Mỹ không kích Iran: Ngòi nổ xung đột mới?
Việc Tổng thống Mỹ Donald Trump ra lệnh không kích Iran là một đòn đánh giới hạn buộc Tehran trở lại bàn đàm phán, hay là sự khởi đầu cho vòng xoáy xung đột mới ở Trung Đông?
Căng thẳng tại Trung Đông ngày 22/6 đã có những bước thay đổi đột ngột. Tổng thống Mỹ Donald Trump rạng sáng 22/6 (theo giờ Việt Nam) đã ra lệnh không kích quy mô lớn nhằm vào ba cơ sở hạt nhân then chốt của Iran là Fordow, Natanz và Isfahan. Hành động quân sự bất ngờ không chỉ khiến cả thế giới rúng động mà còn đặt ra nhiều câu hỏi về ý đồ chiến lược thật sự của Washington.
Trọng tâm của cuộc không kích là Fordow - nơi được mệnh danh là “pháo đài hạt nhân” nằm sâu dưới lòng núi gần thành phố Qom, được Iran bảo vệ nghiêm ngặt. Theo các quan chức Mỹ, để vô hiệu hóa địa điểm này, Mỹ đã điều oanh tạc cơ tàng hình B-2, sử dụng ít nhất 12 quả bom xuyên boongke GBU-57 MOP - loại vũ khí duy nhất trên thế giới đủ sức phá hủy các mục tiêu dưới lòng đất sâu đến 60 mét. Ngoài ra, tàu ngầm Mỹ ở vịnh Oman đã phóng hàng loạt tên lửa hành trình Tomahawk nhằm vào các tổ hợp hạt nhân tại Natanz và Isfahan. Đây là cuộc tấn công phối hợp lớn nhất của Mỹ nhằm vào hạ tầng hạt nhân Iran kể từ sau khi Mỹ rút khỏi Thỏa thuận hạt nhân JCPOA năm 2018.
Trọng tâm của cuộc không kích là Fordow - nơi được mệnh danh là “pháo đài hạt nhân” nằm sâu dưới lòng núi gần thành phố Qom, được Iran bảo vệ nghiêm ngặt. Theo các quan chức Mỹ, để vô hiệu hóa địa điểm này, Mỹ đã điều oanh tạc cơ tàng hình B-2, sử dụng ít nhất 12 quả bom xuyên boongke GBU-57 MOP - loại vũ khí duy nhất trên thế giới đủ sức phá hủy các mục tiêu dưới lòng đất sâu đến 60 mét. Ngoài ra, tàu ngầm Mỹ ở vịnh Oman đã phóng hàng loạt tên lửa hành trình Tomahawk nhằm vào các tổ hợp hạt nhân tại Natanz và Isfahan. Đây là cuộc tấn công phối hợp lớn nhất của Mỹ nhằm vào hạ tầng hạt nhân Iran kể từ sau khi Mỹ rút khỏi Thỏa thuận hạt nhân JCPOA năm 2018.
Các hãng truyền thông chính thức của Iran sau đó cũng xác nhận các vụ không kích của Mỹ gần các cơ sở hạt nhân này. Tuy nhiên, kênh IRNA dẫn lời quan chức Iran cho biết, các cơ sở hạt nhân này không bị thiệt hại và vẫn trong tình trạng ổn định. Riêng cơ sở Fordow đã được sơ tán từ trước.
Cuộc không kích diễn ra chỉ vài ngày sau khi Tổng thống Trump tuyên bố sẽ dành hai tuần để quyết định xem Mỹ có tham gia vào cuộc xung đột hay không, một động thái được Nhà Trắng mô tả là nhằm “tạo cơ hội cho ngoại giao”. Vì vậy, việc Washington tung ra một đòn tấn công quy mô lớn vào sáng 22/6 được giới quan sát đánh giá là nỗ lực giành thế chủ động về mặt tâm lý, gây bất ngờ cả về thời điểm lẫn quy mô, đúng với phong cách “rắn mềm linh hoạt” quen thuộc của ông Trump.
