Bước lùi của EU khi tạm hoãn Đạo luật AI?
Reuters ngày 19/11 đưa tin Ủy ban châu Âu sẽ nới lỏng quy định cho các công ty phát triển trí tuệ nhân tạo (AI), hướng đến cắt giảm thủ tục hành chính.
Ủy ban châu Âu ngày 19/11 đã công bố gói luật “Digital Omnibus” nhằm đơn giản hóa các quy định kỹ thuật số. Theo đề xuất này, các quy định “rủi ro cao” của Đạo luật kỹ thuật số, như ứng dụng AI trong nhận dạng sinh trắc học, y tế, tín dụng, tuyển dụng, an ninh, sẽ bị hoãn từ tháng 8/2026 sang tháng 12/2027. Lý giải cho việc trì hoãn này, EC cho rằng các công cụ hỗ trợ cần thiết như tiêu chuẩn kỹ thuật và hướng dẫn vẫn chưa chuẩn bị xong; nếu áp dụng sớm, doanh nghiệp sẽ gặp khó khăn trong việc tuân thủ. Câu hỏi đặt ra là, liệu đây là lựa chọn khôn ngoan trước áp lực của Mỹ và các tập đoàn công nghệ lớn hay là bước lùi nguy hiểm có thể khiến EU mất đi vị thế đi đầu trong quản lý AI?
EU hoãn quy định trí tuệ nhân tạo “nhiều rủi ro”
Gói “Omnibus kỹ thuật số” vừa được EC đề xuất sẽ trì hoãn việc áp dụng các quy định nghiêm ngặt hơn của EU về AI trong một số lĩnh vực, từ tháng 8/2026 đến tháng 12/2027. Các quy định bị hoãn liên quan tới trí tuệ nhân tạo (AI) trong nhận dạng sinh trắc học, giao thông, tuyển dụng, thi cử, y tế, đánh giá tín dụng và thực thi pháp luật. Đáng chú ý, gói đề xuất trên cũng hướng tới đơn giản hóa yêu cầu chấp thuận “cookie” và sửa đổi Quy định Bảo vệ dữ liệu chung để cho phép Google, Meta, OpenAI và các hãng công nghệ sử dụng dữ liệu cá nhân châu Âu trong công tác huấn luyện mô hình AI.
Brussels khẳng định mục tiêu của đề xuất là nhằm giảm bớt gánh nặng pháp lý trong lĩnh vực AI, an ninh mạng và quản lý dữ liệu. Gói chính sách này được kỳ vọng sẽ giúp doanh nghiệp châu Âu, từ các công ty khởi nghiệp đến các tập đoàn lớn, tập trung hơn vào đổi mới, mở rộng quy mô và duy trì vị thế cạnh tranh trên thị trường toàn cầu, đồng thời bảo đảm các tiêu chuẩn cao nhất về quyền cơ bản, bảo vệ dữ liệu, an toàn và công bằng.
“Các biện pháp được đề xuất sẽ “mở khóa” dữ liệu cho AI trên khắp châu Âu. Chiến lược này mở rộng khả năng tiếp cận dữ liệu chất lượng cao cho AI thông qua các phòng thí nghiệm dữ liệu, bao gồm cả dữ liệu tổng hợp, và thúc đẩy không gian dữ liệu chung của châu Âu. Đối với doanh nghiệp, điều này đồng nghĩa với việc tuân thủ dễ dàng hơn, khả năng tiếp cận tốt hơn với nhiều dữ liệu hơn, nhiều cơ hội đổi mới hơn và chủ quyền dữ liệu EU lớn hơn”.
Đặc biệt, gói chính sách cải thiện khả năng tiếp cận dữ liệu, hợp nhất luật dữ liệu của EU thông qua Đạo luật Dữ liệu, tạo hướng dẫn rõ ràng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, đồng thời cung cấp các nguồn dữ liệu chất lượng cao phục vụ AI. Đây là bước quan trọng giúp tăng năng lực đổi mới và thúc đẩy sự phát triển đồng đều của doanh nghiệp trong toàn EU.
“Gói biện pháp ngày hôm nay gửi một thông điệp rõ ràng: châu Âu sẵn sàng và có khả năng thích ứng để hoàn toàn bước vào kỷ nguyên số và công nghệ AI, những yếu tố sẽ thúc đẩy năng suất cho lực lượng lao động tương lai của châu Âu”.
