NATO tìm lại sự gắn kết trong thế giới bất ổn
Các quốc gia thuộc Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) vừa đạt được một thỏa thuận lịch sử, khẳng định lại cam kết phòng thủ tập thể vững chắc của khối.
Được thành lập vào năm 1949, NATO ban đầu gồm 12 quốc gia, hoạt động với mục đích đối phó trước mối đe dọa an ninh ở châu Âu do Liên Xô tạo ra trong thời Chiến tranh Lạnh. Sau 75 năm, NATO giờ đây đã mở rộng ra 32 thành viên, với sự dẫn dắt đầu tàu của Mỹ. Ngày 24 - 25/6, các nhà lãnh đạo Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) nhóm họp tại La Hay, Hà Lan và đạt được thỏa thuận về việc tăng ngân sách quốc phòng lên 5% GDP, từ mức hiện tại là 2% được đặt ra vào năm 2014. Có thể coi đây là Hội nghị thượng đỉnh được thiết kế riêng nhằm đáp ứng kỳ vọng của Tổng thống Mỹ Donald Trump về tăng chi tiêu quốc phòng, cũng như những lo ngày càng gia tăng tại châu Âu rằng Nga đang trở thành mối đe dọa trực tiếp sau cuộc chiến ở Ukraine.
Nâng chi tiêu quốc phòng, tái khẳng định phòng thủ tập thể
Các quốc gia thuộc Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) vừa đạt được một thỏa thuận lịch sử nhằm tăng đáng kể chi tiêu quốc phòng hàng năm, khẳng định lại cam kết phòng thủ tập thể vững chắc của khối trước những thách thức an ninh ngày càng gia tăng. Quyết định được đưa ra trong hội nghị thượng đỉnh của khối tại La Hay, Hà Lan ngày 25/6 được dự báo sẽ định hình lại bức tranh quốc phòng của liên minh quân sự trong nhiều thập kỷ tới.
Các nhà lãnh đạo NATO đã cam kết chi tới 5% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) vào năm 2035 cho quốc phòng cốt lõi và các khoản đầu tư liên quan đến quốc phòng và an ninh rộng hơn. Khoản chi tiêu quốc phòng mới sẽ được phân bổ cụ thể như sau: ít nhất 3,5% GDP mỗi năm sẽ được đầu tư vào các yêu cầu phòng thủ cốt lõi như quân đội và vũ khí - các mặt hàng hiện được bao gồm trong mục tiêu 2% cũ. Ngoài ra, 1,5% GDP sẽ được dành cho các khoản chi liên quan đến an ninh, bao gồm bảo vệ cơ sở hạ tầng trọng yếu và củng cố nền tảng công nghiệp quốc phòng của liên minh. Tiến độ đạt được các mục tiêu chi tiêu cao hơn sẽ được xem xét kỹ lưỡng vào năm 2029. Con số 5% vừa đạt được cao hơn đáng kể so với mục tiêu hiện tại là 2% GDP, cho thấy sự cấp bách mà các đồng minh nhìn nhận về tình hình an ninh toàn cầu. Các nhà lãnh đạo NATO nhấn mạnh rằng những khoản đầu tư này là cần thiết để đối phó với "các mối đe dọa an ninh sâu sắc".
Tại cuộc họp này, chúng ta đã đưa ra các quyết định mang tính lịch sử, mang tính chuyển đổi để đảm bảo an toàn cho người dân thông qua một NATO mạnh mẽ hơn, công bằng hơn và sát thương hơn".
Ông Mark Rutte - Tổng thư ký NATO.
Cuộc chiến ở Ukraine, mối lo ngại về mối đe dọa tiềm tàng trong tương lai từ Nga và áp lực từ Washington đã khiến nhiều nước châu Âu tăng cường đầu tư vào quốc phòng và có kế hoạch tăng thêm nữa trong những năm tới. Các quốc gia NATO đã chi hơn 1,3 nghìn tỷ USD cho quốc phòng cốt lõi vào năm 2024, tăng từ khoảng 1 nghìn tỷ USD một thập kỷ trước tính theo mức giá năm 2021. Nếu tất cả các quốc gia NATO đều chi 3,5% GDP cho quốc phòng vào năm 2024, thì con số đó là khoảng 1,75 nghìn tỷ đô la. Tuy nhiên, với vai trò đầu tàu, phần lớn gánh nặng tài chính trong NATO vẫn do Mỹ đảm đương. Trước sức ép của Tổng thống Mỹ Donald Trump cũng như viễn cảnh Washington có thể rút bớt vai trò cũng như cắt giảm sự hiện diện quân sự ở lục địa già, châu Âu nhận ra nhu cầu cấp bách cho việc xây dựng năng lực phòng thủ độc lập. Đây là lời giải cần thiết khi NATO đứng trước bước ngoặt tồn vong.
