Phát súng khơi mào cuộc chiến thương mại toàn cầu

Thuế quan - công cụ đa năng

Với các mức thuế mới, Tổng thống Donald Trump đã cho thấy rõ quyết tâm của ông trong việc thực thi chính sách “Nước Mỹ trên hết”, điều đã giúp ông tái đắc cử Tổng thống Mỹ, song cũng làm dấy lên lo ngại về những tác động nghiêm trọng đối với nền kinh tế, ngoại giao và địa chính trị của Mỹ, cũng như các nước liên quan.

Tổng thống Mỹ Donald Trump đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp về kinh tế quốc gia để áp thuế 10% đối với tất cả hàng nhập khẩu từ Trung Quốc và 25% đối với hàng nhập khẩu từ Mexico và Canada. Năng lượng nhập khẩu từ Canada, bao gồm dầu, khí đốt tự nhiên và điện là những sản phẩm duy nhất được hưởng mức thuế suất thấp hơn, ở mức 10%, để “giảm thiểu mọi tác động gây gián đoạn mà chúng có thể gây ra đối với giá xăng và dầu sưởi ấm gia đình” tại Mỹ.

Trong một thông điệp được đăng trên mạng xã hội Truth Social, ông Trump cho biết các mức thuế quan mới là cần thiết “để bảo vệ người Mỹ”, và sẽ duy trì cho đến khi cuộc khủng hoảng được xoa dịu. Giải thích về quyết định của mình, ông Donald Trump cho biết: “Thứ nhất, dòng người nhập cư đã đổ vào đất nước chúng ta một cách khủng khiếp và quá nhiều. Thứ hai là ma túy, fentanyl đã vào đất nước. Thứ ba là các khoản trợ cấp khổng lồ mà chúng ta đang dành cho Canada và Mexico dưới hình thức thâm hụt thương mại. Tôi sẽ áp dụng mức thuế quan 25% đối với Canada và Mexico. Chúng ta thực sự phải làm như vậy vì chúng ta có thâm hụt rất lớn với các quốc gia đó.”

Hiện chưa rõ Canada, Mexico và Trung Quốc sẽ cần thực hiện điều gì để Mỹ dỡ bỏ mức thuế quan mới. Theo giới quan sát, với quyết định mới nhất này, ông Trump dường như coi thuế quan là công cụ đa năng để xử lý những yếu tố gây hại từ bên ngoài, ảnh hưởng xấu đến kinh tế, xã hội và an ninh quốc gia Mỹ.

Theo Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ, Trung Quốc, Mexico và Canada là ba đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ. Tuy nhiên, Mỹ đang nhập siêu từ cả ba thị trường này. Cục Phân tích Kinh tế Mỹ cho biết, trong năm 2023, thâm hụt thương mại của Mỹ ở mức 67,9 tỷ USD đối với Canada, 152,4 tỷ USD đối với Mexico và 279,4 tỷ USD đối với Trung Quốc.

Việc Mỹ thâm hụt thương mại với nhiều đối tác đã là mối bận tâm của ông Donald Trump kể từ nhiệm kỳ đầu tiên và được coi là một phần lý do khiến ông khởi xướng cuộc chiến thương mại với Trung Quốc vào năm 2018.

Theo giới quan sát, các mức thuế quan mới của Mỹ dường như sẽ vi phạm các điều khoản của Hiệp định thương mại Mỹ - Mexico - Canada (USMCA), vốn được ba nước đàm phán và ký kết trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump. Đáng lưu ý, USMCA sẽ khởi động tái đàm phán những điều khoản sắp hết hạn vào năm 2026. Giới quan sát nhận định, ông Trump có thể muốn tận dụng mối đe dọa từ việc áp thuế để thúc đẩy đàm phán lại hiệp định này theo hướng khác.

Thuế quan cũng có thể gây rắc rối cho các công ty nước ngoài như nhiều nhà sản xuất ô tô và điện tử châu Á sử dụng Mexico và Canada làm cửa ngõ sản xuất chi phí thấp cho thị trường Mỹ. Trong vài năm gần đây, các hãng xe điện Trung Quốc đã ồ ạt đầu tư vào hai quốc gia láng giềng của Mỹ, do vậy nhiều chuyên gia cho rằng, đây là một “đòn đánh” đa mục tiêu.

