Ông Trump có bị tước 'vũ khí' thuế quan?
Với Tổng thống Mỹ Donald Trump, thuế quan không chỉ là công cụ để lấy lại cân bằng trong cán cân thương mại mà còn là “vũ khí hiệu quả” nhất, phương tiện ngoại giao và chiến lược mà mà ông ưa thích nhất trong cả hai nhiệm kỳ. Tuy nhiên, “vũ khí” này đang đứng trước nguy cơ tước bỏ.
Tòa án Tối cao Mỹ ngày 5/11 đã tổ chức cuộc điều trần kéo dài gần ba giờ đồng hồ để nghe các lập luận về tính hợp pháp của các mức thuế quan mà ông Trump công bố với hầu hết các quốc gia trên thế giới vào ngày 2/4/2025 - “Ngày giải phóng” theo các gọi của ông. Phán quyết dự kiến sẽ được đưa ra vào đầu năm tới sẽ giải quyết hai câu hỏi, đó là liệu mức thuế quan toàn diện này có được duy trì và Tòa án Tối cao Mỹ có sẵn sàng mở rộng giới hạn quyền lực của Tổng thống không? Phán quyết không chỉ có ý nghĩa trong việc đặt ra tiền lệ với quyền hạn của Tổng thống Mỹ mà còn tác động sâu rộng tới kinh tế toàn cầu.
Những dấu hỏi về tính hợp pháp của “vũ khí” thuế quan
Ông Trump đã công bố các mức thuế quan này vào ngày 2/4, viện dẫn tình trạng khẩn cấp về kinh tế, sử dụng Đạo luật Quyền hạn Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) năm 1977. Theo ông Trump, “tình trạng khẩn cấp” chính là tình trạng thâm hụt thương mại của Mỹ, mà ông coi là “mối đe dọa trực tiếp đối với nền kinh tế và việc làm của người dân Mỹ”. Quan điểm này vấp phải nhiều sự phản đối bởi từ trước tới nay, đạo luật IEEPA chủ yếu được dùng để áp đặt trừng phạt kinh tế hoặc phong tỏa tài sản của các thế lực bị coi là thù địch, chứ không nhằm mục đích điều chỉnh thuế quan.
Hai câu hỏi pháp lý chính mà Tòa án Tối cao Mỹ đang xem xét là: Liệu IEEPA có cho phép ông Trump áp dụng thuế quan rộng rãi hay không; và nếu IEEPA cho phép áp thuế quan, Tổng thống có được ủy quyền áp dụng theo cách vi hiến hay không. Những câu hỏi này đã được ba tòa án cấp dưới của Mỹ xem xét, trong đó có Tòa án Thương mại Quốc tế Mỹ. Cả ba tòa án đều kết luận Tổng thống Trump đã vượt quá thẩm quyền khi áp dụng thuế quan. Vụ kiện do các doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi thuế quan và 12 tiểu bang của Mỹ đệ trình, với phần lớn các bang này đều do đảng Dân chủ lãnh đạo.
Tổng thống Trump đã gây áp lực lên Tòa án Tối cao, nơi có đa số 6-3 thuộc phe bảo thủ, để duy trì thuế quan mà ông đã tận dụng như một công cụ kinh tế và chính sách đối ngoại quan trọng. Ông Trump tuyên bố quyền áp thuế của ông bắt nguồn từ cụm từ "điều chỉnh... nhập khẩu" trong Đạo luật IEEPA. Tuy nhiên, các thẩm phán từ cả hai đảng đều tỏ ra hoài nghi về mức độ quyền hạn mà cụm từ này hàm ý. Một số thẩm phán chỉ ra rằng, việc Tổng thống Trump áp dụng luật này để áp đặt mức thuế quan không giới hạn thời gian là một hành động quan trọng có thể cần sự cho phép rõ ràng của Quốc hội.
"Thuế quan trong giao dịch với nước ngoài thực chất là đánh thuế vào người dân Mỹ và vốn là quyền lực cốt lõi của Quốc hội. Vì vậy, việc để quyền lực đối ngoại của Tổng thống lấn át quyền lực cơ bản đó của Quốc hội, đối với tôi, dường như ít nhất cũng là không phù hợp giữa hai quyền lực, quyền hành pháp và quyền lập pháp".
Ông John Roberts - Chánh án Tòa án Tối cao Mỹ.
