Thượng đỉnh Mỹ - Hàn: Thách thức hiện đại hóa liên minh
Hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Hàn đã đạt được kết quả nhất định khi hai nhà lãnh đạo đã nhất trí hiện đại hóa liên minh, tuy nhiên việc không có tuyên bố chung đã nhấn mạnh khoảng cách lớn giữa hai đồng minh.
Ông Lee Jae-myung, người chỉ vừa nhậm chức Tổng thống Hàn Quốc cách đây 3 tháng đã lên đường tới Mỹ với nhiều trọng trách trên vai. Đó là cụ thể hóa cam kết đầu tư 350 tỷ USD theo thỏa thuận thương mại song phương hồi tháng 7, tăng cường thế trận phòng thủ chung, mở rộng và củng cố sự phối hợp về công nghệ và đổi mới sáng tạo, phi hạt nhân hóa trên bán đảo Triều Tiên, trong khi tăng cường răn đe ở khu vực.
Hiệu chỉnh chiến lược trong thế giới thay đổi
Nhiệm vụ này thực sự mang tính thách thức nếu xét đến những tuyên bố trước đây của ông Lee thể hiện sự thiếu thiện cảm với Mỹ. Chẳng hạn, ông từng gọi lực lượng Mỹ đồn trú ở Hàn Quốc là "những kẻ chiếm đóng", đồng thời phản đối việc triển khai hệ thống phòng thủ tên lửa tầm cao giai đoạn cuối của Mỹ ở Hàn Quốc.
Một cuộc gặp mang tính đối đầu đã được dự báo chỉ ít giờ trước khi sự kiện diễn ra, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã có bài đăng trên mạng xã hội với lời đe dọa sẽ không làm ăn với Seoul vì những gì đang diễn ra ở nước này.
Tuy nhiên, viễn cảnh trên lại không xảy ra sau khi ông Lee dành nhiều lời khen ngợi ông Trump, đề nghị ông chủ Nhà Trắng tiếp tục các nỗ lực hòa bình trên bán đảo Triều Tiên và thậm chí còn gợi ý về việc xây dựng tháp Trump ở Triều Tiên.
“Có một điều tôi muốn nói với ngài là vai trò của nước Mỹ không phải là người gìn giữ hòa bình, mà là người kiến tạo hòa bình đang ngày càng rõ nét. Nhờ vai trò của ngài, nhiều cuộc chiến tranh ở châu Âu, châu Á, châu Phi và Trung Đông đã tiến tới hòa bình. Trong số rất nhiều nhà lãnh đạo thế giới, tôi tin rằng ngài là nhà lãnh đạo duy nhất đã đạt được những thành tựu như vậy. Và tôi muốn đề cập rằng quốc gia duy nhất còn bị chia cắt trên thế giới là Bán đảo Triều Tiên. Tôi muốn đề nghị ngài đóng vai trò trong việc thiết lập hòa bình trên Bán đảo Triều Tiên”.
Nhìn chung, những bình luận công khai tại Phòng Bầu Dục và những gì được biết đến cho đến nay về các cuộc thảo luận riêng tư giữa hai nhà lãnh đạo cho thấy, nỗi lo ngại về sự rạn nứt trong mối quan hệ đã bị thổi phồng. Trên thực tế, dường như một cách tiếp cận mới cho liên minh đã bắt đầu hình thành dưới thời hai nhà lãnh đạo này.
Đáng chú ý, ông Trump cho biết sẽ không loại trừ khả năng đàm phán lại thỏa thuận thương mại đã đạt được giữa hai nước vào tháng 7. Hai nước đã ký 11 biên bản ghi nhớ về hợp tác song phương trong nhiều lĩnh vực công nghiệp chủ chốt - từ đóng tàu, năng lượng hạt nhân và hàng không đến khí thiên nhiên hóa lỏng và các khoáng sản quan trọng.
“Tôi nghĩ chúng tôi đã đạt được thỏa thuận. Hàn Quốc đã gặp một số vấn đề với thỏa thuận này, nhưng chúng tôi vẫn kiên định với mục tiêu của mình. Họ sẽ thực hiện thỏa thuận mà họ đã đồng ý. Và ông Lee là một người rất tốt, một đại diện rất tốt cho Hàn Quốc”.
