Hội nghị thượng đỉnh COP30: Thách thức và kỳ vọng
COP30 đang phải đối mặt với khoảng cách ngày càng lớn giữa tham vọng và hành động - điều chỉnh lại tài chính, công nghệ và thích ứng để mang lại một quá trình chuyển đổi khí hậu công bằng và hiệu quả.
Hội nghị Thượng đỉnh các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu lần thứ 30 (gọi tắt là COP30) đang diễn ra tại thành phố Belem, Brazil từ ngày 10 đến ngày 21/11. Khác với những kỳ họp trước đây, COP30 không đặt ra mục tiêu mới mà được kỳ vọng sẽ là bước ngoặt từ cam kết sang hành động để thực hiện các mục tiêu đã đề ra trong các kỳ họp trước, trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng và chính sách khí hậu khác biệt. Trong gần hai tuần, đại diện của hơn 190 quốc gia sẽ tập trung thảo luận về các hành động nhằm giải quyết biến đổi khí hậu, với các chủ đề chính bao gồm khí hậu và thiên nhiên, chuyển đổi năng lượng, đánh giá Thỏa thuận Paris và tài chính khí hậu.
Đánh giá 10 năm thực thi Thỏa thuận Paris
COP30 được coi là hội nghị quan trọng nhất kể từ khi Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu được ký kết 10 năm trước. Thỏa thuận Paris năm 2015 đã đưa ra ý tưởng đơn giản nhưng mang tính cách mạng: mỗi quốc gia, dù quy mô hay địa vị ra sao, đều phải vạch ra lộ trình riêng hướng tới mục tiêu chung là hạn chế sự nóng lên toàn cầu ở mức dưới 2°C so với thời kỳ tiền công nghiệp và nỗ lực để mức tăng nhiệt độ không vượt quá 1,5°C.
Tuy nhiên, Báo cáo Đánh giá Toàn cầu (GST) đầu tiên được công bố tại COP28 đã xác nhận điều mà nhiều người lo ngại: thế giới đang đi chệch hướng. Lượng khí thải toàn cầu tiếp tục tăng, ngưỡng 1,5°C đang cận kề một cách nguy hiểm và các tác động của biến đổi khí hậu đang gia tăng nhanh hơn khả năng thích ứng của chúng ta.
Đầu năm nay, các nhà nghiên cứu cũng cảnh báo rằng, Trái Đất đã đạt đến "điểm tới hạn" đầu tiên về khí hậu, với nhiệt độ trung bình toàn cầu vượt quá mức tiền công nghiệp 1,5°C lần đầu tiên vào năm 2024. Các rạn san hô ở hơn 80 quốc gia đang chết dần trên diện rộng do sự nóng lên của đại dương và rừng mưa Amazon, được coi là "lá phổi của Trái Đất", đang đối mặt với nguy cơ sụp đổ sinh thái.
Báo cáo Khoảng cách Phát thải 2025 của UNEP, được công bố vào đêm trước COP30 cho thấy, các cam kết hiện tại đang đưa thế giới vào con đường nóng lên từ 2,3 - 2,5°C vào cuối thế kỷ. Chúng ta rất có thể sẽ vượt quá mức tăng 1,5°C trong thập kỷ tới, với những hậu quả như mất an ninh lương thực, thiếu nước sạch, các hiện tượng thời tiết ngày càng khắc nghiệt và gián đoạn kinh tế ở quy mô chưa từng thấy trong lịch sử hiện đại.
Nhận định về Thỏa thuận Paris, các nhà lãnh đạo tham dự COP30 thừa nhận thế giới chưa đạt được mục tiêu, tuy nhiên, khẳng định tầm quan trọng của việc thực thi thỏa thuận này.
"Nếu không có Thỏa thuận Paris, thế giới sẽ phải gánh chịu sự nóng lên thảm khốc gần 5°C vào cuối thế kỷ. Chúng ta đang đi đúng hướng, nhưng với tốc độ sai lầm".
Tổng thống Brazil Luiz Inacio Lula Da Silva.
Trong bối cảnh đó, COP30 phải đối mặt với khoảng cách ngày càng lớn giữa tham vọng và hành động - điều chỉnh lại tài chính, công nghệ và thích ứng để mang lại một quá trình chuyển đổi khí hậu công bằng và hiệu quả. Là nước chủ nhà, Brazil kỳ vọng COP30 sẽ là cầu nối giữa cam kết và thực thi. Nếu Hội nghị ở Paris đưa ra cam kết, thì COP 30 ở Belem phải thực thi điều đó.
