Nỗ lực mang lại hòa bình cho Gaza vẫn gian nan

Israel và Hamas chưa thể thống nhất về thỏa thuận hoà bình

Ngày 28/5, đặc phái viên Mỹ tại Trung Đông, ông Steve Witkoff, đã bày tỏ sự lạc quan về khả năng đạt được một thỏa thuận ngừng bắn tạm thời và trao đổi con tin giữa Israel và Hamas, mở đường cho một giải pháp lâu dài nhằm chấm dứt xung đột tại Dải Gaza. Trước đó, phong trào Hamas cho biết đã đạt được thỏa thuận với ông Witkoff về một khung thỏa thuận chung cho lệnh ngừng bắn và hiện đang chờ phản hồi cuối cùng. Tuy nhiên, một quan chức Israel ngay lập tức bác bỏ tuyên bố của Hamas, khẳng định không thể chấp nhận một thỏa thuận như vậy. Những tuyên bố trái ngược giữa các bên liên quan đang khiến thông tin về một thỏa thuận ngừng bắn giữa Israel và Hamas trở nên mơ hồ và triển vọng sớm đạt được thỏa thuận hoà bình cho Gaza trở nên mong manh.

Theo khung thỏa thuận mà Hamas tuyên bố đã đạt được với ông Witkoff, bao gồm việc rút hoàn toàn lực lượng Israel khỏi Gaza, cho phép dòng viện trợ nhân đạo được nối lại, và trao quyền điều hành Dải Gaza cho một ủy ban kỹ trị gồm các chuyên gia độc lập người Palestine, thay vì để Hamas tiếp tục kiểm soát, ngay sau khi thỏa thuận được công bố.

Thỏa thuận cũng bao gồm việc thả 10 con tin người Israel còn sống, cùng với một số thi thể của các con tin đã thiệt mạng, để đổi lấy “một số lượng tù nhân Palestine đã được các bên trung gian bảo đảm”. Hiện vẫn còn 58 con tin bị Hamas giam giữ tại Gaza.

Tuy nhiên, một quan chức Israel giấu tên ngay lập tức bác bỏ tuyên bố của Hamas, khẳng định đề xuất của Hamas là không thể chấp nhận được, cả với Israel và với chính quyền Mỹ.

Một nguồn tin am hiểu quá trình đàm phán cũng cho biết Hamas đã gửi bản chỉnh sửa mới cho đề xuất của Witkoff sau khi Israel rút lại một số điểm thống nhất trước đó trong tuần. Bản chỉnh sửa đã được ông Witkoff cùng Bộ trưởng Các vấn đề Chiến lược Israel Ron Dermer xem xét.

Dù Hamas tuyên bố đã đạt bước tiến mới, song nhiều vấn đề then chốt vẫn chưa được thống nhất, đặc biệt là số lượng tù nhân Palestine sẽ được phóng thích.

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cho đến nay vẫn khẳng định, ông chỉ chấp nhận một lệnh ngừng bắn tạm thời và sẽ nối lại chiến sự sau đó cho đến khi Hamas bị tiêu diệt và tất cả con tin được trả tự do. Ông cũng yêu cầu bổ sung điều kiện phải thực hiện kế hoạch di dời người dân Gaza do Tổng thống Mỹ Donald Trump đề xuất.

Khung thỏa thuận do Witkoff đưa ra không yêu cầu Israel phải rút quân hoàn toàn hay kết thúc chiến tranh ngay lập tức, mà chỉ đề xuất tiến hành đàm phán về các vấn đề đó sau khi đạt được thỏa thuận tạm thời.

Trong khi đó, Hamas khăng khăng rằng bất kỳ thỏa thuận nào cũng phải dẫn đến ngừng bắn vĩnh viễn, và yêu cầu có sự bảo đảm từ các bên trung gian rằng Israel sẽ tiếp tục tham gia đàm phán, điều mà họ cho là đã không được tuân thủ trong thỏa thuận trao đổi con tin hồi tháng 1.

Một nhà ngoại giao cấp cao Ả Rập tiết lộ rằng lần này, ông Netanyahu có vẻ cởi mở hơn với việc đàm phán ngừng bắn lâu dài sau khi đạt được lệnh ngừng bắn tạm thời, nhưng Israel vẫn phản đối yêu cầu bảo đảm đàm phán liên tục từ phía Hamas.

Hiện Israel và Hamas không trực tiếp đàm phán với nhau, mà thông qua các kênh trung gian, bao gồm các quan chức tình báo Trung Đông, giới chức Mỹ và một số bên trung gian khác. Qatar, nơi đặt trụ sở chính trị của Hamas và Ai Cập, quốc gia có biên giới giáp Gaza, là hai bên truyền đạt thông điệp giữa các phe. Mỹ cũng đóng vai trò tích cực trong đàm phán, đầu tiên dưới thời chính quyền Tổng thống Joe Biden, nay là chính quyền Tổng thống Donald Trump.

