Thế giới 'oằn mình' với nắng nóng kỷ lục

Nhiệt độ ngày càng khắc nghiệt

Mới vào hè nhưng nhiều quốc gia trên thế giới đã ngột ngạt vì nắng nóng khi phải đương đầu với những đợt sóng nhiệt khắc nghiệt. Nếu như 2024 được coi là năm nóng nhất lịch sử thì mùa hè năm nay cho dù La Nina có xuất hiện thì vẫn được dự báo là khó lường do sự cực đoan của khí hậu. Các chuyên gia dự báo, mùa Hè 2025 có thể đạt nóng kỷ lục, gây hạn hán, cháy rừng, thiếu điện, hư hại mùa màng, cạn kiệt các con sông, tác động xấu đến kinh tế, đời sống ở nhiều quốc gia.

Dù mới chớm hè và chưa bước vào cao điểm của mùa hè 2025, nhưng hàng loạt quốc gia ở Bắc bán cầu đã phải gồng mình chống chọi với những đợt nắng nóng gay gắt kỷ lục. Từ Bắc Mỹ, châu Âu đến châu Á, nhiều khu vực ghi nhận mức nhiệt vượt ngưỡng chịu đựng của con người, đặt ra thách thức nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng, hoạt động sản xuất nông nghiệp, chuỗi cung ứng thực phẩm, hệ thống năng lượng và cả ổn định kinh tế - xã hội.

Tại Trung Quốc, nhiệt độ mặt đường ở các khu vực miền Bắc đã vọt lên tới 70°C, mức nhiệt có thể làm bỏng da người chỉ sau vài giây tiếp xúc. Cùng thời điểm đó, bang California (Mỹ) chứng kiến nhiều khu vực vượt ngưỡng 37°C, trong khi Tây Ban Nha phải phát cảnh báo đỏ cho du khách trước nguy cơ sốc nhiệt. Dữ liệu khí tượng cho thấy, mùa hè năm nay có thể trở thành mùa hè nóng nhất từng được ghi nhận trong lịch sử khí tượng hiện đại, không chỉ phá vỡ các kỷ lục địa phương mà còn trở thành dấu hiệu báo động toàn cầu về biến đổi khí hậu.

Nắng nóng và khô hạn cũng làm tăng nguy cơ cháy rừng, điển hình là các vụ cháy đã bùng phát ở Alberta của Canada. Thiệt hại kinh tế và con người ước tính sẽ lên tới 200 tỷ USD mỗi năm ở Mỹ vào năm 2030 và có thể tăng gấp đôi vào năm 2050.

Cả 3 khu vực Bắc bán cầu đang đối mặt với nắng nóng cực đoan do biến đổi khí hậu, đặc biệt là miền Tây và miền Trung của Mỹ và Canada, miền Tây và miền Bắc của châu Âu. Do bầu khí quyển ấm hơn giữ nhiều hơi ẩm hơn, các khu vực này cũng sẽ chứng kiến mưa lớn và lũ lụt dữ dội hơn.

Theo các chuyên gia khí hậu, những diễn biến cực đoan này không còn là hiện tượng bất thường cục bộ mà là biểu hiện ngày càng rõ rệt của tình trạng ấm lên toàn cầu do phát thải khí nhà kính không kiểm soát. Nhiệt độ tăng vọt làm quá tải hệ thống điện, đẩy nhu cầu điều hòa nhiệt độ và làm khô hạn mùa màng, từ đó kéo theo chuỗi tác động liên hoàn lên giá cả thực phẩm và năng lượng không chỉ tại khu vực chịu tác động trực tiếp bởi nắng nóng tại Bắc bán cầu mà trên cả thế giới nói chung.

Tại châu Á, Nhật Bản và Đông Nam Á dự kiến sẽ có mùa Hè ấm hơn bình thường. Trung Quốc cũng được dự báo sẽ trải qua tháng 6 vô cùng nóng bức, với hạn hán ở miền Bắc ảnh hưởng đến vụ lúa mì.