Trong phát biểu sau đó tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế tại Washington, Tổng thống Hàn Quốc một lần nữa khẳng định sự vững chắc của liên minh Mỹ - Hàn từ các vấn đề kinh tế tới an ninh.
“Tại cuộc gặp thượng đỉnh với Tổng thống Trump, tôi và ông Trump đã nhất trí hiện đại hóa liên minh song phương để liên minh này mang tính tương hỗ hơn và hướng tới tương lai, phù hợp với bối cảnh an ninh đang thay đổi. Cam kết quốc phòng của Mỹ đối với Hàn Quốc và lập trường phòng thủ chung vẫn kiên định và vững chắc”.
Hiện đại hóa liên minh không phải là một khái niệm mới mẻ đối với quan hệ đối tác hiệp ước giữa hai đồng minh được hình thành trong thời kỳ căng thẳng của Chiến tranh Triều Tiên 1950-1953. Mối quan hệ này đã và đang trải qua những điều chỉnh phù hợp với những thay đổi về chính sách của Mỹ, bối cảnh an ninh khu vực và toàn cầu đang thay đổi, năng lực quân sự ngày càng tăng của Hàn Quốc và việc theo đuổi vai trò lớn hơn trong mối quan hệ đối tác không cân xứng này. Trong bối cảnh Hàn Quốc vừa trải qua giai đoạn căng thẳng chính trị kéo dài và Tổng thống Mỹ liên tục có những tuyên bố gây tranh cãi về quan hệ song phương, cuộc gặp với ông chủ Nhà Trắng cũng được xem là phép thử với tân Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae-myung. Dù giới phân tích nhận định vẫn còn nhiều thách thức trong giai đoạn tới, song cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ - Hàn đã vượt kỳ vọng, tạo bước đệm chiến lược cho cả hai nước trong việc tái định hình mối quan hệ đồng minh cả về thương mại và hợp tác quân sự.
“Ván cược lớn” của ông Lee Jae-myung
Một chủ đề nổi lên từ hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Hàn vừa qua và được coi là tiềm năng cho việc tăng cường liên minh là hợp tác trong lĩnh vực đóng tàu. Tổng thống Hàn Quốc trong cuộc gặp với người đồng cấp Mỹ đã đưa ra một đề xuất trị giá 150 tỷ USD với tiêu đề không thể nổi bật hơn để thu hút ông chủ Nhà Trắng: "Đưa ngành đóng tàu của Mỹ vĩ đại trở lại". Với ván cược này, ông Lee muốn truyền tải thông điệp rằng, Hàn Quốc không chỉ là đồng minh an ninh, mà còn là đối tác kinh tế chiến lược của Mỹ.
Là một trong những đồng minh mạnh nhất của Mỹ tại châu Á, Hàn Quốc đã có một khởi đầu khó khăn với Tổng thống Trump trong các cuộc đàm phán thuế quan khi nước này trải qua nhiều tháng không có nhà lãnh đạo chính thức. Kể từ khi nhậm chức, ông Lee Jae-myung đã phải đối mặt với thời hạn gấp rút cho các cuộc đàm phán và cuối cùng đã đạt được một thỏa thuận khung vào tháng 7. Thỏa thuận bao gồm mức thuế suất 15%, tương đương với Liên minh châu Âu và Nhật Bản, giảm so với mức 25% mà ông Trump ban đầu đe dọa.
Ông Lee tự gọi bản thân là người theo chủ nghĩa thực dụng trong chính sách đối ngoại, được thúc đẩy bởi lợi ích quốc gia. Ông đã nhiều lần bày tỏ mong muốn làm những gì cần thiết để xây dựng mối quan hệ với ông Trump. Theo cam kết của Hàn Quốc về việc rót 350 tỷ USD vào các dự án của Mỹ, đóng tàu đã nổi lên như một trong những lĩnh vực đầu tư cụ thể nhất, với 150 tỷ USD được dành cho lĩnh vực này. Tổng thống Hàn Quốc gọi đây là đề xuất “Đưa ngành đóng tàu của Mỹ vĩ đại trở lại”, bao gồm việc xây dựng các xưởng đóng tàu mới của Mỹ, đào tạo nhân viên đóng tàu và bảo dưỡng tàu của Hải quân Mỹ. Đây là một phần quan trọng trong thỏa thuận thương mại phút chót mà Hàn Quốc đã đạt được vào tháng trước.
