết toàn diện”, lắng nghe và kết hợp các quan điểm khác biệt trong đảng - một cách tiếp cận được đánh giá là thực dụng và cởi mở hơn so với các lãnh đạo tiền nhiệm.
“Tôi sẽ giữ đúng lời hứa của mình. Chúng ta không thể tái thiết đất nước nếu không huy động sức mạnh của mọi thế hệ, với sự tham gia của tất cả mọi người. Số lượng nghị sĩ của chúng ta hiện không nhiều, điều đó có nghĩa là mỗi người đều phải nỗ lực hết sức.”
Chiến thắng của bà Takaichi cũng là tín hiệu đổi mới hiếm hoi trong một hệ thống chính trị, vốn khắt khe và khó tiếp nhận cái khác biệt. Giữa lúc đảng LDP mất đa số tại cả Hạ viện lẫn Thượng viện, và giới trẻ ngày càng xa rời chính trị, việc một nữ chính trị gia mạnh mẽ lên nắm quyền cho thấy chính trường Nhật vẫn có khả năng tự đổi mới từ bên trong.
“Tôi nghĩ việc một người phụ nữ được bầu làm lãnh đạo là một cột mốc quan trọng đối với Nhật Bản. Hình ảnh đó có thể truyền cảm hứng để thế hệ trẻ tin rằng họ cũng có thể vươn tới những vị trí cao nhất trong chính trị và kinh tế.”
Tuy nhiên, “làn gió mới” mà bà Takaichi mang đến vẫn phải đối diện với những bức tường cũ. Sự hậu thuẫn của phe bảo thủ giúp bà giành chiến thắng, nhưng cũng có thể trở thành rào cản cho các cải cách sâu rộng mà cử tri Nhật Bản đang kỳ vọng. Dù vậy, giới quan sát cho rằng chỉ riêng việc bà Takaichi giành chiến thắng trong một nền chính trị bảo thủ bậc nhất thế giới, đó đã là một dấu hiệu cho thấy xã hội Nhật đang sẵn sàng cho những thay đổi lớn hơn.
Cam kết bình đẳng giới có trở thành hiện thực?
Trong chiến dịch tranh cử trước khi trở thành nữ lãnh đạo đầu tiên của Đảng Dân chủ Tự do (LDP), bà Sanae Takaichi từng gây chú ý khi cam kết sẽ thu hẹp khoảng cách giới trong chính trị và đưa tỷ lệ phụ nữ trong nội các lên ngang bằng các quốc gia Bắc Âu - nơi được xem là hình mẫu của xã hội tiến bộ. Lời hứa ấy không chỉ mang tính biểu tượng, mà còn thách thức truyền thống lâu đời của một nền chính trị vốn được xem là bảo thủ và do nam giới thống trị. Giờ đây, khi đã được bầu làm lãnh đạo Đảng Dân chủ Tự do (LDP), bà Takaichi đứng trước bài toán hóc búa, liệu bà có thể biến cam kết ấy thành hiện thực trong một hệ thống vẫn còn đầy rào cản đối với phụ nữ?
Theo Báo cáo Khoảng cách Giới tính Toàn cầu 2024 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, Nhật Bản xếp thứ 118 trên 146 quốc gia về bình đẳng giới, thấp nhất trong nhóm Các nền kinh tế hàng đầu thế giới (G7). Nguyên nhân chủ yếu là do tỷ lệ phụ nữ tham gia vào các vị trí lãnh đạo trong lĩnh vực chính trị và kinh tế còn thấp. Trong nội các của Thủ tướng vừa từ chức Shigeru Ishiba, phụ nữ chỉ chiếm khoảng 10% số ghế bộ trưởng, trong khi tỷ lệ này ở Bắc Âu dao động từ 36% ở Đan Mạch đến hơn 60% ở Phần Lan. Ngay trong nội bộ LDP, chỉ 13% nghị sĩ là nữ, thấp hơn nhiều so với mục tiêu 30% vào năm 2033 mà đảng từng đặt ra. Điều đó khiến việc tìm kiếm và bổ nhiệm đủ số lượng nữ quan chức có kinh nghiệm chính trị trở thành thách thức không nhỏ, ngay cả khi luật pháp cho phép những người không phải nghị sĩ tham gia nội các.
“Việc một phụ nữ được bầu làm lãnh đạo đảng mới chỉ là bước khởi đầu. Sự xuất hiện của một cá nhân không thể ngay lập tức thay đổi hệ thống. Ngay cả nước Anh, sau thời cựu Thủ tướng Margaret Thatcher, cũng phải mất hơn hai thập niên mới có nữ lãnh đạo tiếp theo.”