Trong khi đó, Ủy viên châu Âu về dân chủ, tư pháp và bảo vệ người tiêu dùng Michael McGrath cũng nhấn mạnh các sửa đổi trong Quy định bảo vệ dữ liệu chung không chỉ duy trì hiệu lực và tính toàn vẹn của quy định, mà còn làm rõ, đơn giản hóa và hài hòa các quy định, cân bằng giữa thúc đẩy đổi mới, nâng cao năng lực cạnh tranh và bảo vệ quyền cơ bản của người dân.
“Những sửa đổi này nhằm mục đích hài hòa hóa, làm rõ và đơn giản hóa việc áp dụng Quy định bảo vệ dữ liệu chung, đồng thời tiếp tục đảm bảo mức độ bảo vệ dữ liệu cao trên toàn EU. Các sửa đổi này cũng nhằm mục đích tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà khai thác tuân thủ quy định và hỗ trợ đổi mới công nghệ tại EU, bao gồm cả việc phát triển AI của châu Âu”.
Gói chính sách số của EU đánh dấu bước đi chiến lược nhằm tạo môi trường kinh doanh thuận lợi hơn, giảm chi phí và thủ tục hành chính, đồng thời nâng cao năng lực đổi mới của nền kinh tế số châu Âu. Với mức tiết kiệm dự kiến lên tới 5 tỷ euro (5,5 tỷ USD) chi phí hành chính vào năm 2029 và 150 tỷ euro nhờ Ví doanh nghiệp châu Âu, đây được coi là bước tiến quan trọng để châu Âu duy trì vị thế cạnh tranh trong kỷ nguyên số. Việc thông qua dự thảo nới lỏng quy định AI tại các nước EU và Nghị viện EU có thể không dễ dàng. Những thay đổi được đề xuất đối với các quy tắc AI của EU sẽ đòi hỏi một sửa đổi gây tranh cãi đối với Quy định Bảo vệ Dữ liệu Chung, và nhiều Nghị sĩ Châu Âu thuộc cả cánh tả và trung dung đã tuyên bố phản đối. Tuy nhiên, các quy tắc vẫn cần phải được áp dụng trước thời hạn tháng 8 năm 2026, ngày các quy tắc AI "rủi ro cao" chính thức có hiệu lực.
Sức ép từ Mỹ và các hãng công nghệ lớn
Trong nhiều năm, các nhà hoạch định chính sách EU tập trung vào việc ban hành các quy định để đảm bảo công nghệ AI đáng tin cậy. Giờ đây, với việc tạm hoãn một số quy định trong Đạo luật AI, nhiều nhà phân tích cho rằng EU đang từ bỏ giấc mơ dẫn đầu thế giới về quản lý công nghệ này trước sức ép của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump và các tập đoàn công nghệ lớn.
Đạo luật AI của EU, vốn mất nhiều năm đàm phán, được xem là luật toàn diện đầu tiên trên thế giới điều chỉnh lĩnh vực này. Đạo luật trên của EU nhằm mục đích đảm bảo sự cân bằng giữa đổi mới và những rủi ro mới nổi của AI. Các mục tiêu của đạo luật bao gồm: Đảm bảo các hệ thống AI ở EU tôn trọng quyền và giá trị công cộng, cung cấp sự chắc chắn về pháp lý để giúp tạo điều kiện đầu tư vào công nghệ AI, cải thiện quản trị và thực thi hiệu quả các yêu cầu về đạo đức và an toàn, phát triển một thị trường AI duy nhất ở EU bằng cách đảm bảo sử dụng công nghệ an toàn và có đạo đức. Đạo luật điều chỉnh các nền tảng trực tuyến, chẳng hạn như mạng xã hội và thương mại điện tử, cũng như các công cụ tìm kiếm. Những nền tảng có hơn 45 triệu người dùng tại EU, bao gồm Facebook và Instagram của Meta, TikTok và X, phải tuân thủ các quy tắc nghiêm ngặt về việc đánh giá và giảm thiểu các rủi ro quan trọng, chẳng hạn như việc lan truyền thông tin sai lệch và gây hại cho trẻ vị thành niên. Đạo luật đã có hiệu lực từ tháng 8/2024, nhưng nhiều điều khoản của nó vẫn chưa được áp dụng.
“Chúng tôi đang cố gắng thực hiện một số bước để đảm bảo chúng tôi có quyền tự chủ về công nghệ. Chúng tôi vẫn cam kết hoàn toàn với các mục tiêu chính của Đạo luật AI và đang thực hiện các bước để đảm bảo có quyền tự chủ về mặt chiến lược.”