Kích hoạt chiến tranh thương mại

Trong năm 2023, Mỹ là thị trường tiêu thụ hơn 83% lượng hàng xuất khẩu của Mexico và 75% lượng hàng xuất khẩu của Canada. Tổng kim ngạch “bộ ba” này lên tới hàng nghìn tỷ USD nên việc áp thuế bất thường sẽ gây tác động rất lớn. Trong bối cảnh ấy, chỉ vài giờ sau khi Tổng thống Donald Trump ký sắc lệnh áp thuế mạnh đối với hàng xuất khẩu từ Canada và Mexico vào Mỹ, Thủ tướng Canada Justin Trudeau đã tuyên bố áp thuế trả đũa 25% đối với hàng hóa Mỹ và cảnh báo các biện pháp của Washington có thể cản trở việc tiếp cận các mặt hàng thiết yếu đối với an ninh Mỹ. Trong khi đó, Mexico cũng lên tiếng phản đối và chuẩn bị thực hiện các biện pháp bảo vệ lợi ích quốc gia.

Các chuyên gia cảnh báo rằng, các mức thuế quan mới sẽ tác động tiêu cực đến kinh tế Canada, Mexico và Trung Quốc, ba đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ. Theo Giáo sư kinh tế Wendong Zhang tại Đại học Cornell, nền kinh tế Canada có thể suy giảm 3,6%, trong khi kinh tế Mexico có thể suy giảm 2% khi ông Trump thực hiện áp thuế.

Chỉ vài giờ sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump áp đặt các hạn chế thương mại sâu rộng đối với hàng nhập khẩu từ Canada, Thủ tướng Canada Justin Trudeau đã công bố mức thuế trả đũa 25% đối với hàng hóa Mỹ.

Ngoài ra, Chính phủ Canada cũng đang cân nhắc thêm một số biện pháp đáp trả phi thuế quan, bao gồm một số hành động liên quan đến khoáng sản quan trọng, các hợp đồng mua bán năng lượng và các hoạt động đối tác khác giữa hai nước. Thủ tướng Trudeau nêu rõ các biện pháp thuế quan của ông Trump sẽ cản trở nguồn cung cấp các mặt hàng quan trọng đối với an ninh Mỹ như niken, kali, urani, thép và nhôm.

Bên cạnh biện pháp thuế quan, ông Trudeau kêu gọi người dân Canada hạn chế mua sản phẩm Mỹ và ưu tiên sử dụng hàng hóa trong nước. Một số tỉnh đã bắt đầu loại bỏ rượu mạnh, bia và các sản phẩm có cồn của Mỹ khỏi hệ thống bán lẻ. Ngoài ra, Ottawa cũng đang xem xét đánh thuế bổ sung đối với một loạt mặt hàng khác từ Mỹ như quần áo, dụng cụ thể thao và đồ gia dụng.

Tại Mexico, Tổng thống Claudia Sheinbaum cũng lên tiếng chỉ trích quyết định của Tổng thống Mỹ Donald Trump và đã ra lệnh cho Bộ trưởng Kinh tế nước này thực hiện các biện pháp thuế quan và phi thuế quan để bảo vệ lợi ích quốc gia. Bà cũng bác bỏ cáo buộc của Nhà Trắng rằng chính phủ Mexico liên minh với các tổ chức tội phạm.

Trong khi đó, Bộ Thương mại Trung Quốc đã chỉ trích mạnh mẽ động thái của Mỹ và cho rằng việc áp thuế vi phạm nghiêm trọng các quy tắc của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Bắc Kinh cảnh báo sẽ đệ đơn kiện Mỹ và có những biện pháp đối phó tương ứng nhằm bảo vệ quyền và lợi ích của mình, đồng thời kêu gọi Washington đối thoại thẳng thắn và tăng cường hợp tác thay vì đối đầu thương mại.