Theo bà Tanaka, Nhật Bản cần nhìn vấn đề bình đẳng giới trong tầm nhìn dài hạn, bởi đây không chỉ là câu chuyện của công bằng, mà còn là giải pháp cho cuộc khủng hoảng lao động và dân số già hóa mà đất nước đang phải đối mặt.
Bản thân bà Takaichi từng nhấn mạnh rằng bà sẽ không bổ nhiệm phụ nữ chỉ vì họ là phụ nữ, mà sẽ tìm kiếm những người có năng lực và sẵn sàng phục vụ đất nước. Tuyên bố này thể hiện nỗ lực dung hòa giữa tư tưởng bình đẳng giới hiện đại và truyền thống đề cao năng lực cá nhân trong văn hóa Nhật Bản. Điều này đồng nghĩa bà Takaichi sẽ phải chấp nhận thực tế rằng phần lớn các vị trí cấp cao trong bộ máy đảng và chính phủ vẫn do nam giới kiểm soát.
Trong hơn một thập kỷ qua, Nhật Bản đã nhiều lần thúc đẩy vai trò của phụ nữ, song kết quả vẫn khiêm tốn. Dưới thời cố Thủ tướng Shinzo Abe, sáng kiến “Womenomics” từng giúp tăng tỷ lệ phụ nữ tham gia lực lượng lao động, nhưng số lượng ở các vị trí lãnh đạo cấp cao gần như không thay đổi. Mục tiêu “đến năm 2020, ít nhất 30% vị trí lãnh đạo trong xã hội sẽ do phụ nữ đảm nhiệm” đã phải lùi sang năm 2030, phản ánh khoảng cách ngày càng xa giữa chính sách và hiện thực.
Với bà Takaichi, trở ngại không chỉ đến từ cấu trúc quyền lực, mà còn từ chính hình ảnh chính trị của bà. Dù được xem là biểu tượng của thế hệ phụ nữ tiên phong, song bà vẫn mang nhiều quan điểm bảo thủ khiến một bộ phận cử tri nữ tỏ ra dè dặt. Bà từng ủng hộ quy định buộc các cặp vợ chồng phải dùng chung một họ, điều mà nhiều người theo chủ nghĩa bảo thủ coi đây là “nền tảng của sự gắn kết gia đình Nhật Bản,” trong khi một số khác lại chỉ trích là gây bất lợi cho phụ nữ trong sự nghiệp. Lập trường này cho thấy cam kết bình đẳng giới của bà vừa được kỳ vọng, vừa gây hoài nghi.
“Xét đến việc bà Takaichi là một người bảo thủ xã hội, có quan điểm khá ‘phi nữ quyền’ về vai trò của phụ nữ, tôi không kỳ vọng sẽ có thay đổi lớn dưới thời bà ấy. Thực tế, chúng ta từng thấy nhiều nữ lãnh đạo bảo thủ trên thế giới không mang lại cải thiện đáng kể cho quyền phụ nữ như trường hợp của cựu Thủ tướng Anh Margaret Thatcher, người trong 11 năm cầm quyền hiếm khi bổ nhiệm phụ nữ vào các vị trí cấp cao trong chính phủ. Vì vậy, tôi cho rằng bà Takaichi có lẽ cũng sẽ không tạo ra khác biệt đáng kể.”
Thêm vào đó, LDP hiện đang phải đối mặt với áp lực từ đảng cực hữu Sanseito, có quan điểm chống lại chính sách bình đẳng giới, cho rằng việc thúc đẩy vai trò phụ nữ là nguyên nhân dẫn tới tỷ lệ sinh thấp kỷ lục của Nhật Bản. Trong bối cảnh đó, bà Takaichi buộc phải giữ thế cân bằng tinh tế: đủ cứng rắn để giữ khối ủng hộ bảo thủ, nhưng cũng đủ cởi mở để thể hiện khát vọng cải cách, nếu muốn lấy lại niềm tin từ cử tri trẻ và phụ nữ - nhóm vốn ngày càng xa rời chính trị truyền thống.
Nhật Bản sẽ thay đổi chính sách tiền tệ?
Chiến thắng của bà Sanae Takaichi trong cuộc đua lãnh đạo Đảng Dân chủ Tự do (LDP) không chỉ mở ra một kỷ nguyên chính trị mới khi Nhật Bản có thể lần đầu tiên có nữ thủ tướng, mà còn báo hiệu một giai đoạn điều chỉnh chính sách kinh tế quan trọng. Trong bối cảnh Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) đang cân nhắc tăng lãi suất để đối phó với lạm phát, sự xuất hiện của bà Takaichi - người ủng hộ mạnh mẽ chính sách chi tiêu công và nới lỏng tiền tệ, khiến nhiều nhà phân tích tin rằng kế hoạch tăng lãi suất sẽ bị trì hoãn trong thời gian tới.