Một ngày sau cuộc hội đàm với Tổng thống Mỹ ở Nhà Trắng, ông Lee đã tới thăm xưởng đóng tàu ở Philadelphia, được tập đoàn Hanwha Group của Hàn Quốc mua lại vào năm 2024. Tại đây, Tổng thống Hàn Quốc đã công bố một dự án được đánh giá là chiến thắng mang tính chiến lược và biểu tượng cho cả Hàn Quốc và Mỹ.
“Dự án mà tôi đề xuất với Tổng thống Trump nhằm "Đưa ngành đóng tàu Mỹ vĩ đại trở lại" không chỉ là tầm nhìn chế tạo những tàu chiến khổng lồ và tàu chiến hiện đại. Đó là một tầm nhìn vĩ đại nhằm khôi phục giấc mơ đã tan biến”.
Văn phòng của Tổng thống Lee cho biết, Hanwha Group có kế hoạch chi tới 5 tỷ USD để nâng sản lượng từ dưới 2 tàu mỗi năm lên tới 20 tàu. Bên cạnh đó, HD Hyundai đã thỏa thuận với Ngân hàng Phát triển Hàn Quốc do nhà nước quản lý và Cerberus Capital để tạo ra một quỹ đầu tư chung trị giá hàng tỷ USD nhằm mục đích tăng cường năng lực hàng hải của Mỹ và các đồng minh, bao gồm đóng tàu, cơ sở hạ tầng hậu cần hàng hải và công nghệ hàng hải tiên tiến. Samsung Heavy Industries cũng đã thỏa thuận với Vigor Marine Group để hợp tác trong các lĩnh vực như bảo trì và sửa chữa tàu của Hải quân Mỹ, hiện đại hóa xưởng đóng tàu và đóng tàu chung. Đây là những điều Mỹ đang cần, trong bối cảnh ông Trump từng nhiều lần tuyên bố muốn khôi phục ngành đóng tàu Mỹ vì cả lý do kinh tế lẫn an ninh quốc gia.
Theo tổ chức tư vấn an ninh quốc gia Rand, sau nhiều thập kỷ suy thoái, Mỹ hiện chỉ chiếm chưa đến 1% ngành đóng tàu toàn cầu, so với 50% của Trung Quốc, 30% của Hàn Quốc và 10% của Nhật Bản. Thiết bị, thiết kế và kiến thức của Hàn Quốc có thể giúp đưa Mỹ trở lại bản đồ thế giới. Ở chiều ngược lại, bằng cách đưa các công ty Hàn Quốc vào hệ sinh thái đóng tàu của Mỹ, kế hoạch trên sẽ hình thành một hình thức phụ thuộc lẫn nhau trong công nghiệp, giúp củng cố liên minh. Đây được đánh giá là động thái thông minh của Seoul nhằm cố gắng và đảm bảo ảnh hưởng trong một lĩnh vực quan trọng của Mỹ trước sự lấn lướt của Trung Quốc trong cơ sở hạ tầng hàng hải toàn cầu.
Khó xử từ những lời cam kết
Theo một số nhà phân tích, với nhiều vướng mắc cần tháo gỡ, chỉ cần Tổng thống Mỹ không công khai chỉ trích Hàn Quốc, người dân Hàn Quốc, bao gồm cả ông Lee Jae-myung thì cuộc gặp vừa qua đã được coi là thành công. Tuy nhiên, việc không có tuyên bố chung đã nhấn mạnh khoảng cách lớn giữa hai đồng minh về những vấn đề gai góc và có thể khiến Tổng thống Hàn Quốc đứng trước nhiều lựa chọn khó khăn trong thời gian tới.
Thương mại từ lâu vốn là vấn đề nhạy cảm giữa Seoul và Washington và "thỏa thuận trên nguyên tắc" mà hai bên đạt được hồi tháng 7 chỉ là điểm khởi đầu của một tiến trình dài đầy khó khăn, trong đó chi tiết mới quyết định kết quả. Cả ông Trump và ông Lee đều thừa nhận tầm quan trọng của vấn đề, song thay vì đi vào chi tiết, hai nhà lãnh đạo đã sử dụng những ngôn từ mơ hồ như "cùng có lợi", "công bằng" và "cơ hội". Sự mập mờ này giúp giảm nguy cơ đối đầu, nhưng nó có thể mở ra khả năng bất đồng nhanh chóng bùng phát trở lại khi bước vào giai đoạn thực thi.