Mặc dù dự báo có mưa nhưng sự chuyển đổi nhanh chóng từ khô hạn sang ẩm ướt lại làm tăng nguy cơ lũ lụt, sạt lở đất và thiệt hại mùa màng.

Một nghiên cứu mới phát hiện ra rằng một nửa dân số toàn cầu đã phải chịu đựng thêm một tháng nắng nóng khắc nghiệt trong năm qua do biến đổi khí hậu.

Phát hiện trên nhấn mạnh việc tiếp tục đốt nhiên liệu hóa thạch đang gây hại cho sức khỏe và phúc lợi ở mọi châu lục.

Kết quả nghiên cứu cho thấy rõ: khoảng 4 tỷ người, tương đương 49% dân số toàn cầu, đã trải qua thêm ít nhất 30 ngày nắng nóng cực đoan so với bình thường. Nhóm nghiên cứu đã xác định được 67 sự kiện nắng nóng cực đoan trong năm nghiên cứu, từ ngày 1/5/2024 - 1/5/2025 và tìm thấy dấu vết của biến đổi khí hậu trên tất cả các sự kiện đó.

Đảo Aruba thuộc vùng Caribe bị ảnh hưởng nặng nề nhất, ghi nhận 187 ngày nắng nóng cực đoan, nhiều hơn 45 ngày so với dự kiến ở một thế giới không có biến đổi khí hậu.

Nghiên cứu trên được tiến hành sau năm chứng kiến nhiệt độ toàn cầu cao chưa từng thấy. 2024 là năm nóng nhất được ghi nhận, vượt qua năm 2023, trong khi tháng 1/2025 đánh dấu tháng 1 nóng nhất từ trước đến nay.

Tính trung bình trong 5 năm, nhiệt độ toàn cầu hiện cao hơn 1,3 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp. Chỉ riêng năm 2024, nhiệt độ đã vượt quá 1,5 độ C, mức tăng giới hạn đặt ra trong Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu.

Cũng theo nhà khoa học Friederike Otto, nắng nóng cực đoan là “sát thủ thầm lặng”. Các cộng đồng thu nhập thấp và những nhóm dân cư dễ tổn thương như người cao tuổi, người mắc bệnh nền chính là những đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ các đợt nắng nóng kéo dài.

Biến đổi khí hậu đang khiến số lượng các đợt nắng nóng chết người trên toàn cầu gia tăng. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ước tính nắng nóng cướp đi sinh mạng của ít nhất nửa triệu người mỗi năm, đồng thời cảnh báo rằng con số thực tế có thể cao hơn tới 30 lần.

Ấn Độ và Pakistan ngày càng tổn thương do nắng nóng

Ấn Độ và Pakistan thường trải qua nắng nóng trong mùa hè vào tháng 5, tháng 6, nhưng năm nay, mùa nắng nóng tới sớm hơn bình thường và dự kiến kéo dài hơn. Năm nay, các đợt nắng nóng đã xuất hiện sớm hơn ngay từ tháng 2. Ấn Độ và Pakistan nằm trong số những quốc gia chịu tác động nặng nề nhất từ biến đổi khí với hơn một tỷ người bị ảnh hưởng ở nhiều mức độ khác nhau. Những cộng đồng với điều kiện sống thiếu thốn và phụ thuộc nhiều vào tự nhiên sẽ phải chịu đựng nhiều hơn.

Dữ liệu từ Cục Khí tượng Ấn Độ (IMD) được công mới đây cho thấy mùa hè năm nay tại Ấn Độ được dự báo sẽ là một trong những mùa hè nóng nhất trong lịch sử. Nhiều khu vực tại quốc gia Nam Á này sẽ phải hứng chịu các đợt nắng nóng gay gắt kéo dài.

