Báo động đỏ ô nhiễm nhựa toàn cầu

Cần hành động để đánh bại ô nhiễm nhựa

Mỗi năm, hơn 400 triệu tấn nhựa được sản xuất trên toàn cầu, nhưng gần một nửa trong số đó là sản phẩm sử dụng một lần, và chỉ một phần rất nhỏ được tái chế hiệu quả. Phần lớn rác thải nhựa kết thúc trong đại dương, sông ngòi, đất liền và thậm chí là trong chuỗi thức ăn, gây ra những hậu quả khôn lường đối với môi trường, sức khỏe con người và hệ sinh thái toàn cầu.

Trong bối cảnh đó, Ngày Môi trường Thế giới 2025 được tổ chức tại Jeju, Hàn Quốc đã gửi đi thông điệp cấp thiết: chúng ta cần hành động ngay từ hôm nay để chấm dứt ô nhiễm nhựa và hướng tới một tương lai bền vững cho các thế hệ mai sau.

Hàng trăm đại biểu từ 11 quốc gia, tổ chức quốc tế, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương đã tập trung tại đảo Jeju của Hàn Quốc  để tham dự lễ kỷ niệm Ngày Môi trường Thế giới 2025, do Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) tổ chức, với chủ đề năm nay là chống ô nhiễm nhựa. UNEP ước tính  có khoảng 23 đến 37 triệu tấn rác thải nhựa đổ vào đại dương mỗi năm và tình trạng ô nhiễm nhựa sẽ tăng gấp ba lần vào năm 2040. Vào năm 2020, ước tính có khoảng 2,7 triệu tấn vi nhựa - các mảnh nhựa có kích thước dưới 5 mm –  tồn tại trong môi trường.

Tại hội nghị, Tổng Thư ký Liên hợp quốc António Guterres đã gửi thông điệp mạnh mẽ:

Sự kiện toàn cầu năm nay nhấn mạnh các giải pháp thượng nguồn để giải quyết cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa, bao gồm thiết kế lại sản phẩm, tăng cường hệ thống tái sử dụng và thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn.

Đây là lần thứ hai Hàn Quốc đăng cai tổ chức sự kiện quan trọng này. Sự kiện lần đầu tiên diễn ra tại Thủ đô Seoul vào năm 1997. Năm nay, tỉnh Jeju, địa điểm được UNEP chọn tổ chức ngày Môi trường năm nay, đã đặt mục tiêu trở thành “Đảo Không Rác thải” vào năm 2040, thông qua việc áp dụng các chính sách môi trường mạnh mẽ và công nghệ quản lý chất thải tiên tiến.

Trong phát biểu tại buổi lễ, ông Lee Byounghwa, Thứ trưởng Bộ Môi trường Hàn Quốc, khẳng định:

Bên cạnh các bài phát biểu, sự kiện tại Jeju còn bao gồm nhiều hoạt động cộng đồng như dọn dẹp bãi biển, hội nghị chuyên đề về nhựa, triển lãm công nghệ tái chế, và các chương trình nghệ thuật truyền cảm hứng.

Chương trình Môi trường Liên hợp quốc cho biết một vòng đàm phán mới hướng tới một hiệp ước toàn cầu về nhựa sẽ diễn ra từ ngày 5 đến ngày 14 tháng 8 tại Geneva, Thụy Sĩ, sau khi các quốc gia không thống nhất được các thông số của thỏa thuận cuối cùng vào tháng 12 năm 2024 tại Busan, Hàn Quốc.

Tái chế rác thải nhựa khó phân hủy bằng nấm biển

Trong bối cảnh ô nhiễm nhựa đang là mối đe dọa toàn cầu, một nghiên cứu đột phá mới đến từ các nhà khoa học tại Đại học Sydney có thể mở ra hướng đi mới cho việc tái chế loại nhựa "khó nhằn" nhất: polypropylene (PP5). Họ đã phát hiện một loại nấm mới trong môi trường biển có khả năng phân hủy loại nhựa này, điều từng là thách thức lớn với các phương pháp tái chế truyền thống.

Giáo sư Ali Abbas, người dẫn đầu nhóm nghiên cứu của Đại học Sydney, cho biết loại nấm biển này có tiềm năng vượt trội so với các chủng nấm trên cạn mà nhóm từng thử nghiệm trước đó. Vào năm 2023, họ đã phát hiện một số loài nấm có thể phân hủy polypropylene đến 27% sau 90 ngày, mức cao nhất được ghi nhận toàn cầu vào thời điểm đó. Tuy nhiên, với nấm biển, kết quả ban đầu cho thấy khả năng phân hủy thậm chí còn tốt hơn.