“Dù là hội nghị thượng đỉnh này hay các cuộc đàm phán thuế quan trước đó, vẫn chưa có văn bản nào chi tiết cả. Đây là thế kỷ 21, và việc chúng ta đã đồng ý bằng miệng không có nghĩa là mọi chuyện đã kết thúc. Đó là lý do tại sao tôi nghĩ đã đến lúc tìm cách thoát khỏi tình trạng mơ hồ này”.
Các cuộc thảo luận về an ninh cũng quan trọng không kém. Về phía Mỹ, hội nghị thượng đỉnh lần này là cơ hội để đánh giá lại liên minh trong bối cảnh các ưu tiên của nước này đang thay đổi. Trong khi các quan chức Mỹ vẫn khẳng định cam kết với đồng minh Hàn Quốc, họ cũng đang xem xét lại mức độ linh hoạt và chia sẻ gánh nặng mà họ mong đợi từ Seoul. Về điểm này, ông Lee Jae-myung hứa sẽ tăng ngân sách quốc phòng, hiện ở mức 2,32% GDP, để đảm nhận vai trò lớn hơn trong an ninh trên bán đảo Triều Tiên.
Cũng trong cuộc họp, ông Trump dù không đề cập đến việc giảm số lượng binh sĩ Mỹ đồn trú, nhưng lại đưa ra một bất ngờ khác cho ông Lee, đó là lời đề nghị Seoul trao cho Washington “quyền sở hữu” khu đất mà Seoul đang cho thuê để Mỹ đặt các căn cứ quân sự. Hiệp ước phòng thủ chung được ký kết năm 1953 giữa hai bên quy định lực lượng Mỹ chỉ thuê các cơ sở quân sự Hàn Quốc và phải hoàn trả sau này. Chính vì vậy, đề nghị bất ngờ của ông Trump nhắc nhở Tổng thống Hàn Quốc một điều rằng, mọi yếu tố trong mối quan hệ đều sẽ được xem xét dưới lăng kính "lợi ích Mỹ trước tiên".
“Việc tuyên bố chủ quyền các căn cứ quân sự Mỹ ở Hàn Quốc khó xảy ra, nhưng nếu chúng ta giả định họ có chủ quyền, thì đó sẽ là lãnh thổ của Mỹ. Khi đó, chúng ta không thể can thiệp vào nơi quân đội Mỹ đi vào lãnh thổ của họ”.
Sự mơ hồ xuất hiện ngay cả trong vấn đề mà cả ông Trump và ông Lee đã tìm được tiếng nói chung: vấn đề Triều Tiên. Hai nhà lãnh đạo Mỹ - Hàn đã ca ngợi sự sẵn sàng của nhau trong việc lôi kéo nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un vào các hoạt động ngoại giao. Tuy nhiên, điều này bất chấp thực tế rằng, tới nay, Bình Nhưỡng vẫn từ chối các đề nghị đối thoại từ cả Seoul lẫn Washington, cũng như những nỗ lực ngoại giao về vấn đề Triều Tiên của ông Trump trong nhiệm kỳ trước đã không đi đến đâu.
Hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Hàn đánh dấu sự khởi đầu của một tiến trình đàm phán dài hơi. Dù còn nhiều bất định, một kết quả tích cực nổi bật là hai nhà lãnh đạo đã rời hội nghị với sự hiểu biết rõ ràng hơn về giới hạn của nhau. Từ góc nhìn của Seoul, hội nghị vừa qua đã đạt được một mục tiêu trước mắt là kéo dài thêm thời gian để đưa ra các lựa chọn sẽ định hình chủ quyền, kinh tế và an ninh Hàn Quốc trong nhiều thập kỷ. Liệu Hàn Quốc nên tiếp tục phụ thuộc vào bảo đảm an ninh của Mỹ trong khi chấp nhận yêu cầu linh hoạt lớn hơn? Hay Hàn Quốc nên theo đuổi con đường độc lập hơn, với tất cả chi phí và rủi ro đi kèm? Đây không phải là những câu hỏi dễ trả lời và cần có thời gian để chứng minh.