Cục Khí tượng Ấn Độ mới đây cho biết nhiệt độ tối thiểu trung bình hàng tuần trong tháng 2 vừa qua đã cao hơn mức bình thường từ 1 đến 3°C. Ngày 8/6, người dân tại khu vực phía Bắc Ấn Độ phải đối mặt với đợt nắng nóng gay gắt đang hoành hành tại nhiều nơi. Tại thủ đô New Delhi, Cục Khí tượng Ấn Độ ghi nhận nhiệt độ lên tới 42,4 độ C. Trong khi đó, tại thành phố Prayagraj, nền nhiệt đo được lên tới 43,2 độ C.

Trong khi đó, Cục Khí tượng Pakistan (PMD) đã phát đi cảnh báo nắng nóng từ ngày 9 đến 12/6, cảnh báo tình trạng nhiệt độ tăng vọt trên toàn quốc do sự hình thành của một hệ thống áp cao.

Theo dự báo, nhiệt độ ban ngày sẽ cao hơn mức trung bình từ 5 đến 7°C tại khu vực trung và bắc Punjab, thủ đô Islamabad, tỉnh Khyber và trung Sindh, miền nam Punjab và một số nơi thuộc Balochistan, nhiệt độ dự kiến vượt mức trung bình từ 4 đến 6°C.

Do nắng nóng cực đoan, các khu vực đồng bằng có khả năng xảy ra hiện tượng gió mạnh kèm theo bụi mù. Người dân, đặc biệt là trẻ em, người cao tuổi và phụ nữ, được khuyến cáo hạn chế tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời vào ban ngày, đồng thời cần bổ sung đủ nước để tránh mất nước và sốc nhiệt.

Các chuyên gia cũng cảnh báo rằng nhiệt độ tăng cao tại khu vực miền núi phía bắc có thể đẩy nhanh quá trình tan băng trong giai đoạn này.

Hôm 8/6, thời tiết oi bức và khô hanh tiếp tục bao trùm trên phạm vi cả nước. Thành phố Jacobabad ghi nhận mức nhiệt cao nhất lên tới 50°C, tiếp theo là 49°C tại Dadu và Sibi, trong khi nhiều nơi chạm mốc 47°C.

Nắng nóng cũng dẫn đến nhu cầu điện tăng đột biến, khiến hệ thống quá tải. Nhiều nơi thiếu điện phải hủy chuyến tàu để tiết kiệm năng lượng, trường học buộc phải đóng cửa, ảnh hưởng đến giáo dục và sinh hoạt thường nhật.

Nắng nóng đang thách thức giới hạn sinh tồn của con người nói riêng cũng như động, thực vật nói chung. Nhiệt độ khắc nghiệt đã khiến hàng chục nghìn người Ấn Độ và Pakistan tử vong trong vài thập niên gần đây. Giới chuyên gia cảnh báo tới năm 2050, Ấn Độ sẽ là một trong những nơi đầu tiên ghi nhận nhiệt độ vượt quá năng lực sinh tồn.

Nắng nóng bao trùm Lễ hành hương Hajj 

Bất chấp tiết trời nóng nực với nhiệt độ lên tới hơn 40 độ C, khoảng 2 triệu tín đồ Hồi giáo từ 180 quốc gia đã cùng tham gia lễ hành hương Hajj ở Ả Rập Xê Út. Hajj là một trong 5 trụ cột của đạo Hồi, là nghĩa vụ tôn giáo bắt buộc một lần trong đời đối với những người Hồi giáo đủ sức khỏe và tài chính. Càng ngày, Hajj càng trở nên dễ tiếp cận hơn,nhưng điều này cũng dẫn đến các thách thức như tình trạng quá tải và thời tiết cực đoan.

Hãng thông tấn nhà nước IRNA của Iran dẫn báo cáo từ cơ quan y tế nước này cho biết, ít nhất 13 tín đồ hành hương Iran đã tử vong trong mùa hành hương Hajj ở Ả Rập Xê Út năm 2025.

Theo IRNA, trong những ngày gần đây, nhiệt độ tại các thành phố linh thiêng của Ả Rập Xê Út đã tăng lên mức 47 độ C, gây nguy cơ sốc nhiệt nghiêm trọng cho những người hành hương. Năm nay, có tổng cộng 86.700 người Iran đã tham gia cuộc hành hương Hajj.

