ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Sau nhiều chông gai, thỏa thuận ngừng bắn tại Dải Gaza hồi tháng 10 đã đem lại giai đoạn hòa bình đầy quý giá cho vùng đất đau thương này.

Lệnh ngừng bắn Israel - Hamas mang đến thời gian tạm lắng tiếng súng quý giá cho Dải Gaza, song việc duy trì và tái thiết khu vực vẫn là thách thức lớn. Tuy nhiên, giới chuyên gia nhận định lệnh ngừng bắn này có thể lại là phần dễ dàng nhất của nỗ lực hướng tới nền hòa bình lâu dài cho Dải Gaza. Trong hơn một tháng qua, các nỗ lực quốc tế nhằm triển khai giai đoạn hai của lệnh ngừng bắn và hướng tới việc tái thiết dải đất này đang gặp nhiều khó khăn, dẫn tới nguy cơ Gaza bị chia cắt theo ranh giới kiểm soát do Israel dựng lên.

Gaza đối mặt tương lai chông chênh

Theo giai đoạn đầu tiên của kế hoạch ngừng bắn do Ai Cập, Qatar, Thổ Nhĩ Kỳ và Mỹ là trung gian hòa giải, quân đội Israel hiện kiểm soát 53% lãnh thổ Gaza bao gồm phần lớn đất nông nghiệp, cùng với Rafah ở phía Nam, một số phần của thành phố Gaza và các khu vực đô thị khác. Lực lượng Israel đã đặt những khối xi măng vàng lớn để phân định ranh giới rút quân và đang xây dựng cơ sở hạ tầng ở phía Gaza do quân đội Israel kiểm soát. Ở phần còn lại, gần như toàn bộ hơn 2 triệu người dân Gaza đang chen chúc trong các trại lều và đống đổ nát của các thành phố bị phá hủy trên khắp Gaza, nơi nằm dưới sự kiểm soát của lực lượng Hamas. Ranh giới này tạo nên một trạng thái cân bằng mong manh, đầy bất ổn và luôn tiềm ẩn nguy cơ xung đột.

Giai đoạn tiếp theo của kế hoạch dự kiến sẽ là việc Israel rút xa hơn khỏi ranh giới vàng mà họ dựng lên, cùng với việc thành lập một chính quyền chuyển tiếp để quản lý Gaza, triển khai lực lượng an ninh đa quốc gia nhằm tiếp quản quân đội Israel, giải giáp Hamas và bắt đầu tái thiết. Tuy nhiên, hàng loạt chi tiết chính của kế hoạch hòa bình vẫn chưa được giải quyết. Sau khi trao đổi con tin - tù nhân, các bên giờ đây cần đàm phán cụ thể để giữ cho kế hoạch tiếp tục tiến triển và ngăn xung đột tái diễn. Con đường dẫn đến hòa bình, ổn định cũng như tái thiết hoàn toàn Gaza sẽ là một lộ trình dài và đầy chông gai. Nhiều câu hỏi vẫn chưa có lời giải, như Hamas sẽ giải giáp thế nào và vũ khí của họ sẽ đi về đâu. Kế hoạch về việc Israel rút quân khỏi Gaza hiện khá mơ hồ. Một lực lượng an ninh mới sẽ được thành lập cho khu vực, trong đó có binh sĩ từ nhiều quốc gia, nhưng đến nay vẫn chưa rõ nước nào sẽ gửi quân, họ sẽ hoạt động ra sao và điều gì xảy ra nếu họ gặp kháng cự. Việc ai là thành viên của hội đồng quản lý tạm thời cho Gaza, trụ sở đặt ở đâu và người dân sẽ phản ứng như thế nào cũng chưa rõ ràng.