Dù kỳ vọng cao, ngay cả những người tham gia xây dựng Đạo luật AI cũng thừa nhận sự không hoàn thiện của văn bản này Một trong những điểm gây tranh cãi là chưa xác định rõ tính hợp pháp của việc dùng nội dung có bản quyền để huấn luyện AI, dù đây là một trong những vấn đề nóng nhất liên quan đến công nghệ này. Một số chuyên gia lo ngại đạo luật sẽ kìm hãm tốc độ phát triển AI. Nhận định trên phản ánh khó khăn lớn nhất của việc xây dựng hành lang pháp lý cho AI: công nghệ này phát triển quá nhanh và khó đoán.
Từ đầu năm 2025, ngày càng nhiều chính phủ quốc gia và giám đốc điều hành từ các công ty công nghệ và các nhóm vận động hành lang trong ngành đã kêu gọi trì hoãn một phần của Đạo luật AI, đưa vấn đề này vào trung tâm của một cuộc tranh cãi rộng lớn hơn tại Brussels về cách EU nên cân bằng giữa quy định và đổi mới. EU cũng liên tục phải đối mặt với áp lực từ phía Mỹ nhằm nới lỏng các quy định liên quan. Tổng thống Mỹ Donald Trump gần đây cho biết muốn áp thuế đối với các quốc gia có quy định công nghệ hoặc thuế kỹ thuật số mà ông cho là "được thiết kế để gây hại hoặc phân biệt đối xử với công nghệ Mỹ".
“Tôi thông báo với tất cả các quốc gia có Thuế, Luật, hoặc Quy định về Kỹ thuật số rằng nếu những hành động phân biệt đối xử này không được loại bỏ, với tư cách là Tổng thống Mỹ, tôi sẽ áp đặt Thuế quan bổ sung đáng kể đối với Hàng xuất khẩu của quốc gia đó sang Mỹ và thiết lập các hạn chế xuất khẩu đối với Công nghệ và Chip được bảo hộ cao của chúng tôi”.
Bản thân các gã khổng lồ công nghệ cũng phản ứng gay gắt. Hồi đầu năm, Meta thông báo sẽ không ký vào bộ quy tắc thực hành của ủy ban dành cho các mô hình AI. Nhiều tập đoàn công nghệ lớn đã kêu gọi xem xét lại các quy định AI để giúp doanh nghiệp dễ dàng tuân thủ hơn. Những thay đổi được đề xuất sẽ cho phép Google, Meta, OpenAI và nhiều công ty khác sử dụng dữ liệu cá nhân của người dân châu Âu để huấn luyện mô hình AI của họ. Thế nhưng, không chỉ các công ty Mỹ phàn nàn. Hàng chục công ty lớn của chính châu Âu, bao gồm Airbus, Lufthansa và Mercedes-Benz, đã cùng ký một bức thư ngỏ kêu gọi tạm dừng luật này trong hai năm. Họ cho rằng sự chậm trễ này sẽ cho phép thực hiện hợp lý và đơn giản hóa hơn nữa các quy tắc, qua đó thể hiện rằng châu Âu "nghiêm túc về chương trình nghị sự tăng khả năng cạnh tranh".
Việc EC đề xuất hoãn thi hành một số quy định của Đạo luật AI có thể được xem là một cách để EU “nhượng bộ” phần nào nhằm cân bằng giữa quyền lực công nghệ lớn và nhu cầu chính sách quyền riêng tư, an toàn, trong khi vẫn duy trì tính “thân thiện đổi mới.” Tuy nhiên, động thái trên đang vấp phải chỉ trích rằng nếu việc trì hoãn là tạm thời nhưng dẫn đến sửa đổi quy định theo hướng lỏng lẻo hơn, EU có thể mất vị thế là một mô hình toàn cầu cho quản lý AI bởi các nước khác sẽ nhìn vào EU như quy định mềm dẻo hơn dự kiến.
Động thái mới nhất của EU cũng đã vấp phải sự phản đối từ những người ủng hộ siết chặt quyền riêng tư. Nhiều nhóm vận động đã kêu gọi EU cần tiếp tục đảm bảo an toàn riêng tư trên nền tảng số. Bất chấp những lời chỉ trích, một trong những động lực chính của việc “nới lỏng” hay trì hoãn là EU muốn giữ vị thế cạnh tranh trong cuộc đua AI toàn cầu. EU lo ngại rằng nếu quy định quá khắt khe, họ sẽ tụt hậu so với Mỹ và Trung Quốc, những khu vực có khả năng đổi mới nhanh hơn, chi phí tuân thủ thấp hơn, hoặc cơ sở hạ tầng AI mạnh hơn.
