Ổn định và tái thiết Gaza: Hành trình đầy thách thức
Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc thông qua nghị quyết thành lập Lực lượng ổn định quốc tế tại Gaza, mở hành lang viện trợ và bảo vệ dân thường, nhưng nhiều thách thức vẫn còn phía trước để xây dựng hòa bình bền vững.
Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc hôm 17/11 đã bỏ phiếu thông qua một nghị quyết ủng hộ kế hoạch hòa bình Gaza do Ai Cập, Qatar và Mỹ làm trung gian và cho phép thành lập lực lượng ổn định quốc tế tại khu vực này. Việc Hội đồng bảo an Liên hợp quốc thông qua nghị quyết ủng hộ kế hoạch này được coi là một bước tiến tiếp theo để hướng tới việc ổn định tình hình và tái thiết Gaza.
Thành lập lực lượng ổn định Gaza
Trong nhiều tuần, Mỹ đã soạn thảo nghị quyết 2803 dựa trên "Kế hoạch hòa bình Gaza gồm 20 điểm" mà Tổng thống Donald Trump đề xuất trước đó. Nghị quyết được thông qua với 14 phiếu thuận, không có phiếu chống, trong khi Nga và Trung Quốc bỏ phiếu trắng.
Nội dung quan trọng trong nghị quyết là thành lập lực lượng ổn định quốc tế tạm thời tại Gaza (gọi tắt là ISF). Lực lượng này sẽ ngay lập tức thay thế lực lượng chiếm đóng Israel khi tiến vào Dải Gaza.
Về lý thuyết, lực lượng ổn định quốc tế (ISF) được hình dung là một lực lượng đa quốc gia sẽ được triển khai đến Gaza, hợp tác với Israel và Ai Cập để hỗ trợ huấn luyện cảnh sát Palestine, bảo vệ biên giới, duy trì an ninh bằng cách hỗ trợ phi quân sự hóa Gaza, bảo vệ dân thường và các hoạt động nhân đạo, bao gồm bảo vệ các hành lang nhân đạo, cùng với "các nhiệm vụ bổ sung cần thiết để hỗ trợ Kế hoạch 20 điểm". Theo Bloomberg, lực lượng này sẽ bao gồm khoảng 12.000 đến 15.000 nhân sự.
Lực lượng này sẽ tiếp quản nhiều trách nhiệm an ninh mà Hamas đã đảm nhiệm trong 19 năm qua. Kể từ năm 2006, Hamas đã chịu trách nhiệm quản lý Dải Gaza, bao gồm quản lý các dịch vụ xã hội và an ninh.
Hiện vẫn chưa rõ quốc gia nào sẽ tham gia ISF. Ông Trump cho biết lực lượng này sẽ sớm được triển khai.
"Sớm thôi, điều đó sẽ sớm xảy ra. Tôi xin thông báo với các bạn, chúng ta đã có những quốc gia tình nguyện tham gia, ví dụ như nếu có vấn đề với Hamas, họ đều tình nguyện, trên cơ sở đơn lẻ, để cùng nhau giải quyết.”
Một cố vấn cấp cao của ông Trump cho biết Azerbaijan và Indonesia đã đề nghị gửi quân. Nguồn tin cũng cho biết Ai Cập, Qatar và UAE đang đàm phán về việc đóng góp. Tuy nhiên, một quan chức cấp cao của UAE, cho biết UAE sẽ không tham gia. Cũng có thông tin cho rằng Ai Cập có thể dẫn đầu lực lượng này.
Vào tháng 10, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan cho biết Thổ Nhĩ Kỳ sẵn sàng hỗ trợ Gaza. Nhưng khi căng thẳng giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Israel leo thang, Ngoại trưởng Israel Gideon Sa’ar cho biết Israel sẽ không đồng ý cho quân đội Thổ Nhĩ Kỳ hiện diện trên bộ ở Gaza.
Trong nghị quyết của Hội đồng bảo an có một nội dung khác đáng chú ý là việc thành lập Hội đồng Hòa bình do Mỹ đứng đầu, nhưng thành viên chưa rõ ràng. Hội đồng này có nhiệm vụ tạm quyền giám sát tái thiết và phục hồi kinh tế Gaza. Hội đồng này phải báo cáo lên Liên hợp quốc nhưng không bị ràng buộc bởi mong muốn của Liên hợp quốc hay Chính quyền Palestine.