Theo 18 nguồn tin, trong số đó có 6 quan chức châu Âu và một cựu quan chức Mỹ am hiểu các cuộc đàm phán, nếu không có nỗ lực lớn từ Washington nhằm phá vỡ thế bế tắc, đường màu vàng có vẻ sẽ trở thành biên giới thực tế chia cắt Gaza vô thời hạn. Bên cạnh đó, vẫn chưa rõ ai sẽ tài trợ cho việc tái thiết các khu vực Gaza dưới sự chiếm đóng của Israel, khi các quốc gia vùng Vịnh ngần ngại can thiệp nếu không có sự tham gia của Chính quyền Palestine và sự đảm bảo giải pháp hai nhà nước, vốn bị Israel phản đối. Chi phí tái thiết ước tính lên tới 70 tỷ USD. Quan trọng hơn cả, bất kỳ sự chia cắt lãnh thổ thực tế nào đối với Gaza sẽ càng cản trở khát vọng của người Palestine về một quốc gia độc lập bao gồm Bờ Tây và làm trầm trọng thêm thảm họa nhân đạo đối với một dân tộc không có nơi trú ẩn đầy đủ và gần như hoàn toàn phụ thuộc vào viện trợ để duy trì cuộc sống.

Thế hệ đầy tàn tích và tương lai đã mất

Tương lai của Gaza dường như không mấy sáng sủa khi vùng đất từng được coi là chìa khóa cho nền độc lập của Palestine nay đã trở thành một điểm nóng về khủng hoảng nhân đạo và một câu đố cho chính trị thế giới. Hai năm Israel ném bom dữ dội và liên tục tiến hành các cuộc tấn công quân sự khiến hơn 68.000 người thiệt mạng, cùng với tình trạng vô gia cư và nạn đói lan rộng. Toàn bộ 2,3 triệu cư dân Gaza đang phải mang trong mình những vết thương cả hữu hình lẫn vô hình.

Chiến dịch quân sự lớn nhất trong lịch sử Gaza của Israel đã khởi đầu cuộc chiến tranh Israel - Hamas từ năm 2023. Đã có rất nhiều vụ đánh bom vào bệnh viện, trường học, trường đại học, Thánh đường Hồi giáo và các cơ sở hạ tầng quan trọng. Hàng chục nghìn người đã thiệt mạng, phần lớn là thường dân và một nửa dân số Gaza đã buộc phải rời bỏ nhà cửa. Nhưng điều khiến cuộc chiến này trở nên đặc biệt không chỉ là mức độ tàn phá mà còn là sự phá hủy có chủ đích các công trình dân dụng của Gaza, khiến vùng đất này gần như không thể sinh sống được: lưới điện bị sập, hệ thống nước bị hư hại, giáo dục bị chấm dứt và một thế hệ trẻ em mới đang lớn lên chỉ với ngôn ngữ sinh tồn.

Tại một trung tâm do Tổ chức Trăng lưỡi liềm đỏ điều hành ở thành phố Khan Younis, các chuyên gia y tế cho biết, hầu hết trẻ em ở đây đều có các triệu chứng đáng báo động về sức khỏe tâm thần.

Tại các cơ sở chăm sóc sức khỏe, chiến sự và việc hạn chế tiếp cận nguồn cung cấp y tế đã khiến các bác sĩ bị quá tải và phải điều trị các nạn nhân bỏng nặng bằng thiết bị thô sơ.

Mohammed Wael Helles, 14 tuổi, đã phải chờ gần hai tháng để được phẫu thuật chấn thương cột sống nghiêm trọng do cuộc không kích của Israel gây ra. Cậu là một trong hàng nghìn người dân Gaza đang chờ được điều trị khẩn cấp tại Bệnh viện Nasser, bệnh viện lớn nhất ở miền Nam Gaza.