Nhóm nghiên cứu tại Đại học Sydney đã phát triển quy trình xử lý Polypropylene bằng nhiệt hoặc tia UV trước khi được kết hợp với nấm trong một dung dịch lỏng và để ủ trong máy lắc, nơi quá trình phân hủy diễn ra.

Polypropylene PP5 là loại nhựa phổ biến được dùng để sản xuất  bao bì thực phẩm, nắp chai, móc áo hay phụ tùng ô tô. Loại nhựa này nổi tiếng khó tái chế do dễ nhiễm bẩn và có cấu trúc hóa học bền vững.

Giáo sư Abbas tin rằng các giải pháp dựa trên sinh học rất quan trọng trong việc giải quyết khủng hoảng rác thải nhựa.

Theo một báo cáo của Tổ chức Hiệp ước Bao bì Australia, PP5 chiếm tới 20% lượng bao bì được sử dụng trong năm tài chính 2021–2022, nhưng chỉ 8% trong số đó được thu hồi để tái chế.

Dù kết quả nghiên cứu khả quan, nhóm nghiên cứu cũng khẳng định  phương pháp sinh học không phải là “viên đạn bạc” có thể giải quyết toàn bộ vấn đề rác thải nhựa. Theo Giáo sư Abbas, việc tối ưu hóa thiết kế sản phẩm, tái sử dụng, tái sản xuất và giảm thiểu rác thải ngay từ đầu mới là giải pháp dài hạn, hướng đến một nền kinh tế tuần hoàn bền vững.

Hiện nhóm đang hợp tác với các đối tác trong ngành và nhà đầu tư để mở rộng quy mô nghiên cứu, với kỳ vọng biến công nghệ này thành giải pháp thương mại khả thi trong vài năm tới. Trong lúc đó, nghiên cứu này vẫn là một tia hy vọng quan trọng, khẳng định vai trò của công nghệ sinh học trong công cuộc tái chế nhựa và bảo vệ hành tinh.

Nhật Bản: Phát triển nhựa tan trong nước biển 

Trong hành trình tìm kiếm loại nhựa thân thiện với môi trường, một nhóm các nhà khoa học tại Nhật Bản đã tạo ra một loại nhựa có khả năng tự phân hủy trong nước biển chỉ sau vài giờ, mở ra bước đột phá quan trọng trong nỗ lực giảm thiểu ô nhiễm nhựa và bảo vệ môi trường biển toàn cầu.

Tại phòng thí nghiệm của Viện nghiên cứu khoa học RIKEN  ở thành phố Wako của Nhật Bản, ông Takuzo Aida - trưởng nhóm nghiên cứu thử nghiệm sản phẩm do nhóm của ông thực hiện. Ông thả một mảnh nhựa nhỏ vào trong một bình nước muối. Sau khi khuấy dung dịch trong một thời gian, mảnh nhựa đã tan hoàn toàn trong nước.

Ông Aida cho biết, nhiều loại nhựa phân hủy sinh học hiện tại không thể hoàn toàn khi phân hủy, dẫn đến việc để lại các vi nhựa độc hại, làm ô nhiễm đại dương.

Loại nhựa mới này do nhóm của ông tạo ra có nhiều ưu điểm như không độc hại, không dễ cháy và độ bền tương đương với các loại nhựa gốc dầu mỏ thông thường. Sản phẩm  được tạo thành bằng cách kết hợp hai monome ion (mạng lưới ion) để tạo ra liên kết muối, giúp nhựa giữ được độ bền và tính linh hoạt. Tuy nhiên, khi tiếp xúc với muối và các chất điện giải khác trong nước biển, loại nhựa này sẽ phân hủy thành các monome ban đầu, sau đó có thể tiếp tục bị phân giải bởi vi khuẩn.

Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra thiệt hại mà vi nhựa gây ra không chỉ đối với sinh vật biển mà còn đối với cơ thể con người. Các nhà khoa học phát hiện các mảnh nhựa nhỏ tồn tại với nồng độ khác nhau trong não, thành động mạch và các cơ quan khác của con người.