"Đây là một kỳ COP về thực thi. Tôi hy vọng nó sẽ được ghi nhớ như một COP về thích ứng, một COP sẽ thúc đẩy sự hội nhập của khí hậu, kinh tế, các hoạt động, tạo việc làm và trên hết, một COP sẽ lắng nghe và tin tưởng vào khoa học".
Ông Andre Correa Do Lago - Chủ tịch COP30.
Các nhà lãnh đạo từ nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế cũng kêu gọi sự đoàn kết quốc tế và hành động nhanh chóng để giải quyết cuộc khủng hoảng khí hậu tại Hội nghị Thượng đỉnh Khí hậu COP30 Belem. Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres nhấn mạnh rằng, “không còn thời gian cho các cuộc đàm phán nữa. Đã đến lúc phải thực hiện”.
"Giới hạn 1,5°C là một ranh giới đỏ đối với nhân loại. Nó phải được giữ trong tầm tay. Và các nhà khoa học cũng cho chúng ta biết rằng điều này vẫn có thể xảy ra. Nếu chúng ta hành động ngay bây giờ, với tốc độ và quy mô, chúng ta có thể giảm thiểu mức tăng nhiệt độ xuống mức nhỏ nhất và an toàn nhất có thể, đưa nhiệt độ trở lại mức dưới 1,5°C trước khi thế kỷ này kết thúc", ông Antonio Guterres nhấn mạnh.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cũng tuyên bố rằng, các vấn đề khí hậu cần được quan tâm và "các nước phải tiếp tục hợp tác để thực hiện các cam kết quốc tế đã nêu trong Thỏa thuận Paris". Ông cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc mở rộng đầu tư vào năng lượng sạch và cung cấp các cơ chế tài chính cho các nước kém phát triển.
Thực tế các hành động vì khí hậu - ở một số khu vực và một số lĩnh vực - đang phát triển mạnh mẽ so với một thập kỷ trước. Năng lượng tái tạo, dẫn đầu là năng lượng mặt trời và gió, chiếm hơn 90% công suất điện mới được bổ sung trên toàn thế giới vào năm ngoái. Đầu tư năng lượng sạch toàn cầu dự kiến sẽ đạt 2,2 nghìn tỷ USD trong năm nay, gấp khoảng hai lần chi tiêu cho nhiên liệu hóa thạch. Năm ngoái, cứ năm chiếc xe mới được bán ra trên toàn thế giới thì có một chiếc là xe điện và hiện nay có nhiều việc làm trong lĩnh vực năng lượng sạch hơn là nhiên liệu hóa thạch.
Tuy nhiên, những hành động này là chưa đủ. Các quốc gia tham gia COP30 sẽ chịu áp lực tiếp tục cắt giảm phát thải sâu hơn, đặc biệt là trong các lĩnh vực phát thải cao như năng lượng, công nghiệp và giao thông vận tải.
Thúc đẩy các quốc gia đóng góp cho mục tiêu khí hậu
COP30 đánh dấu 10 năm thực thi Thỏa thuận Paris, đồng thời cũng là sự khởi đầu của một giai đoạn mới mà các nhà quan sát cho rằng sẽ mang tính quyết định trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu. Cụ thể là tại COP30 lần này, các quốc gia sẽ cập nhật mức Đóng góp do Quốc gia Tự quyết định (NDC) sau 5 năm để thực hiện các mục tiêu khí hậu quốc gia và quốc tế.
Một giai đoạn Đóng góp do Quốc gia Tự quyết định (NDC) mới, trong khuôn khổ Thỏa thuận Paris, dự kiến sẽ là trọng tâm của Hội nghị COP30. Đóng góp do Quốc gia Tự quyết định (NDC) là các cam kết mà mỗi nước tự đề ra và cập nhật 5 năm một lần, bao gồm các chính sách và biện pháp cụ thể nhằm giảm phát thải khí nhà kính và thích ứng với biến đổi khí hậu. Theo Thỏa thuận Paris, các quốc gia sẽ đệ trình một giai đoạn NDC mới với nhiều mục tiêu tham vọng hơn trong năm nay. Tuy nhiên, tiến độ thực hiện đến nay vẫn chưa đạt yêu cầu.