Nghị quyết cũng đã có sự thay đổi ngôn từ về việc công nhận một nhà nước Palestine độc lập. Trong nghị quyết cũng kêu gọi thành lập một ủy ban kỹ trị Palestine được cho là sẽ điều hành công việc quản lý hàng ngày của Dải Gaza và cung cấp các dịch vụ, nhưng vẫn chưa rõ ai sẽ tham gia Ủy ban này.
Vấn đề Nhà nước Palestine chưa rõ ràng
Phía Mỹ giải thích rằng "lực lượng ổn định quốc tế tại Gaza sẽ không nhằm mục đích gìn giữ hòa bình, mà là để duy trì sự ổn định và mở đường cho việc thành lập một chính phủ Palestine mới dưới sự giám sát quốc tế." Chính quyền Palestine đã ủng hộ nghị quyết và cho biết họ sẵn sàng tham gia thực hiện, trong khi Hamas phản đối vì cho rằng nghị quyết không đáp ứng quyền lợi và yêu cầu của người Palestine và áp đặt sự quản lý quốc tế mà họ không chấp nhận. Trong khi đó, Israel nhấn mạnh không chấp nhận một nhà nước Palestine và cam kết phi quân sự hóa Gaza bằng mọi cách.
Việc đề cập đến nhà nước Palestine trong nghị quyết của Hội đồng bảo an là một sự bổ sung mang tính thỏa hiệp cho bản dự thảo ban đầu của Mỹ vốn không đề cập đến điều này. Tuy nhiên, văn bản này khá mơ hồ và có điều kiện, chỉ hứa hẹn rằng một khi Chính quyền Palestine tự cải cách và việc tái thiết Gaza được tiến hành, "các điều kiện cuối cùng có thể được thiết lập cho một con đường đáng tin cậy hướng tới quyền tự quyết và nhà nước của Palestine".
Vì vậy, nghị quyết này chưa thể coi là cam kết chắc chắn về việc xây dựng một nhà nước Palestine bên cạnh Israel mà các quốc gia Ả Rập và Hồi giáo, cũng như các thành viên Hội đồng Châu Âu, mong muốn. Tuy nhiên, một số thành viên Hội đồng bảo an cho biết họ sẵn sàng chấp nhận thỏa hiệp vì lợi ích của việc kéo dài lệnh ngừng bắn hiện tại và các biện pháp tức thời để cung cấp lương thực và bảo vệ 2,2 triệu người Palestine ở Gaza.
Chính quyền Palestine, có trụ sở tại Ramallah ở Bờ Tây, đã hoan nghênh nghị quyết và cho biết họ sẵn sàng tham gia vào kế hoạch Gaza, mặc dù kế hoạch này không nêu rõ vai trò rõ ràng của Chính quyền Palestine.
Bộ trưởng ngoại giao Palestine Varsen Aghabekian Shahin cũng nhấn mạnh việc Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc thông qua nghị quyết là bước đi đầu tiên cần thiết trên con đường dài hướng tới hòa bình. Tuy nhiên, còn nhiều vấn đề để hướng tới một nhà nước Palestine độc lập.
“Vẫn còn những vấn đề khác cần được giải quyết, nghĩa là chúng ta cần đảm bảo rằng vấn đề này được điều chỉnh bởi luật pháp quốc tế, không tách rời khỏi Tuyên bố New York, và thực sự thể hiện vấn đề tự quyết của người Palestine.”
Một số người dân Palestine cũng bày tỏ lo ngại nghị quyết này chỉ “mang tính giám hộ", chứ chưa đảm bảo về một nhà nước Palestine độc lập.
"Nghị quyết này hoàn toàn ủng hộ lập trường của Israel, và hoàn toàn phớt lờ lập trường của Palestine cũng như lợi ích của người dân Palestine tại Dải Gaza. Ông Netanyahu không muốn tiếp tục thỏa thuận ngừng bắn, mà muốn áp đặt tầm nhìn của mình lên Dải Gaza và toàn bộ khu vực.”
Về phía Israel, một số nguồn tin trong nước bình luận rằng nghị quyết do Mỹ soạn thảo có một số điều khoản "bất lợi cho Israel", chẳng hạn như đề cập đến các con đường dẫn đến một nhà nước Palestine và một điều khoản tước bỏ quyền của Israel trong việc phản đối việc triển khai lực lượng của các quốc gia khác đến Gaza. Nghị quyết này đã khiến ít nhất một đảng đối lập tại Israel chỉ trích gay gắt chính phủ của Thủ tướng Netanyahu. Lãnh đạo đảng cực hữu Yisrael Beytenu, viết trên X cho biết việc nghị quyết được thông qua tại Liên Hợp Quốc “là kết quả của hành vi sai trái của chính phủ Israel, vì quyết định này đã dẫn đến việc thành lập một nhà nước Palestine.”