Cuộc chiến “cùng thua”

Không dừng lại ở thuế quan đối với ba nước Canada, Mexico và Trung Quốc, ông Donald Trump cũng đã đề cập đến việc áp thêm thuế nhập khẩu đối với một số mặt hàng của Liên minh châu Âu, đồng thời đe dọa áp mức thuế lên tới 100% đối với hàng hóa từ các nước thuộc nhóm BRICS nếu nhóm này ngừng giao dịch bằng đồng đô la Mỹ. Những động thái này có thể đặt Mỹ vào thế đối đầu với phần lớn nền kinh tế toàn cầu. Các chuyên gia kinh tế cảnh báo rằng, mức thuế mới và các biện pháp trả đũa của các đối tác thương mại không chỉ ảnh hưởng đến những quốc gia bị áp thuế mà cũng sẽ tác động ngược đến kinh tế Mỹ, làm tăng lạm phát và kéo chậm đà tăng trưởng của nền kinh tế số một thế giới.

Theo giới quan sát, bất kỳ hình thức trả đũa nào cũng có thể gây tổn hại cho Mỹ. Trước hết, đối với các doanh nghiệp Mỹ, các mức thuế quan mới có thể tàn phá chuỗi cung ứng và các ngành công nghiệp phụ thuộc hàng hóa từ các đối tác thương mại, làm suy giảm hiệu quả đối với sản xuất trong nước khi hàng hóa Mỹ trở nên kém hấp dẫn hơn trên thị trường quốc tế.

Còn đối với người tiêu dùng Mỹ, việc tăng thuế quan có thể dẫn đến giá sản phẩm nhập khẩu cao hơn, gây ra lạm phát.

Phòng Thương mại Mỹ đã chỉ trích thuế quan của Tổng thống Donald Trump, cảnh báo rằng chúng sẽ làm tăng giá tiêu dùng. Theo CNN, khoảng 1/3 hàng hóa Mỹ được nhập khẩu từ Canada, Mexico và Trung Quốc, đều là những mặt hàng phổ biến, quan trọng với người tiêu dùng, như trái cây, rau quả, thịt, xăng, ôtô, đồ điện tử, quần áo, đồ uống có cồn.

Deutsche Bank dự đoán kế hoạch áp thuế của ông Donald Trump sẽ khiến lạm phát tại Mỹ tăng mạnh, với chỉ số giá tiêu dùng năm 2025 dự kiến tăng từ 2,6% lên 3,7%, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người dân, đồng thời làm lung lay niềm tin mà nhiều cử tri Mỹ từng đặt vào ông Trump với lời hứa sẽ giảm giá cả hàng hoá.

Ông Donald Trump đã đưa thuế quan vào trọng tâm chiến dịch vận động cải thiện nền kinh tế mà nhiều cử tri coi là lý do giúp ông trở lại Nhà Trắng. Nhưng các nhà kinh tế đã chỉ ra rằng, thuế quan mà ông đã áp đặt đối với Trung Quốc trong nhiệm kỳ đầu tiên đã không giúp đạt được những mục tiêu như ông mong muốn. Thay vào đó, chúng đẩy giá nhiều mặt hàng nhập khẩu lên cao, dẫn đến mất việc làm trong ngành sản xuất và giảm đầu tư của doanh nghiệp. Hầu như toàn bộ doanh thu từ các mức thuế quan trước đây của ông Trump đối với Trung Quốc đều được dùng để thanh toán cho nông dân Mỹ, nhằm bù đắp tổn thất do thuế quan mà Bắc Kinh áp đặt để đáp trả Washington. Các khoản thuế này cũng không tạo ra sự nhượng bộ đáng kể nào từ Bắc Kinh, vốn đã không thực hiện nhiều cam kết theo thỏa thuận thương mại được đàm phán trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump.

Còn trong cuộc chiến thuế quan lần này, các chuyên gia đã cảnh báo rằng sẽ không có người thắng cuộc.

Một nghiên cứu được công bố mới đây nhận định, thuế nhập khẩu sẽ khiến tốc độ tăng trưởng GDP của Mỹ giảm 1,5% trong năm nay, đồng thời đẩy Canada và Mexico vào suy thoái. Trong khi đó, theo nhà kinh tế Bernard Yaros của Oxford Economics, thuế quan của Mỹ và các biện pháp đáp trả từ châu Âu và châu Á sẽ khiến tăng trưởng toàn cầu giảm từ 0,1 đến 0,9% vào năm 2026. Không chỉ vậy, trong khi tìm cách nâng cao vị thế cho nước Mỹ, ông Trump cũng cần phải tính đến khả năng những chính sách của mình có thể đẩy các quốc gia xích lại gần hơn với Trung Quốc.