Cuộc đua quản lý AI đứng giữa ngã ba
Trong bối cảnh AI phát triển nhanh hơn khả năng lập pháp, các quốc gia buộc phải cạnh tranh để tìm ra mô hình quản lý hiệu quả nhất. Tính đến năm 2025, thế giới đang hình thành ba hướng tiếp cận lớn: “quy tắc sớm và chặt” của châu Âu, “tự do đổi mới” của Mỹ, và “kiểm soát tập trung” của Trung Quốc. Cuộc đua này không chỉ là cuộc chiến về công nghệ, mà còn là cuộc đối đầu về triết lý quản trị.
Cuộc cách mạng trí tuệ nhân tạo đang mở ra cơ hội phát triển vượt bậc cho kinh tế toàn cầu, đồng thời đặt ra những thách thức chưa từng có về quyền riêng tư, an toàn, kiểm soát nội dung và tác động xã hội. Châu Âu là khu vực đầu tiên trên thế giới ban hành một bộ khung pháp lý toàn diện cho AI: Đạo luật AI. Được xây dựng theo mô hình dựa trên rủi ro, luật phân loại AI thành bốn cấp độ từ rủi ro tối thiểu đến rủi ro không thể chấp nhận. Các ứng dụng “rủi ro cao” như nhận dạng sinh trắc học, hệ thống chấm điểm tín dụng hay AI trong y tế phải đáp ứng hàng loạt tiêu chuẩn khắt khe về minh bạch, giám sát của con người và quản trị dữ liệu. Tuy nhiên, chính sự nghiêm ngặt này đang tạo ra áp lực lên doanh nghiệp và chính phủ các nước thành viên. Dù buộc phải đề xuất hoãn áp dụng một phần quy định đến cuối 2027 nhằm giúp doanh nghiệp có thêm thời gian tuân thủ, EU vẫn kiên định với mục tiêu đặt nền tảng đạo đức và pháp lý cho AI, chấp nhận đánh đổi tốc độ đổi mới để bảo vệ quyền công dân.
Trái ngược EU, Mỹ theo đuổi mô hình “ưu tiên đổi mới”, dựa chủ yếu vào thị trường và tiêu chuẩn tự nguyện. Quốc gia này chưa có một đạo luật AI liên bang hoàn chỉnh, mà chỉ có các hướng dẫn như khung AI của Viện Tiêu chuẩn và Công nghệ Quốc gia trực thuộc Bộ Thương mại Mỹ và mệnh lệnh hành pháp của Nhà Trắng. Các quy định quản lý AI tại Mỹ được phân bố rời rạc ở cấp bang, trong khi doanh nghiệp, đặc biệt là các hãng công nghệ lớn, được quyền quyết định mức minh bạch và trách nhiệm giải trình. Cách tiếp cận lỏng lẻo giúp Mỹ duy trì tốc độ phát triển AI nhanh nhất thế giới, dẫn đầu ở các mô hình nền tảng, chip AI và nghiên cứu học thuật. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cảnh báo mô hình này có thể làm gia tăng rủi ro phân biệt đối xử, vi phạm quyền riêng tư và thiếu công cụ kiểm soát khi AI phát triển vượt tầm.
Trong khi đó, Trung Quốc đi theo hướng hoàn toàn khác: AI phải phục vụ ổn định xã hội và ưu tiên an ninh quốc gia. Bắc Kinh ban hành hàng loạt quy định chi tiết: từ deepfake, dịch vụ AI sinh sinh, đến mô hình nền tảng và quản lý nội dung. Trung Quốc yêu cầu kiểm tra an ninh trước khi triển khai mô hình lớn, định danh thật người dùng và đảm bảo AI “không tạo nội dung gây bất ổn”. Mô hình này giúp Trung Quốc nhanh chóng kiểm soát rủi ro, đồng thời thúc đẩy các tập đoàn nội địa như Baidu, Alibaba, Tencent phát triển mạnh.
Cuộc đua quản lý AI giữa EU, Mỹ và Trung Quốc phản ánh ba lựa chọn: ưu tiên quyền con người, ưu tiên đổi mới, hoặc ưu tiên ổn định chính trị. Không mô hình nào hoàn hảo; mỗi mô hình giải quyết tốt một nhóm vấn đề và tạo ra rủi ro ở nhóm vấn đề khác. Khi AI tiếp tục tiến hóa, thế giới có thể sẽ hướng đến một bộ tiêu chuẩn chung, nhưng hiện tại, sự khác biệt này vẫn là động lực chính định hình tương lai công nghệ toàn cầu.