Đây không phải là lần đầu tiên Hajj đối mặt với những thách thức từ thời tiết cực đoan. Năm ngoái, hơn 1.300 người, trong đó có 22 người Iran, đã thiệt mạng trong cuộc hành hương tương tự khi nhiệt độ tại Saudi Arabia lên tới 51,8 độ C. Nhiều người hành hương tử vong vì nắng nóng khắc nghiệt đều không đăng ký chính thức với chính quyền Ả Rập Xê Út, nên họ không được tiếp cận các dịch vụ thiết yếu như xe buýt có điều hòa hay lều làm mát.

Một số người hành hương cho biết, những ai không có giấy phép phải đi bộ dưới trời nắng hơn 50 độ C, trong khi đa số người hành hương có phép được di chuyển bằng xe buýt có điều hòa.

Các nhà khoa học khí hậu cho rằng các ca tử vong do nắng nóng phản ánh viễn cảnh tương lai của hàng chục triệu người Hồi giáo sẽ tham gia Hajj trong những thập kỷ tới, và là thách thức ngày càng lớn cho các nhà tổ chức.

Năm nay, Ả Rập Xê Út đã chủ động triển khai nhiều biện pháp nhằm giảm thiểu các rủi ro liên quan đến nhiệt độ. Nước này cho biết số ca bệnh do nắng nóng trong mùa hành hương Hajj năm nay đã giảm đáng kể. Cụ thể, theo Thứ trưởng Bộ Y tế Ả Rập Xê Út, số bệnh nhân bị sốc nhiệt đã giảm 90% so với năm ngoái.

Chính quyền Ả Rập Xê Út đã cập nhật các yêu cầu về sức khỏe và thể lực cho mùa Hajj năm nay, đồng thời lắp đặt hàng trăm thiết bị làm mát và một lối đi có điều hòa nhiệt độ để ngăn chặn các ca tử vong do nắng nóng.

Các khu vực có bóng râm đã được mở rộng thêm 50.000m2, hàng nghìn nhân viên y tế sẵn sàng túc trực và hơn 400 máy làm mát sẽ được triển khai trong suốt lễ Hajj.

Các tình nguyện viên cũng phân phát nước uống và ô cho những người hành hương, trong khi hệ thống phun sương và các trung tâm mua sắm có máy lạnh giúp giải tỏa tạm thời giữa các buổi cầu nguyện.

Phần mềm trí tuệ nhân tạo tiên tiến cũng sẽ được sử dụng để giám sát lượng dữ liệu và hình ảnh khổng lồ, bao gồm cả video từ đội thiết bị bay không người lái nhằm giúp kiểm soát đám đông khổng lồ tại Mecca. Người hành hương cũng sử dụng mọi cách có thể để hạn chế ảnh hưởng của nhiệt độ.

Bất chấp những biện pháp này, nhiều chuyên gia cho rằng một số thay đổi dài hạn, chẳng hạn như chuyển Hajj sang những tháng mùa Đông mát mẻ hơn, có thể cần thiết vì biến đổi khí hậu làm trầm trọng thêm nguy cơ căng thẳng do nhiệt đối với những người hành hương trong tương lai.

Các nghiên cứu cho rằng biến đổi khí hậu sẽ khiến nhiệt độ vượt quá "ngưỡng nguy hiểm cực độ" trong tương lai gần.

Sự nóng lên toàn cầu đang đưa thế giới đến một ngưỡng nguy hiểm. Nắng nóng cực đoan mùa hè này chính là lời cảnh tỉnh thế giới phải hành động ngay trước khi quá muộn. Các nhà khoa học cảnh báo rằng nếu thế giới không từng bước loại bỏ nhiên liệu hóa thạch, các đợt nắng nóng sẽ tiếp tục diễn ra với tần suất cao hơn và mức độ nghiêm trọng hơn, khiến các biện pháp phòng chống hiện tại dần mất tác dụng.