Mặc dù Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu được cho là đã miễn cưỡng chấp thuận nội dung của nghị quyết trong các cuộc thảo luận với Washington, nhưng ông đã rút lại quyết định sau phản ứng phẫn nộ từ phe cực hữu trong liên minh cầm quyền của mình. Hôm 17/11, ông Netanyahu tuyên bố "sự phản đối của Israel đối với một nhà nước Palestine trên bất kỳ lãnh thổ nào vẫn không thay đổi". Điều này cho thấy khả năng không chắc chắn của Israel trong việc thực hiện nghị quyết của HĐBA.
Trung Quốc và Nga đã bỏ phiếu trắng cho Nghị quyết của Hội đồng bảo an với lý do chưa có gì rõ ràng về cách thức thực hiện và Mỹ đã loại trừ sự tham gia của Palestine vào các tiến trình.
"Dự thảo nghị quyết còn mơ hồ và chưa rõ ràng về nhiều yếu tố quan trọng. Bên soạn thảo yêu cầu Hội đồng cho phép thành lập Hội đồng Hòa bình và Lực lượng Ổn định Quốc tế, cơ quan sẽ đóng vai trò then chốt trong việc quản lý Gaza sau chiến tranh. Đáng lẽ ra, nghị quyết phải giải thích chi tiết về cơ cấu, thành phần, phạm vi tham chiếu và tiêu chí chuẩn bị, cùng nhiều vấn đề khác. Đây đáng lẽ phải là cơ sở thiết yếu cho các cuộc thảo luận nghiêm túc của Hội đồng. Tuy nhiên, dự thảo nghị quyết lại thiếu chi tiết về những yếu tố quan trọng này."
"Về cơ bản, Hội đồng bảo an đang chấp thuận một sáng kiến của Mỹ dựa trên những lời hứa của Washington, trao toàn quyền kiểm soát Dải Gaza cho Hội đồng Hòa bình và Lực lượng An ninh Quốc gia (ISF), mà cho đến nay chúng ta chưa biết gì về các phương thức thực hiện."
Nga đã đề xuất một nghị quyết riêng, trong đó yêu cầu Tổng Thư ký Liên hợp quốc tham gia vào việc quyết định ai sẽ tham gia lực lượng ổn định quốc tế tại Gaza. Ngoài ra, Nga, Algeria và Pháp cũng đã yêu cầu rõ ràng rằng nội dung ủng hộ nhà nước Palestine phải được đưa vào nghị quyết.
Các quốc gia khác cũng kêu gọi làm rõ vai trò của Hội đồng Hòa bình, cơ quan quản lý và vai trò của Chính quyền Palestine trong Chính phủ Chuyển tiếp Gaza.
Tác động và kịch bản có thể xảy ra
Mặc dù nghị quyết lần này được coi là củng cố thỏa thuận ngừng bắn Gaza, nới lỏng các hạn chế đối với viện trợ nhân đạo, và đề cập đến các con đường dẫn đến một nhà nước Palestine. Tuy nhiên, vẫn có những ý kiến cho rằng nghị quyết này tiềm ẩn những tác động nghiêm trọng đối với Gaza và chính quyền Palestine.
Nhà phân tích chính trị Wissam Afifa cho rằng có những rủi ro chính mà Nghị quyết mới của HĐBA có thể gây ra. Thứ nhất là Gaza sẽ bị rơi vào tình trạng quốc tế hóa trong nhiều năm tới và bị đặt dưới sự giám sát của Hội đồng Hòa bình dự kiến do Mỹ đứng đầu.
Thứ hai là các lực lượng kháng chiến Palestine có thể bị giải giáp thông qua việc tịch thu vũ khí.
Thứ ba là Chính quyền Palestine được chuyển giao trở lại Dải Gaza theo các điều kiện bên ngoài.
Thứ tư là Nghị quyết trì hoãn việc thành lập nhà nước Palestine mà không có thời gian biểu hay đảm bảo chủ quyền.
Mặc dù vậy, nghị quyết đã nhận được sự ủng hộ công khai từ 8 quốc gia Ả Rập và Hồi giáo - những nước này tuyên bố nghị quyết sẽ mở đường cho quyền tự quyết và tư cách nhà nước của Palestine.