Tôi nghĩ chúng ta đang chứng kiến sự thay đổi trong trật tự thế giới. Chúng ta đang tiến tới một thế giới nhiều giao dịch nhiều hơn, đa cực hơn và hỗn loạn hơn. Và điều này có nghĩa là, ít nhất là đối với một quốc gia như Phần Lan, chúng ta cần có những đồng minh thân cận và chúng ta cần phải nỗ lực xây dựng an ninh và quốc phòng của mình".
Tổng thống Phần Lan Alexander Stubb.
Bên cạnh việc tăng chi tiêu, các đồng minh NATO còn tái khẳng định nguyên tắc phòng thủ tập thể trọng yếu: "Một cuộc tấn công vào một thành viên là một cuộc tấn công vào tất cả". Quyết định tăng mạnh chi tiêu quốc phòng và tái khẳng định các nguyên tắc cốt lõi cho thấy NATO đang chủ động thích nghi với một môi trường an ninh ngày càng phức tạp, nhằm đảm bảo khả năng phòng thủ và răn đe hiệu quả trong tương lai.
Tuy nhiên, không phải tất cả mọi thành viên của NATO đều nhất trí với mục tiêu này, bởi mô hình này dù có thể tạo cú hích cho công nghiệp quốc phòng, nhưng đồng thời đặt ra cái giá đắt đối với các chương trình an sinh xã hội. Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sanchez cho biết, Tây Ban Nha có thể đáp ứng các mục tiêu năng lực quân sự của mình bằng cách chỉ chi 2,1% GDP. Đáp lại, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố rằng nếu Madrid không thay đổi lập trường, Washington sẽ áp dụng cách tiếp cận cứng rắn hơn trong các cuộc đàm phán thương mại song phương. Phản ứng của Tây Ban Nha cho thấy việc triển khai mục tiêu của NATO trong tương lai là không hề đơn giản.
Chiến tranh hiện đại thay đổi quan điểm chi tiêu của NATO
Cách thức tiến hành chiến tranh đang trải qua một sự chuyển đổi đáng kể do những tiến bộ khoa học công nghệ, đặc biệt là trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, máy bay không người lái và chiến tranh mạng, dẫn đến sự nhấn mạnh hơn vào độ chính xác, tốc độ và sự thống trị thông tin. Sự phát triển này cũng liên quan đến việc làm mờ đi ranh giới chiến trường truyền thống và tác động trực tiếp hơn đến dân thường. Bối cảnh này đặt ra yêu cầu mới với NATO: đầu tư không chỉ vào khí tài quân sự, mà còn vào hạ tầng dân sự mang tính chiến lược, những "mặt trận mềm" dễ bị tổn thương.
Cuộc xung đột tại Ukraine kéo dài hơn ba năm qua đang cho thấy vai trò không nhỏ của máy bay không người lái trong việc thay đổi cục diện trên thực địa. Máy bay không người lái đang trở nên phổ biến và tinh vi hơn, được sử dụng để trinh sát, giám sát và tấn công chính xác, mang lại lợi thế về hiệu quả chi phí và giảm rủi ro cho nhân sự. Bên cạnh đó, các cuộc tấn công mạng đang trở thành một phần quan trọng của chiến tranh hiện đại, tác động đến cơ sở hạ tầng, hệ thống thông tin liên lạc và thậm chí cả cuộc sống của dân thường, đòi hỏi các chiến lược mới để phòng thủ và răn đe.
Những gì người Nga hay người Ukraine gọi là chiến tranh không tiếp xúc đó là sử dụng máy bay không người lái kết hợp vưới điều chỉnh mục tiêu nhanh chóng bằng AI để tấn công vào cơ sở hạ tầng quan trọng và cố gắng buộc đối phương phải nhượng bộ. Và điều đó có ý nghĩa là, đối với các khoản đầu tư tương lai, NATO cần phải cân nhắc bổ sung đầu tư vào hệ thống mạng, về năng lực tình báo để bảo vệ các đường biên giới rất dài".