Ngay sau chiến thắng, bà Takaichi khẳng định chính phủ của bà sẽ chủ động định hướng cả chính sách tài khóa và tiền tệ, với ưu tiên hàng đầu là kích thích nhu cầu trong nước và củng cố tăng trưởng. Theo bà Takaichi, đà tăng giá trong thời gian qua chủ yếu do chi phí nguyên liệu thô và tác động từ các biện pháp thuế quan của Mỹ, chứ chưa phản ánh sự phục hồi thực chất của sức mua nội địa.
“Tôi cho rằng nền kinh tế Nhật Bản vẫn đang ở trong tình trạng rất mong manh. Nhiều doanh nghiệp và ngành công nghiệp chịu tác động từ các mức thuế của ông Trump, cùng với nhiều thách thức khác như thiên tai. Do đó, trước khi đạt được tăng trưởng kinh tế bền vững dựa trên sức mua trong nước, chúng ta cần duy trì sự phối hợp chặt chẽ với Ngân hàng Trung ương Nhật Bản. Tôi cũng muốn xem xét lại xem thỏa thuận hiện nay giữa chính phủ và Ngân hàng Trung ương có còn phù hợp hay không.”
Theo một số nhà phân tích, lập trường của bà Takaichi nhiều khả năng sẽ khiến Ngân hàng trung ương Nhật Bản (BOJ) tạm hoãn kế hoạch thắt chặt tiền tệ. Nhà kinh tế Kazutaka Maeda thuộc Viện Nghiên cứu Meiji Yasuda cho rằng, BOJ thậm chí sẽ phải chờ đến đầu năm sau để hành động.
Tuy vậy, nhiều ý kiến khác cảnh báo, sự can thiệp chính trị quá sâu vào định hướng tiền tệ có thể làm phức tạp thêm mối quan hệ giữa chính phủ mới và BOJ. Việc phối hợp chính sách sẽ trở thành phép thử quan trọng đối với khả năng điều hành của bà Takaichi.
Sự kiện bà Takaichi trở thành chủ tịch đảng LDP ngay lập tức tác động tới thị trường tài chính. Chỉ số Nikkei 225 hôm 6/10 đã tăng vọt 3,9%, vượt ngưỡng 47.000 điểm lần đầu tiên trong lịch sử, trong khi đồng yên giảm hơn 1% so với đô la Mỹ và lợi suất trái phiếu ngắn hạn hạ nhiệt. Thị trường rõ ràng hoan nghênh cam kết chi tiêu công của bà, nhưng giới đầu tư vẫn thận trọng trước khả năng nợ công gia tăng và nguy cơ đồng yên mất giá sâu hơn.
Dù BOJ được dự đoán sẽ giữ nguyên lãi suất đến hết năm, song nếu đồng yên trượt xuống dưới 150 yên/USD, áp lực ổn định tỷ giá có thể buộc ngân hàng trung ương hành động sớm hơn.
Ngoài ra, các yếu tố ngoại giao cũng được cho là sẽ ảnh hưởng đến chính sách tiền tệ của bà Takaichi. Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump - vốn ưa chuộng đồng đô la yếu để hỗ trợ xuất khẩu hàng hóa Mỹ, từng chỉ trích BOJ “chậm chân” trong việc kiềm chế lạm phát, khiến đồng yên yếu so với đồng đô la Mỹ gây ảnh hưởng đến cán cân thương mại Mỹ-Nhật. Việc ông Trump dự kiến thăm Nhật Bản ngay trước cuộc họp chính sách tiền tệ cuối tháng 10 càng khiến thị trường thêm nhạy cảm với bất kỳ tín hiệu nào từ cả hai bên.
Bên cạnh thách thức kinh tế-xã hội, giới quan sát cho rằng, thử thách cấp bách trước mắt của bà Takaichi là cuộc bỏ phiếu bầu thủ tướng tại Quốc hội vào ngày 15/10 tới. Khả năng bà Takaichi trở thành nữ thủ tướng đầu tiên trong lịch sử Nhật được đánh giá rất cao. Một phần do phe đối lập, dù nắm đa số ở cả Hạ viện lẫn Thượng viện nhưng lại chia rẽ sâu sắc về chính sách, khó có thể thống nhất để giới thiệu một ứng viên đủ sức cạnh tranh với bà Takaichi. Bên cạnh đó, việc tìm kiếm sự hợp tác từ các đảng đối lập để thông qua gói ngân sách bổ sung sẽ kiểm tra năng lực lãnh đạo và khả năng cân bằng các ưu tiên chính sách của chính phủ mới. Kết quả thành công trong giai đoạn này sẽ không chỉ định hình tương lai chính trị của bà Takaichi, mà còn tác động đến hướng đi kinh tế và vị thế quốc tế của Nhật Bản trong những năm tới.