Theo giới phân tích, một nguyên nhân khiến Washington quyết định ra tay là báo cáo từ tình báo Mỹ. Theo đó, các đòn không kích bằng bom thông thường những ngày qua của Israel chỉ khiến chương trình hạt nhân của Iran đi lùi 6 tháng, thay vì 2 - 3 năm như Tel Aviv tuyên bố. Dù vậy, một số chuyên gia cho rằng ngay cả cuộc tấn công mới nhất của Mỹ cũng khó có thể phá hủy hoàn toàn chương trình hạt nhân Iran. Kho urani làm giàu cao và nhiều máy ly tâm có thể đã được di dời, đồng nghĩa khả năng tái thiết chương trình là rất cao.
Ngay sau cuộc không kích, Lãnh tụ tối cao Ali Khamenei tuyên bố Iran sẽ không khuất phục và cảnh báo về “thiệt hại không thể khắc phục” nếu Mỹ tiếp tục can thiệp. Ngoại trưởng Iran Abbas Araqchi gọi sự tham gia của Mỹ là “đáng tiếc” và đe dọa trả đũa. Cùng ngày, nhiều tên lửa đã được phóng từ lãnh thổ Iran hướng về phía Bắc Israel. Lực lượng Houthi tại Yemen, đồng minh của Iran, tuyên bố sẽ tấn công tàu chiến Mỹ ở Biển Đỏ nếu Washington tiếp tục hỗ trợ Israel.
Iran giờ buộc phải lựa chọn hòa bình. Nếu họ không làm vậy, những cuộc tấn công tiếp theo sẽ còn lớn hơn và quyết đoán hơn nhiều.
Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Iran có hai con đường phản ứng trước mắt: một là kênh ngoại giao, bằng cách đưa vụ việc lên Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc và kêu gọi cộng đồng quốc tế lên án hành động đơn phương mà họ cho là hành động chiến tranh. Khả năng cao là Nga, Trung Quốc và nhiều nước khác sẽ ủng hộ lập luận này. Nhưng Iran cũng có lựa chọn quân sự và mọi dấu hiệu đều cho thấy họ sẽ không loại trừ nó. Iran có thể trực tiếp tấn công các căn cứ hoặc tài sản của Mỹ trong khu vực, hoặc thông qua các lực lượng ủy nhiệm và đồng minh hiện diện khắp Trung Đông.
Giáo sư Shahram Akbarzadeh - Giám đốc Diễn đàn nghiên cứu Trung Đông.
Dù được một số nghị sĩ Cộng hòa ca ngợi là hành động quyết đoán, nhưng chiến dịch quân sự cũng đặt ra nhiều rủi ro chiến lược và chính trị với ông Trump. Trước hết, hành động tấn công không thông qua Quốc hội có thể vi phạm Hiến pháp Mỹ, đặc biệt nếu chiến dịch kéo dài hoặc gây thiệt hại lớn. Ngoài ra, giới quan sát cảnh báo hành động quân sự lần này có thể làm suy yếu nghiêm trọng vị thế ngoại giao của ông Trump và hình ảnh “một nhà lãnh đạo kiến tạo hòa bình”. Iran giờ đây không còn lý do để tin tưởng vào bất kỳ cam kết đàm phán nào từ phía Mỹ. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến quan hệ với Tehran mà còn tạo tiền lệ bất lợi trong các cuộc thương lượng khác, điển hình là với Nga trong vấn đề Ukraine.
Tổng thống Nga Vladimir Putin được cho là đang theo dõi sát diễn biến, và có thể đặt dấu hỏi về độ tin cậy trong các cam kết ngoại giao của ông Trump. Moscow cũng đã lên tiếng cảnh báo rằng nếu Mỹ tiếp tục sử dụng vũ khí hạt nhân chiến thuật, hậu quả sẽ là “thảm họa toàn cầu”.
Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres cũng bày tỏ lo ngại cuộc xung đột có thể nhanh chóng vượt tầm kiểm soát, gây hậu quả nghiêm trọng cho dân thường, tình hình khu vực và thế giới. Ông kêu gọi các bên không chọn giải pháp quân sự, hướng tới con đường ngoại giao.