Tổng thống Trump gần đây tỏ ra mất kiên nhẫn với cuộc chiến kéo dài tại Gaza. Trong tháng này, chính quyền Trump đã đàm phán thành công việc phóng thích Edan Alexander, con tin người Mỹ cuối cùng còn sống. Washington đã mở kênh đối thoại riêng với Hamas, bỏ qua Israel, để xúc tiến việc thả con tin này.

Áp lực với chính phủ Israel về giải cứu con tin

Đã 600 ngày kể từ cuộc tấn công bất ngờ do Phong trào Hồi giáo Hamas phát động vào miền Nam Israel vào ngày 7/10/2023, mở đầu cho một cuộc xung đột khốc liệt chưa có hồi kết. Đến thời điểm hiện tại, 58 con tin Israel vẫn bị giam giữ tại Dải Gaza, trong đó khoảng 20 người được cho là còn sống. Các gia đình con tin đã tập trung tại Tel Aviv để tưởng niệm và kêu gọi hành động, trong khi chính phủ Israel tiếp tục đối mặt với áp lực ngày càng tăng trong việc đưa người thân của họ trở về. Kể từ đầu chiến sự, 148 con tin đã được thả nhờ các thỏa thuận đàm phán, giải cứu quân sự hoặc ngừng bắn tạm thời, nhưng tiến trình hiện tại vẫn còn nhiều trắc trở.

Ngày 28/5, nhiều cuộc biểu tình quần chúng với hàng nghìn người tham gia đã diễn ra tại nhiều địa phương ở Israel nhân kỷ niệm 600 ngày nổ ra cuộc chiến giữa Israel và lực lượng Hamas. Những người biểu tình kêu gọi chính phủ Israel lập tức tiến tới thỏa thuận để giải cứu các con tin và kết thúc chiến tranh.

Theo truyền thông Israel, thành phố Tel Aviv tiếp tục là tâm điểm của chiến dịch biểu tình phản đối chính phủ vì cách thức điều hành cuộc chiến ở Dải Gaza khiến 58 con tin vẫn chưa được trở về nhà. Tham gia chiến dịch biểu tình có nhiều cựu con tin, thân nhân các con tin đang bị giam giữ ở Dải Gaza, sinh viên các trường đại học.

Những người biểu tình yêu cầu chính phủ của Thủ tướng Benjamin Netanyahu lập tức tiến tới thỏa thuận với lực lượng Hamas để giải cứu các con tin và kết thúc chiến sự. Tại khu vực trụ sở Đảng Likud của Thủ tướng Netanyahu, những người biểu tình đã đụng độ với lực lượng an ninh. Cuộc đụng độ khiến hai cảnh sát bị thương và ít nhất 62 người biểu tình bị bắt giữ.

Trước đó, trong ngày 27/5, gia đình các con tin tại Israel đã gửi một bức thư công khai yêu cầu Bộ trưởng Các vấn đề Chiến lược Ron Dermer từ chức khỏi vị trí trưởng nhóm đàm phán con tin, với lý do sau 100 ngày, không có con tin nào được thả.

Nội dung bức thư nêu rõ: "100 ngày, 0 con tin được thả - gia đình các con tin yêu cầu Bộ trưởng Dermer từ chức khỏi vị trí trưởng nhóm đàm phán".

Mặc dù Lực lượng Phòng vệ Israel đã làm suy yếu đáng kể cơ sở hạ tầng và năng lực chiến đấu của Hamas, giới quan sát cho rằng khả năng giải cứu con tin bằng quân sự là gần như không thể. Một kế hoạch đàm phán mới do Đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff đề xuất đang được thảo luận, nhưng tiến trình gặp khó khăn do bất đồng về các điều kiện trao đổi giữa hai bên.

Phát biểu trước Quốc hội vào ngày 28/5, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tuyên bố đã tiêu diệt thủ lĩnh phong trào Hamas tại Dải Gaza Mohammad Sinwar cũng như gì đã đạt được tại Gaza.

Trong nội bộ chính phủ Israel cũng mâu thuẫn về cách thức xử lý cuộc khủng hoảng tại Gaza.

Trong khi đó, Bộ trưởng Tài chính Bezalel Smotrich thuộc phe cực hữu phản đối mạnh mẽ bất kỳ thỏa thuận một phần nào với Hamas. Ông cho rằng “sẽ là cực kỳ dại dột nếu giảm áp lực lên Hamas trước khi họ đầu hàng hoàn toàn”. Theo ông, Hamas đang chịu áp lực rất lớn trong những ngày qua do thay đổi hệ thống phân phối viện trợ và mất kiểm soát dân cư tại Gaza, cộng với áp lực quân sự không ngừng. Do vậy, Israel cần tiếp tục siết chặt vòng vây và buộc Hamas chấp nhận một thỏa thuận đầu hàng toàn diện, với việc trả tự do cho toàn bộ con tin cùng lúc.

Ngoại trưởng Gideon Sa’ar nhấn mạnh rằng việc đạt được thỏa thuận trao đổi con tin là “ý chí của đại đa số người dân Israel”, đồng thời khẳng định chính phủ nên nắm bắt bất kỳ cơ hội nào đạt thỏa thuận với Hamas. Theo ông Sa’ar nếu có cơ hội, chính phủ nên tận dụng để cứu các con tin, vì đó là lợi ích quốc gia, chứ không nên bị chi phối bởi áp lực hay đe dọa chính trị.