“Báo cáo Khoảng cách Phát thải 2025” do Chương trình Môi trường Liên hợp quốc công bố gần đây cho thấy, tính đến ngày 30/9, chỉ có chưa đến một phần ba trong số 194 bên tham gia Thỏa thuận Paris đã đệ trình hoặc công bố NDC cập nhật, bao gồm các mục tiêu giảm phát thải năm 2035. Theo ước tính của Liên hợp quốc, các NDC đã nhận được cho đến nay chỉ đạt được một phần sáu mức cắt giảm khí thải cần thiết để duy trì mức 1,5 độ C mục tiêu. Báo cáo cũng cho thấy, ngay cả khi tất cả các quốc gia thực hiện đầy đủ các cam kết NDC hiện có, nhiệt độ toàn cầu trong thế kỷ này dự kiến vẫn sẽ đạt mức 2,3 đến 2,5°C, vượt mục tiêu 2°C do Thỏa thuận Paris đặt ra.
"Kể từ khi Thỏa thuận Paris được thông qua mười năm trước, Đóng góp do Quốc gia Tự quyết định (NDC) đã trở thành thước đo tham vọng về khí hậu của các quốc gia. Các NDC mới nhất thể hiện một số tiến bộ. Nhưng chúng ta phải trung thực tại Hội nghị Thượng đỉnh về sự thật. Các kế hoạch và chính sách được đưa ra vẫn còn chưa đủ".
Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres.
Một thách thức với chương trình khí hậu năm nay là sự vắng mặt của Mỹ. Tổng thống Mỹ Donald Trump không công nhận năng lượng hóa thạch gây biến đổi khí hậu, đồng thời rút Mỹ khỏi Hiệp định Khí hậu Paris ngay trong ngày đầu nhậm chức nhiệm kỳ hai. Việc quốc gia phát thải lớn thứ hai thế giới và cũng là nền kinh tế lớn nhất rút khỏi các nỗ lực khí hậu toàn cầu đã gây ra những hậu quả trực tiếp và gián tiếp.
"Chúng tôi có ước tính tác động của việc mức đóng góp NDC của Mỹ bị vô hiệu hóa sau khi Mỹ rời khỏi Thỏa thuận Paris và điều đó sẽ ảnh hưởng đến các con số của chúng tôi như thế nào. Nhìn chung, có thể nói rằng, việc Mỹ rút khỏi mục tiêu NDC sẽ làm tăng thêm gần một tỷ tấn CO2 tương đương. Ngoài ra, chúng tôi cũng đã cập nhật các xu hướng chính sách hiện tại của Mỹ, dẫn đến sự tăng thêm 1,2 tỷ tấn CO2. Vì vậy, tổng cộng, sự khác biệt giữa NDC có Mỹ và không có Mỹ là hơn 2 tỷ tấn CO2. Đây là một phần khá lớn trong tác động tổng thể của mức NDC mới".
Bà Anne Olhoff - Cố vấn trưởng về khí hậu tại Trung tâm khí hậu Copenhagen của UNEP.
Chủ tịch hội nghị COP30, André Correa Doragó đã gửi một bức thư ngỏ nêu rõ rằng cộng đồng quốc tế hiện đang phải đối mặt với những thiếu sót về mục tiêu tham vọng, nguồn tài chính và công nghệ trong việc giải quyết biến đổi khí hậu. Tất cả các bên cần nhận thức đầy đủ những thách thức và thiếu sót này và biến chúng thành động lực cho những ứng phó mạnh mẽ hơn.
Làm thế nào để tăng tốc và thu hẹp những khoảng cách và thiếu sót này sẽ là trọng tâm chính của các cuộc thảo luận tại hội nghị Belem. Để đạt được mục tiêu này, COP30 nhấn mạnh ba ưu tiên: tăng cường chủ nghĩa đa phương và cơ chế khí hậu theo Công ước; gắn kết cơ chế khí hậu với đời sống hàng ngày của người dân và nền kinh tế thực; và đẩy nhanh việc thực hiện Thỏa thuận Paris.
Nỗi lo tài chính khí hậu
Một nội dung quan trọng trong chương trình nghị sự của COP30 là thu hẹp khoảng cách giữa các nước phát triển và đang phát triển về các vấn đề giảm phát thải và tài chính khí hậu, đồng thời thúc đẩy quản trị khí hậu toàn cầu. Các quốc gia đang phát triển sẽ cần hơn 1,3 nghìn tỷ USD mỗi năm vào năm 2035 để thích ứng với hậu quả khí hậu. Tuy nhiên, theo Báo cáo Khoảng cách Thích ứng năm 2025 của Chương trình môi trường Liên hợp quốc, hiện tại các nước đang phát triển chỉ được tiếp cận một phần rất nhỏ trong tổng số đó.