Hơn một tháng sau khi Israel và nhóm chiến binh Hamas của Palestine đồng ý ngừng bắn, theo Tổ chức Y tế thế giới, chỉ có khoảng một nửa trong số 36 bệnh viện đông đúc trên vùng lãnh thổ này hoạt động được một phần và chúng đang gặp khó khăn do thiếu nhân viên, thiết bị, thuốc men và nhiên liệu. Theo các cơ quan y tế địa phương, chiến dịch quân sự tàn khốc của Israel ở đã làm bị thương ít nhất 170.000 người dân Gaza và đẩy hầu hết người dân Gaza vào các trại lều mất vệ sinh, nơi bị tàn phá bởi dịch bệnh, làm tăng thêm gánh nặng cho một hệ thống y tế đã tan vỡ.

Bà Ghada Al-Najjar - người dân Gaza chia sẻ: "Chúng tôi không biết phải đi đâu hoặc đôi khi các trung tâm lại quá xa nơi chúng tôi phải di dời. Chúng tôi cảm ơn đội ngũ này vì những nỗ lực của họ, bởi vì họ thực sự đã đến với chúng tôi và chỉ cho chúng tôi biết các trung tâm ở đâu và tầm quan trọng của vaccine mà trẻ em cần phải tiêm giúp chúng miễn dịch với các bệnh tật. Bây giờ có rất nhiều bệnh mà chúng tôi chưa từng biết trước đây đã xuất hiện do chiến tranh và ô nhiễm môi trường, ngay tại Gaza này".

Cứ trong 10 người dân sống ở Gaza thì có 1 người tử vong hoặc bị thương do các cuộc không kích của Israel; có tới 9 trong 10 người phải thay đổi chỗ ở; ít nhất 3 người phải nhịn đói trong nhiều ngày. Cứ 100 đứa trẻ lại có bốn em đã mất bố hoặc mẹ hoặc cả hai. Cứ 10 ngôi nhà thì có 9 ngôi nhà bị phá hủy. Cứ trong mỗi 4 hecta đất canh tác, có 3 hecta bị tàn phá. Hơn một nửa dân số Gaza dưới 25 tuổi. Đối với những người trẻ này, mỗi lệnh ngừng bắn không đồng nghĩa với việc cuộc sống trở lại bình thường, nó chỉ là một kỷ niệm về một giai đoạn bị đình trệ, không chiến tranh, không hòa bình, cũng không tương lai. Đây là cách xã hội sụp đổ, cả về thể chất lẫn tinh thần, thông qua sự suy giảm chậm chạp về sức khỏe, giáo dục và bản sắc.

Thúc đẩy ngoại giao tìm kiếm giải pháp cho vấn đề Gaza

Tương lai của Gaza đang được thảo luận. Và có một điều chắc chắn là những gam màu trong bức tranh tương lai đó sẽ không chỉ được quyết định tại Jerusalem hay bên trong dải đất này, mà còn ở Riyadh, Abu Dhabi, Ankara và Doha. Kể từ khi thỏa thuận ngừng bắn giữa Israel và Hamas được thực thi, các nước trong khu vực đã xem xét khả năng tham gia quá trình định hình Gaza thời hậu chiến.

Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ ngày 12/11 cho biết, các quan chức tại New York, Mỹ đang biên soạn dự thảo nghị quyết mới của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc về việc triển khai lực lượng bình ổn quốc tế tại Dải Gaza với nhiệm vụ rõ ràng để bảo vệ các quyền của người Palestine.

Cùng ngày, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio bày tỏ lạc quan rằng, Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc sẽ hoàn tất dự thảo nghị quyết mới về Gaza. Theo ông Rubio, đã có những tiến triển về ngôn ngữ trong dự thảo nghị quyết và hiện Mỹ đang thảo luận với các quốc gia khác về cách thức cân bằng lợi ích của các bên trong việc triển khai lực lượng bình ổn quốc tế tại Dải Gaza cũng như về cơ cấu tổ chức của lực lượng này. Tuy nhiên, người đứng đầu ngành ngoại giao Mỹ bày tỏ lo ngại về nguy cơ lan rộng làn sóng bạo lực của người định cư Israel tại Bờ Tây thời gian gần đây, điều có thể đe dọa đến lệnh ngừng bắn mong manh tại Gaza.