Cách thức phân phối viện trợ gây tranh cãi tại Gaza

Bên cạnh áp lực phải đưa toàn bộ các con tin trở về nhà, chính phủ của Thủ tướng Benjamin Netanyahu cũng đang chịu những chỉ trích liên quan đến cách thức phân phối hàng viện trợ vào Gaza. Trước sức ép từ cộng đồng quốc tế, Israel tuyên bố đã mở các trung tâm phân phối viện trợ mới ở Gaza sau gần ba tháng, quân đội Israel đã ngăn chặn hầu hết việc cung cấp viện trợ quan trọng với mục tiêu gây thêm áp lực đối với Hamas cùng với các cuộc tấn công quân sự. Tuy nhiên, Liên hợp quốc đã bày tỏ quan ngại về tình trạng hỗn loạn trong hoạt động phân phối viện trợ nhân đạo tại Dải Gaza.

Việc phân phối viện trợ tại Gaza diễn ra tại các địa điểm do GHF thiết lập và giám sát. Đây là một tổ chức nhân đạo được Mỹ và Israel hậu thuẫn, được thành lập tại Thụy Sĩ vào tháng 2. Theo nguồn tin am hiểu kế hoạch, GHF dự kiến hợp tác với hai công ty an ninh và hậu cần tư nhân của Mỹ là UG Solutions và Safe Reach Solutions. Một nguồn tin khác cho biết GHF đã nhận được cam kết tài trợ hơn 100 triệu USD, nhưng nguồn tiền cụ thể chưa được công bố.

Quyền Đại sứ Mỹ tại Liên hợp quốc, bà Dorothy Shea, cho biết các quan chức cấp cao Mỹ đang làm việc với Israel để triển khai hoạt động của GHF, đồng thời kêu gọi Liên hợp quốc và các tổ chức nhân đạo hợp tác. Israel cho phép tổ chức này hoạt động nhưng không trực tiếp tham gia vào việc phân phối viện trợ. Mỹ và Israel cho rằng, các cơ chế phân phối viện trợ hiện có do Liên hợp quốc và các tổ chức quốc tế khác đứng đầu không đủ để ngăn chặn nguồn hàng rơi vào tay phong trào kháng chiến Hamas.

Theo một tài liệu của GHF được chia sẻ trong cộng đồng viện trợ hồi đầu tháng 5, tổ chức này dự kiến sẽ bắt đầu hoạt động từ bốn "điểm phân phối an toàn", mỗi điểm có thể phục vụ 300.000 người với thực phẩm, nước uống và bộ dụng cụ vệ sinh. Các quan chức Israel cho biết các điểm này sẽ được đặt tại khu vực phía Nam Gaza.

Các công ty tư nhân Mỹ sẽ vận chuyển viện trợ đến các điểm phân phối, nơi các tổ chức nhân đạo (không phải công ty tư nhân) sẽ chịu trách nhiệm phân phát.

GHF cũng đã yêu cầu quân đội Israel xác định các vị trí ở miền Bắc Gaza có thể thiết lập điểm phân phối an toàn trong vòng 30 ngày.

Do mới được thành lập nên GHF cần sự ủng hộ và hợp tác từ các tổ chức cứu trợ hiện có để gây dựng uy tín tại thực địa nhưng đến nay, Liên hợp quốc cùng nhiều tổ chức quốc tế tại Gaza vẫn từ chối hợp tác với GHF vì cho rằng mô hình hoạt động của GHF đi ngược lại các nguyên tắc nhân đạo, như việc buộc người dân Gaza phải di chuyển quãng đường dài để nhận viện trợ hay chỉ phân phối hàng ở miền Nam Gaza để kéo người dân ở các khu vực khác di dời về đây.

Ngày 28/5, người đứng đầu Cơ quan Cứu trợ của Liên hợp quốc dành cho người tị nạn Palestine (UNRWA) đã lên tiếng chỉ trích mô hình viện trợ do Israel đề xuất tại Dải Gaza, đồng thời quan ngại trước cảnh tượng hỗn loạn tại một điểm phân phối viện trợ do GHF điều hành.

Bà Alexandra Saieh, thuộc tổ chức Save the Children, cảnh báo việc giảm số lượng điểm phân phối viện trợ có thể khiến những người dễ tổn thương nhất như người già, trẻ mồ côi và người khuyết tật bị bỏ rơi. Việc phải di chuyển xa để nhận viện trợ trong điều kiện khu vực bị quân sự hóa là thách thức không nhỏ đối với họ.

Theo các chuyên gia, cuộc khủng hoảng nhân đạo ở Gaza có khả năng trầm trọng thêm vì cơ chế cứu trợ song song như hiện nay. Việc Mỹ và Israel thiết lập cơ chế cứu trợ riêng ngoài Liên hợp quốc như GHF được cho là gây chia rẽ và mất kiểm soát an ninh tại các điểm phân phát, làm suy yếu năng lực cứu trợ quốc tế vốn được xây dựng trên sự trung lập và cam kết pháp lý quốc tế.