Nhiều thẩm phán khác, trong đó có thẩm phán phe tự do Amy Coney Barrett và Ketanji Brown Jackson đặt câu hỏi liệu việc điều chỉnh nhập khẩu trong IEEPA có bao hàm quyền áp thuế hay không. Bà Jackson nhấn mạnh Quốc hội ban hành đạo luật này nhằm hạn chế, chứ không phải mở rộng quyền lực của Tổng thống.
"Rõ ràng là Quốc hội đã cố gắng hạn chế quyền hạn khẩn cấp của tổng thống trong IEEPA. Vì vậy, có vẻ hơi mâu thuẫn khi nói rằng chúng ta phải diễn giải một đạo luật được thiết kế để hạn chế quyền hạn của tổng thống, phù hợp với nhận thức rằng Quốc hội muốn tổng thống có quyền hạn về cơ bản là không giới hạn".
Bà Ketanji Brown Jackson - Thẩm phán Tòa án Tối cao Mỹ.
Không chỉ đặt câu hỏi về tính hợp hiến của “vũ khí” thuế quan mà chính quyền Tổng thống Trump thực thi, Tòa án Tối cao Mỹ cũng thảo luận về việc hoàn trả tiền trong trường hợp thuế quan bị bãi bỏ. Đây là một vấn đề gây chú ý trong bối cảnh Nhà Trắng nhấn mạnh rằng, việc hủy bỏ thuế sẽ khiến nước Mỹ phải đối mặt với các hành động trả đũa thương mại tàn khốc và gây hậu quả nghiêm trọng.
Tòa án Tối cao Mỹ đã chấp thuận xét xử vụ án theo phương thức "khẩn trương", nhưng chưa ấn định ngày ra phán quyết. Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent - người dự khán phiên tranh luận cho biết, ông “rất lạc quan” rằng tòa sẽ bác bỏ phán quyết của tòa cấp dưới, vốn cho rằng ông Trump đã vượt quá thẩm quyền khi áp thuế.
"Tôi nghĩ mọi việc diễn ra rất tốt. Tổng Chưởng lý D. John Sauer đã đưa ra một lập luận rất thuyết phục để Tổng thống có được quyền lực. Và tôi tin rằng bên nguyên đơn, theo một cách nào đó, đã thất bại thảm hại".
Ông Scott Bessent - Bộ trưởng Tài chính Mỹ.
Giới phân tích nhận định một phán quyết chống lại Tổng thống Trump sẽ là bước ngoặt lớn, khi tòa án từng nhiều lần ủng hộ ông trong các chính sách gây tranh cãi khác như siết nhập cư hay bãi nhiệm quan chức liên bang. Vụ kiện hiện đang được Tòa án Tối cao Mỹ xét xử không chỉ xoay quanh vấn đề thuế quan "Ngày giải phóng” mà còn liên quan đến vai trò của ngành tư pháp trong việc hạn chế quyền lực ngày càng mở rộng của Tổng thống. Vai trò này quan trọng đến mức vượt ra ngoài ranh giới chính trị.
Thuế quan mang lại bao nhiêu tiền cho nước Mỹ?
Theo Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent, mục tiêu chính của thuế quan không phải để tăng thu ngân sách, mà là tái cân bằng thương mại nhằm khuyến khích sản xuất trong nước. Tuy nhiên, số liệu cho thấy, thuế quan đã mang lại hàng trăm tỷ USD cho ngân sách Mỹ. Tính đến tháng 9/2025, Mỹ thu được 195 tỷ USD từ thuế quan, tăng 250% so với cùng kỳ năm trước. Theo dự báo của Bộ Tài chính Mỹ, thuế quan có thể tạo ra khoảng 3.000 tỷ USD trong 10 năm tới.
Vụ kiện thuế quan được đưa ra tòa trong bối cảnh ông Trump đang có chuỗi thắng lợi liên tiếp đối với các chính sách của mình tại Tòa án Tối cao. Kể từ tháng 1, ông Trump đã đệ trình một số lượng lớn đơn kháng cáo khẩn cấp chưa từng có lên các thẩm phán và đã thắng kiện trong hơn 20 vụ, giúp ông cắt giảm viện trợ nước ngoài, sa thải các lãnh đạo cơ quan liên bang và tước bỏ quyền bảo vệ khỏi bị trục xuất của hàng trăm nghìn người nhập cư. Chính vì vậy, Tổng thống Trump và chính quyền của ông đang tìm cách duy trì chuỗi thành tích đó bằng cách mô tả khả năng thất bại của chính sách thuế quan là thảm khốc đến mức các thẩm phán không nên chấp nhận rủi ro đó.