Ai Cập cùng với Mỹ, Thổ Nhĩ Kỳ và Qatar làm trung gian cho thỏa thuận ngừng bắn và trao đổi con tin giữa Israel và Hamas. Thỏa thuận đạt được hôm 10/10 nằm trong giai đoạn đầu của kế hoạch hòa bình 20 điểm do Tổng thống Mỹ Donald Trump để xuất nhằm chấm dứt xung đột tại Gaza. Giai đoạn hai của kế hoạch quy định việc triển khai một lực lượng quốc tế tại dải đất này để duy trì an ninh cũng như huấn luyện lực lượng Palestine. Lực lượng bình ổn quốc tế sẽ hoạt động theo sứ mệnh được Hội đồng Bảo an thông qua nhưng để có được sự đồng thuận của tất cả các bên đang là một vấn đề nhạy cảm và phức tạp.

Hiện chưa rõ dự thảo nghị quyết mới có khác biệt nhiều so với phiên bản được Mỹ công bố tuần trước hay không. Theo dự thảo nghị quyết trước đó, các bên sẽ tạo điều kiện cho việc thành lập một chính quyền chuyển tiếp tại Gaza với nhiệm kỳ hai năm cùng với việc thành lập lực lượng quốc tế giám sát an ninh và các vấn đề phi quân sự hóa tại dải đất ven Địa Trung Hải này. Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 6/11 cho biết, ông hy vọng một lực lượng ổn định quốc tế do Mỹ điều phối sẽ được triển khai rất sớm tới Dải Gaza. Lực lượng đa quốc gia này có thể bao gồm các binh sĩ đến từ quân đội các nước: Ai Cập, Qatar, Thổ Nhĩ Kỳ và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, với quy mô khoảng 20.000 binh sĩ.

Tuy nhiên, cho đến nay, Israel luôn phản đối sự tham gia của Thổ Nhĩ Kỳ vào lực lượng giám sát quốc tế, trong khi một số nước trong khu vực lại muốn có sự nhập cuộc của Ankara. Một nguồn thạo tin cho biết, Ai Cập hy vọng Tổng thống Trump - người đã nhiều lần ca ngợi sự lãnh đạo của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan - sẽ thuyết phục được Israel chấp nhận sự đóng góp của Thổ Nhĩ Kỳ vào lực lượng trên. Dù các cuộc đàm phán ngoại giao vẫn đang tiếp diễn, giới quan sát nhận định dự thảo nghị quyết là một sáng kiến quốc tế quan trọng nhằm mục tiêu ổn định Gaza và định hình cấu trúc an ninh của khu vực giai đoạn hậu xung đột.

Ý tưởng về lực lượng quốc tế đã vấp phải một số chỉ trích, khi các chuyên gia của Liên hợp quốc vào tháng trước đã cảnh báo rằng nó có thể sẽ "thay thế sự chiếm đóng của Israel bằng bằng một hình thức chiếm đóng do Mỹ dẫn dắt, trái với quyền tự quyết của người Palestine". Liên hợp quốc đã ủy nhiệm cho các lực lượng gìn giữ hòa bình quốc tế trong khu vực trong nhiều thập kỷ, trong đó có Lực lượng gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc tại Liban ở miền Nam nước này, hiện đang hợp tác với quân đội Liban để thực thi lệnh ngừng bắn vào tháng 11/2024 giữa Hezbollah và Israel.

Những con số thống kê đã nói lên phần nào mức độ tàn phá do chiến tranh Israel - Hamas gây ra đối với cuộc sống của người dân ở Dải Gaza, nhưng không phải là tất cả. Những lệnh ngừng bắn đã diễn ra rồi lại chấm dứt có thể sẽ không được ghi nhớ trong sử sách. Nhưng đối với những người dân Gaza sống sót qua những giai đoạn này, chúng là lời nhắc nhở về một tương lai bị kẹt giữa chiến tranh và sự bấp bênh, không bao giờ đạt được hòa bình.