Ông Benjamin Jensen - Trung tâm nghiên cứu chiến lược và quốc tế.
Chiến dịch “Mạng nhện” của Ukraine là minh chứng rõ ràng cho tác động sâu sắc của trí tuệ nhân tạo (AI) trong chiến tranh hiện đại – nơi thuật toán thay thế sĩ quan, và AI trở thành chiến binh thầm lặng. Không chỉ là một thắng lợi chiến thuật, chiến dịch “Mạng nhện” còn là một ví dụ điển hình về tương lai của chiến lược quân sự, nơi mà các hệ thống tự động, máy bay không người lái được điều khiển bằng AI và các quyết định được đưa ra bởi thuật toán không còn là giả tưởng mà đã trở thành hiện thực trên chiến trường. AI đang đóng vai trò ngày càng quan trọng, với tiềm năng cách mạng hóa nhiều khía cạnh của chiến tranh, bao gồm hệ thống vũ khí tự động, giám sát nâng cao và quy trình ra quyết định.
Chúng ta đang ở thời điểm mà chi phí để chế tạo một đàn robot tự động, chi phí để triển khai một tác nhân có tư duy giúp lập kế hoạch cho một hoạt động quân sự ở mức thấp đã ở trong tầm tay. Chúng ta đang thấy nó ở Ukraine, đang thấy nó trong các cuộc tấn công của Israel vào Iran. Vì vậy, chiến tranh luôn thay đổi. Trong chiến tranh hiện đại, các bên có thể sử dụng các hệ thống tự động, robot và AI, để phát triển các chiến thuật và cách thức chiến đấu mới".
Ông Benjamin Jensen - Trung tâm nghiên cứu chiến lược và quốc tế.
Sự phát triển của vũ khí siêu thanh và các loại đạn dược dẫn đường chính xác tầm xa khác cho phép tấn công sâu vào lãnh thổ của đối phương. Trong khi đó, khả năng kiểm soát và thao túng thông tin thông qua các chiến dịch tuyên truyền và thông tin sai lệch đang trở thành một công cụ mạnh mẽ trong chiến tranh hiện đại. Trong bối cảnh các mối đe dọa an ninh ngày càng tăng, NATO và các đồng minh được đánh giá là chưa theo kịp tốc độ đổi mới công nghệ quân sự.
Chiến sự ở Ukraine ngày càng phơi bày giới hạn của chiến tranh hiện đại. Nga, dù chịu nhiều trừng phạt, đã nhanh chóng tái cấu trúc kinh tế, mở rộng các kênh hợp tác thương mại và giữ được năng lực sản xuất công nghiệp quốc phòng. Ukraine đang tận dụng trí tuệ nhân tạo và mở rộng triển khai UAV nhằm giành lợi thế chiến trường. Do đó, nếu các nước NATO tiếp tục duy trì phương thức đầu tư cũ, việc tăng chi tiêu thậm chí cũng sẽ không mang lại hiệu quả thực chất.
Chiến thắng của Tổng thống Mỹ Donald Trump
Hội nghị Thượng đỉnh NATO tại La Hay lần này được coi là bước ngoặt trong việc chuyển giao vai trò lãnh đạo từ Mỹ sang châu Âu, đồng thời định hình lại kiến trúc an ninh khu vực. Kết quả đạt được của hội nghị cũng có thể được coi là một chiến thắng quan trọng của Tổng thống Mỹ Donald Trump về mặt đối ngoại, khi ông thành công thúc đẩy các đồng minh chia sẻ gánh nặng chi phí và tự chịu trách nhiệm về an ninh.
Từ lâu, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã yêu cầu các nước thành viên NATO nâng chi tiêu quốc phòng lên mức 5% GDP. Đây là một bài toán khó, khi đến năm 2024, chỉ 23 trên 32 quốc gia NATO đạt được mức chi tiêu 2% GDP. Để dung hòa giữa yêu cầu của Mỹ và sức chịu đựng của công chúng, Tổng thư ký NATO Mark Rutte đề xuất chia nhỏ mục tiêu: 3,5% cho chi tiêu quân sự trực tiếp và 1,5% cho chi tiêu gián tiếp như an ninh mạng, hạ tầng quốc phòng, dù ông thừa nhận đây là mục tiêu khó khăn với nhiều quốc gia.