Các nhà khoa học trên toàn thế giới đang chạy đua để phát triển các giải pháp sáng tạo nhằm giải quyết cuộc khủng hoảng rác thải nhựa ngày càng trầm trọng, và nhu cầu về các giải pháp thay thế bền vững chưa bao giờ cấp thiết như hiện nay. Dù nhóm nghiên cứu vẫn chưa công bố kế hoạch thương mại hóa, ông Aida cho biết nghiên cứu của họ đã thu hút được sự quan tâm đáng kể của các công ty sản xuất nhựa trên thế giới

Hiện nay, chưa đến 9% rác thải nhựa toàn cầu được tái chế thành công.

Gạch tái chế giúp giảm tác động môi trường

Ngoài rác thải nhựa, nhiều loại rác thải mặc dù ít được chú ý nhưng thực chất cũng đang gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới môi. Một công ty ở Scotland, Vương Quốc Anh đã tìm ra phương pháp tái chế gạch vụn, biến chúng thành gạch xây dựng hữu ích nhằm giải quyết hai thách thức lớn nhất của ngành xây dựng là quản lý lượng rác thải đáng kể của ngành này và giảm lượng khí thải CO2 do hoạt động của ngành tạo ra.

Các kỹ sư của công ty Kenoteq  đã nghiên cứu để tạo ra loại gạch xây dựng có tên gọi là K-BRIQ, được làm gần như hoàn toàn từ vật liệu tái chế,

Khác với gạch đất sét truyền thống, K-BRIQ không cần nung trong lò, giúp giảm tới 95% lượng khí thải carbon trong quá trình sản xuất. Đồng thời, loại gạch này tận dụng nguồn rác thải xây dựng và phá dỡ,vốn chiếm tới 60–65%  tổng lượng  rác thải ở Vương quốc Anh, để tạo ra một sản phẩm mới bền vững và thân thiện với môi trường.

Carbon ẩn, tức là lượng khí phát thải liên quan đến việc sản xuất vật liệu, thường bị xem nhẹ so với carbon vận hành (loại khí thải sinh ra khi sử dụng công trình). Nhưng carbon ẩn có thể chiếm hơn 50% tổng dấu chân carbon của một tòa nhà. Với công nghệ sản xuất không nung, tiêu thụ năng lượng thấp và tận dụng triệt để phế liệu, K-BRIQ được xem là một bước tiến quan trọng trong xây dựng xanh.

Tác động tích cực là rất rõ ràng,  chỉ riêng một ngôi nhà hai phòng ngủ tại Anh sử dụng khoảng 12.000 viên gạch. Nếu chuyển sang  xây bằng gạch K-BRIQ, lượng phát thải CO2 sẽ giảm từ 5,46 tấn xuống còn 0,2 tấn, tương đương với việc loại bỏ một xe ô tô chạy xăng khỏi đường phố trong một năm.

Gạch K-BRIQ được sản xuất từ các vật liệu như gạch vụn, đá cũ, bê tông thừa. Tất cả được xử lý tại nhà máy siêu tiết kiệm năng lượng ở East Lothian. Quy trình khép kín giúp  công ty Kenoteq biến phế thải thành sản phẩm hoàn chỉnh chỉ trong vòng 24 giờ.

Hiện tại, nhà máy của Kenoteq có công suất hai triệu viên gạch mỗi năm và dự kiến mở rộng lên bốn triệu viên trong thời gian tới. Loại gạch này hiện vẫn có chi phí cao tương đương với các loại gạch cao cấp nhưng công ty kỳ vọng sẽ có thể giảm chi phí khi quy mô sản xuất tăng.

Gạch K-BRIQ có 12 màu sắc như xanh, đỏ và vàng, giúp các công trình không chỉ xanh hơn mà còn đẹp hơn. Sản phẩm hiện đã được chứng nhận sử dụng tại Anh và Mỹ, và đang chờ phê duyệt tại Liên minh Châu Âu. Trong bối cảnh thế giới hướng tới kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững, K-BRIQ mang đến một mô hình tái chế thông minh, nơi rác thải không còn là gánh nặng, mà trở thành nguồn tài nguyên cho tương lai.

Cuộc chiến chống ô nhiễm môi trường không thể chỉ đặt lên vai một quốc gia hay một cộng đồng riêng lẻ. Đây là thách thức mang tính toàn cầu, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các chính phủ, doanh nghiệp và người dân ở mọi quốc gia. Chỉ khi cùng nhau hành động, chúng ta mới có thể tạo ra sự chuyển biến thực sự trong việc giảm thiểu chất thải, bảo vệ hệ sinh thái và giữ gìn hành tinh cho các thế hệ tương lai.