Trong bài đăng trên mạng xã hội Truth Social hôm 10/11, ông Trump cho biết, việc hủy bỏ thuế quan có thể sẽ liên quan đến hơn 3 nghìn tỷ USD khi tính đến các khoản đầu tư và hoàn trả, đồng thời gọi đây là Sự kiện An ninh Quốc gia không thể vượt qua. Trong khi đó, theo dữ liệu Hải quan và Biên phòng Mỹ, tính đến ngày 23/9, các loại thuế theo IEEPA là khoảng 90 tỷ USD. Trong trường hợp thua kiện, chính quyền ông Trump có thể buộc phải hoàn trả toàn bộ số tiền thuế đã thu.
"Nếu không có thuế quan, đất nước này sẽ gặp rắc rối như nhiều năm qua. Đó là lý do tại sao nước Mỹ nợ 38 nghìn tỷ USD. Và một trong những điều chúng tôi sẽ làm là sẽ trả cổ tức khoảng 2.000 USD cho những người có thu nhập trung bình vào những người có thu nhập thấp. Và chúng tôi sẽ sử dụng số thuế quan còn lại để giảm nợ. Đó là vấn đề an ninh quốc gia và vì vậy, nếu điều đó bị đảo ngược, đó sẽ là một thảm họa".
Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Nhà Trắng và Bộ Tài chính hiện chưa trả lời câu hỏi về mức thu nhập nào sẽ bị loại trừ, cũng như việc trẻ em có được nhận khoản tiền tương tự hay không. Chính quyền Mỹ cũng chưa ước tính tổng chi phí của một chương trình như vậy. Trong đại dịch Covid-19, Quốc hội Mỹ từng thông qua ba gói hỗ trợ kích cầu, trong đó hai gói đầu được ký thành luật dưới thời ông Trump.
Gói thứ nhất được thông qua tháng 3/2020, cấp 1.200 USD cho mỗi người nộp thuế và 500 USD cho mỗi trẻ em. Gói thứ hai được thông qua tháng 12/2020, cấp 600 USD cho mỗi người nộp thuế và 600 USD cho mỗi trẻ em. Gói thứ ba được thông qua tháng 3/2021, dưới thời Tổng thống Joe Biden, theo đó cấp 1.400 USD cho mỗi người nộp thuế, 2.800 USD cho các cặp vợ chồng và 1.400 USD cho mỗi trẻ em hoặc người phụ thuộc.
Đối với hai gói hỗ trợ đầu tiên, cá nhân có thu nhập dưới 75.000 USD/năm và cặp vợ chồng có thu nhập dưới 150.000 USD/năm được nhận toàn bộ khoản tiền, những người có thu nhập cao hơn nhận mức hỗ trợ giảm dần. Theo Sở Thuế vụ Mỹ (IRS), hơn 476 triệu khoản thanh toán đã được thực hiện, với tổng giá trị 814 tỷ USD.
Hiện chưa rõ các khoản cổ tức thuế mà ông Trump đề cập có áp dụng các tiêu chí giống gói kích thích trong giai đoạn đại dịch Covid-19 hay không. Tuy nhiên, nhiều nghị sĩ Cộng hòa không mấy mặn mà với đề xuất chi trả tiền mặt trực tiếp cho người dân.
Tòa án khó ngăn chặn thuế quan “Ngày giải phóng”
Phán quyết của Tòa án Tối cao Mỹ dự kiến sẽ được đưa ra trước tháng 6/2026 sẽ giải quyết hai câu hỏi, đó là liệu mức thuế quan toàn diện này có được duy trì và Tòa án Tối cao Mỹ có sẵn sàng mở rộng giới hạn quyền lực của Tổng thống không? Phán quyết trên sẽ không chỉ có ý nghĩa trong việc đặt ra tiền lệ với quyền hạn của Tổng thống Mỹ mà còn tác động sâu rộng tới kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, ngay cả khi Tòa án Tối cao Mỹ ra phán quyết đình chỉ các quyết định thuế quan nhập khẩu, Tổng thống Trump vẫn có trong tay nhiều công cụ pháp lý khác để tiếp tục cuộc chiến thương mại mà ông coi là “sống còn” với nước Mỹ.
Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 6/11 cho biết, ông sẽ cân nhắc các phương án thay thế nếu Tòa án Tối cao ra phán quyết chống lại chính quyền của ông về tính hợp pháp của việc áp dụng thuế quan toàn diện.
"Tôi nghĩ điều đó sẽ gây ra hậu quả thảm khốc cho đất nước chúng ta, nhưng tôi cũng nghĩ rằng chúng ta sẽ phải xây dựng một kế hoạch B. Chúng ta hãy chờ xem điều gì sẽ xảy ra".
Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Sẽ phải mất vài tháng trước khi Tòa án Tối cao dự kiến sẽ công bố phán quyết, bởi tòa còn phải hoàn tất toàn bộ quá trình xem xét hồ sơ. Giới quan sát cho rằng, Tòa án Tối cao Mỹ với đa số thẩm phán bảo thủ sẽ không dễ dàng đối đầu trực diện với Tổng thống Trump, nhưng cũng khó chấp nhận toàn bộ cách diễn giải luật của ông. Một số nhà phân tích cho rằng, khả năng cao phán quyết sẽ mang tính thỏa hiệp, chứ không phải một phán quyết hoàn toàn chống lại ông Trump.
Ngay cả trong trường hợp Tòa án Tối cao đình chỉ các mức thuế quan hiện hành, Tổng thống Trump vẫn còn nhiều lựa chọn pháp lý khác để duy trì áp lực thương mại, bao gồm việc tìm cách hợp pháp hóa chính sách thuế của mình qua con đường lập pháp tại Quốc hội, nơi đảng Cộng hòa đang nắm đa số, dù không phải tất cả các nghị sĩ Cộng hòa đều ủng hộ chủ nghĩa bảo hộ. Một lựa chọn khác cho chính quyền Trump là khai thác Điều 122 của Đạo luật Thương mại năm 1974. Đạo luật này cho phép Tổng thống áp thuế tạm thời đến 15% trong tối đa 150 ngày. Đây là một công cụ hữu hiệu để “mua thời gian” trong lúc Quốc hội tranh luận.
Ngoài ra, Tổng thống Trump cũng có thể viện dẫn Điều 301 của cùng đạo luật, cho phép Mỹ trừng phạt các hành vi thương mại “không công bằng” của nước khác. Đây là công cụ mà Tổng thống Trump từng sử dụng chống Trung Quốc trong nhiệm kỳ đầu tiên. Tuy nhiên, điều khoản này đòi hỏi quy trình điều tra kéo dài nhiều tháng. Bên cạnh đó, chính quyền Trump cũng có thể dựa vào Điều 232 của Đạo luật năm 1962, cho phép hạn chế nhập khẩu vì “đe dọa an ninh quốc gia”, biện pháp linh hoạt mà ông Trump từng áp dụng với thép và nhôm. Một công cụ pháp lý khác chưa từng được sử dụng là Tổng thống Trump có thể áp thuế đến 50% với hàng nhập khẩu từ các quốc gia có hành vi “phân biệt đối xử thương mại” với Mỹ. Tuy nhiên, nếu áp dụng, điều này có thể vi phạm các quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và dẫn đến trả đũa mạnh mẽ từ các nước bị ảnh hưởng.
Với những lựa chọn nói trên, cuộc chiến thương mại của ông Trump chắc chắn sẽ không dừng lại, bất kể phán quyết của Tòa án Tối cao ra sao. Tuy nhiên, nếu Tòa án Tối cao tuyên bố các sắc thuế hiện hành là bất hợp pháp, hậu quả tài chính đối với nước Mỹ sẽ rất lớn. Chính phủ có thể phải hoàn trả từ 180 đến 200 tỷ USD tiền thuế đã thu ước tính tại thời điểm ra phán quyết, đồng nghĩa với việc có thể khiến GDP Mỹ sụt giảm 0,3-0,4% trong năm tới. Ngoài ra, thâm hụt ngân sách liên bang sẽ tăng mạnh, bởi chính sách thuế quan là một nguồn thu chủ chốt trong kế hoạch tài khóa của ông Trump.
Ngay cả trong kịch bản Tòa án Tối cao ra phán quyết có lợi cho bên nguyên đơn thì sự bất định liên quan đến thuế quan mà chính quyền Tổng thống Trump có thể sử dụng sau đó thậm chí còn nguy hiểm hơn. Việc các doanh nghiệp không biết chính sách thương mại sẽ thay đổi ra sao trong vài tháng tới khiến họ ngần ngại đầu tư, trì hoãn sản xuất và giảm tuyển dụng. Điều đó đồng nghĩa với việc, dù thắng hay thua tại tòa, Tổng thống Trump vẫn sẽ tiếp tục định hình lại thương mại toàn cầu theo cách riêng của mình - và thế giới sẽ phải tiếp tục thích ứng với một nước Mỹ bảo hộ, đơn phương và khó đoán định.