Tất nhiên, đây là những quyết định khó khăn. Các quốc gia phải tìm nguồn tài chính. Sẽ không phải là dễ dàng vì có tới 7 hay 8 quốc gia thậm chí trong năm nay mới đạt mức chi tiêu 2% cho quốc phòng".
Ông Mark Rutte - Tổng thư ký NATO.
Tổng thống Mỹ Donald Trump đã thể hiện những lời lẽ hòa giải với các đồng minh khi gọi thỏa thuận tăng chi tiêu quốc phòng là "chiến thắng lớn cho tất cả".
Hội nghị thượng đỉnh NATO năm nay cũng đã được rút ngắn một phần để tránh viễn cảnh bị Tổng thống Trump rời đi trước khi hội nghị kết thúc. Việc cắt giảm nội dung xuống mức tối thiểu là có chủ đích, mô phỏng theo cuộc họp gần đây nhất của các lãnh đạo NATO mà ông Trump tham dự tại London, Anh năm 2019. Trước đó, hôm 16/6, ông Trump, người nổi tiếng không thích các cuộc họp dài lê thê đã rời Hội nghị thượng đỉnh G7 ở Canada sớm hơn một ngày so với kế hoạch.
Hội nghị thượng đỉnh NATO diễn ra vào thời điểm quan trọng đối với liên minh xuyên Đại Tây Dương. Kể từ khi bắt đầu nhiệm kỳ thứ hai, Tổng thống Donald Trump đã đe dọa chủ quyền của các đồng minh NATO, tìm cách xích lại gần Nga và đe dọa chỉ bảo vệ những đồng minh đáp ứng các cam kết chi tiêu quốc phòng của họ. Trong khi đó, các đồng minh châu Âu đã bị bất ngờ trước sự thay đổi rõ ràng của chính quyền Tổng thống Trump và lập luận của Phó Tổng thống JD Vance tại Hội nghị An ninh Munich vào tháng 2 rằng mối nguy hiểm thực sự đối với châu Âu là "mối đe dọa từ bên trong".
Năm tháng đầy biến động trong quá trình chuẩn bị cho Hội nghị thượng đỉnh NATO đã đặt ra câu hỏi về mức độ mà các lợi ích và giá trị của Mỹ vẫn phù hợp với các đồng minh của mình.
Tuy nhiên, kết quả dự kiến của hội nghị cho thấy châu Âu đã vật lộn với thực tế chiến lược mới của mình và sẵn sàng gánh vác phần lớn hơn gánh nặng chi tiêu quốc phòng trong NATO. Ngay cả trong bối cảnh cam kết của Washington đối với liên minh này rất bất định, châu Âu hầu như không có lựa chọn nào khác. Các đồng minh NATO hy vọng sẽ cho chính quyền Trump thấy rằng họ nghiêm túc về việc chuyển gánh nặng và ngăn chặn sự rời bỏ của Mỹ, nhưng nếu sự rời bỏ vẫn xảy ra, họ sẽ ở vị thế mạnh hơn khi đầu tư vào tự vệ. Qua một cuộc họp ngắn, kín đáo và mang tính chất công việc, Mỹ và châu Âu đang hướng tới một thỏa thuận an ninh xuyên Đại Tây Dương mới - một xu hướng mà ông Trump đã thúc đẩy nhưng gần như chắc chắn sẽ kéo dài hơn nhiệm kỳ tổng thống của ông.
Một thời kỳ quốc phòng mới đang hình thành ở châu Âu. Cho dù các quốc gia có đạt được mục tiêu hay không, thông điệp từ Hội nghị thượng đỉnh NATO lần này vẫn rõ ràng: liên minh đang chuẩn bị cho một thế giới nguy hiểm hơn và chi nhiều tiền hơn để tự bảo vệ mình. Còn đối với Tổng thống Mỹ Donald Trump, đây sẽ là một trong những thắng lợi lớn nhất về chính sách đối ngoại trong nhiệm kỳ hai của ông.