Trước thềm COP30, Azerbaijan, nước chủ nhà COP29 và Brazil đã đưa ra lộ trình huy động 1,3 nghìn tỷ USD mỗi năm tài chính khí hậu cho các nước đang phát triển vào năm 2035.
Thực ra, vấn đề tài chính khí hậu đã được coi là vấn đề then chốt tại Hội nghị COP năm ngoái, nhưng thỏa thuận đạt được tại đó đã để lại dư vị cay đắng cho nhiều nước nghèo. COP29 đã đưa ra mục tiêu đảm bảo 1,3 nghìn tỷ USD mỗi năm cho các nước đang phát triển vào năm 2035, nhưng các nước giàu chỉ đồng ý cung cấp 300 tỷ USD, phần còn lại sẽ đến từ khu vực tư nhân và các cơ chế tăng thu khác. Nhưng nếu không có sự tham gia của Mỹ, ngay cả cam kết 300 tỷ USD ít ỏi của các nước phát triển năm ngoái cũng có vẻ khó đạt được.
Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres tuyên bố rằng, điều quan trọng nhất hiện nay là tất cả các bên cùng nhau hợp tác và đẩy nhanh tiến độ thực hiện một lộ trình rõ ràng và đáng tin cậy nhằm đạt được mục tiêu cung cấp 1,3 nghìn tỷ USD; các nước phát triển phải dẫn đầu trong việc huy động 300 tỷ USD tài chính hàng năm; và các nước đang phát triển phải có được một chương trình công lý khí hậu đạt được sự công bằng, phẩm giá và cơ hội sau COP30.
"Các nước đang phát triển phải rời Belem với một gói công lý khí hậu mang lại công bằng, phẩm giá và cơ hội. Điều đó có nghĩa là một kế hoạch cụ thể để thu hẹp khoảng cách tài chính thích ứng: đảm bảo các nước phát triển thực hiện cam kết cung cấp 40 tỷ USD tài chính thích ứng vào cuối năm nay; và tạo niềm tin rằng tài chính thích ứng với chi phí phải chăng sẽ được mở rộng sau năm 2025 -và nhanh chóng được chuyển giao cho các cộng đồng tuyến đầu".
Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres.
Các chuyên gia cho rằng, COP30 nên vận hành một khuôn khổ tài chính công nhận sự đa dạng của các nền kinh tế đang phát triển: từ các quốc đảo nhỏ đang đối mặt với những rủi ro hiện hữu đến các nền kinh tế mới nổi lớn đang cân bằng tăng trưởng và chuyển đổi. COP30 phải thể chế hóa các cơ chế giảm thiểu rủi ro để thu hút vốn tư nhân, cho phép các tổ chức tài chính địa phương tham gia vào hoạt động cho vay xanh và xây dựng một hệ thống theo dõi minh bạch dòng tiền dành cho khí hậu.
Simon Stiell, Thư ký Điều phối khí hậu của Liên hợp quốc tuyên bố rằng, các mục tiêu tài chính nói trên "phải được hiện thực hóa" vì chúng nằm trong lợi ích chung và là khoản đầu tư cho sự ổn định và thịnh vượng. Các nước cần mở rộng quy mô, đẩy nhanh tiến độ và phân bổ ngân sách một cách công bằng để chúng có thể mang lại lợi ích nhanh chóng, công bằng và toàn diện cho mọi quốc gia".
Brazil muốn ghi dấu ấn với việc chuyển trọng tâm COP30 từ soạn thảo báo cáo NDC sang thực hiện; từ thảo luận về đóng góp tài chính sang giải ngân; từ nhận thức nhu cầu thích ứng sang lồng ghép vào ngân sách quốc gia và các kế hoạch phát triển. Tuy nhiên, với những tranh cãi về chương trình nghị sự, cùng với sự thiếu tin tưởng giữa các quốc gia giàu và nghèo, nguy cơ từ các chính sách của Mỹ và những khó khăn nội tại của Brazil, COP30 tại Balem sẽ là một phép thử lớn đối với Brazil trong việc duy trì sự thống nhất để thực hiện các mục tiêu đã đề ra.