“Việc các quốc gia Ả Rập ủng hộ nghị quyết đồng nghĩa với việc họ có nghĩa vụ đạo đức và chính trị phải đảm bảo rằng tiến trình này không gây tổn hại đến các quyền của người Palestine, và bất kỳ vai trò quốc tế nào cũng phải gắn liền với quyền tự quyết của người dân Palestine, chứ không phải với các thỏa thuận an ninh lâu dài.”
Các phe phái và lực lượng Palestine cũng đưa ra cảnh báo về những nguy cơ của nghị quyết của Hội đồng bảo an, coi đây là một nỗ lực áp đặt sự ủy thác quốc tế lên Dải Gaza và thúc đẩy một tầm nhìn có lợi cho phe chiếm đóng.
Trong một bản ghi nhớ chính trị, các phe phái Palestine tuyên bố rằng nội dung của nghị quyết chuyển giao quyền quản lý và tái thiết Gaza cho một thể chế quốc tế rộng lớn, do đó mở đường cho các thế lực bên ngoài kiểm soát việc ra quyết định quốc gia của Palestine và tước đoạt quyền tự quản lý công việc của người Palestine.
Họ cũng nhấn mạnh rằng bất kỳ cuộc thảo luận nào về vũ khí phải là vấn đề nội bộ của Palestine, gắn liền với một tiến trình chính trị đảm bảo chấm dứt sự chiếm đóng, tư cách nhà nước và quyền tự quyết.
"Chúng tôi xin nhắc lại sự phản đối nghị quyết của Hội đồng Bảo an về Dải Gaza và tương lai của Gaza, vì nó làm suy yếu sự thống nhất của hệ thống chính trị Palestine, áp đặt một chế độ bảo hộ mới lên người dân dải Gaza và tìm kiếm các lực lượng thay thế sự chiếm đóng. Điều cần thiết là một lập trường và một nghị quyết từ Hội đồng Bảo an về việc chấm dứt chiến tranh ở Dải Gaza, ngăn chặn sự chiếm đóng tái diễn cuộc chiến này, cho phép hàng viện trợ được đưa vào và mở ra một con đường chính trị dẫn đến một nhà nước Palestine độc lập.”
Hamas cho biết họ và các nhóm vũ trang Palestine khác sẽ tiếp tục bảo vệ quyền kháng cự và tự vệ của người dân Palestine. Tuyên bố của Hamas cảnh báo rằng nếu các lực lượng quốc tế hoạt động như một cơ chế an ninh phối hợp với chính quyền Israel, các lực lượng sẽ trở thành một công cụ mới cho hành vi xâm lược chống lại người dân Palestine và tiếp tục các nỗ lực xóa sổ họ.
Ông Afifa nhận định rằng các phe phái kháng chiến Palestine có thể áp dụng một chiến lược đa hướng để ứng phó với Nghị quyết của Hội đồng bảo an, bao gồm:
Thứ nhất là phủ nhận tính hợp pháp của nghị quyết ở cấp độ quốc gia và chính trị, coi đó là một quyết định áp đặt từ bên ngoài, thiếu sự đồng thuận rộng rãi của người Palestine, thay vì là một khuôn khổ ràng buộc cho tầm nhìn và vận mệnh của người Palestine.
Trường hợp thứ hai là các phe phái này sẽ chấp nhận nghị quyết, tuy nhiên có điều chỉnh các hoạt động trên thực địa với lực lượng quốc tế này, và định hướng áp lực công chúng nhằm hạn chế vai trò của lực lượng này trong các nỗ lực viện trợ, dịch vụ và tái thiết.
Thứ ba là xây dựng một lộ trình toàn diện cho sự phát triển quốc gia để giải quyết những thách thức sau quyết định này, tái thiết tính chính danh của Palestine dựa trên sự kháng cự và các quyền lịch sử.
Nghị quyết về kế hoạch hòa bình Gaza cho thấy một kỳ vọng về sự tái cấu trúc toàn diện tình hình Gaza, thay thế sự kiểm soát trực tiếp của Israel bằng một chủ quyền an ninh đa phương. Tuy nhiên, nghị quyết này mới chỉ thiết lập Gaza như một mô hình ưu tiên an ninh mà không nêu rõ thời gian biểu rõ ràng và cụ thể về kế hoạch tiến tới công nhận nhà nước Palestine.
Ngoài ra, nội bộ Israel vẫn chưa thống nhất về việc rút quân khỏi Gaza và Hamas chưa sẵn sàng giải giáp vũ khí. Đây sẽ là những yếu tố cản trở nghị quyết này được thực thi.
