Thống đốc bị sa thải, Fed có còn tính độc lập?
Vụ việc Thống đốc Fed - Lisa Cook bị ông Trump sai thải có khả năng châm ngòi cho một cuộc chiến pháp lý kéo dài, thách thức trực tiếp đến nền tảng độc lập của Fed.
Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) được cho là đang đứng trước ngã rẽ chính sách và bị nghi ngờ về tính độc lập, khi mới đây Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố sa thải Thống đốc Lisa Cook với cáo buộc vi phạm trong việc vay thế chấp. Hành động được xem là chưa từng có tiền lệ trong lịch sử hơn 100 năm của Ngân hàng Trung ương Mỹ.
Hành động chưa từng có trong lịch sử của Fed
Đạo luật Cục Dự trữ Liên bang năm 1913 đã hạn chế quyền sa thải thống đốc Fed của Tổng thống, quy định rằng chỉ có thể làm vậy “vì lý do chính đáng”. Trong lịch sử, “lý do chính đáng” thường được hiểu là hành vi sai trái hoặc thiếu trách nhiệm trong công vụ.
Trong lá thư gửi tới bà Lisa Cook - người phụ nữ da màu đầu tiên giữ cương vị thành viên trong Hội đồng Thống đốc Fed, Tổng thống Donald Trump khẳng định có đủ căn cứ để cách chức do bà Cook đã kê khai sai trên hồ sơ vay thế chấp năm 2021. Cụ thể, bà Cook cho biết cả hai bất động sản ở Michigan và Georgia đều là nơi ở chính, trong khi luật quy định mỗi cá nhân chỉ được phép có một nơi ở chính. Thông thường, các khoản vay cho nhà ở chính được hưởng lãi suất thấp hơn so với bất động sản đầu tư. Chính quyền Trump cũng từng cáo buộc một số đối thủ chính trị, như Thượng nghị sĩ Adam Schiff, với những nghi vấn tương tự.
Ông Trump cáo buộc, bà Lisa Cook có hành vi gian dối và vi phạm pháp luật về tài chính, đồng thời tuyên bố không còn tin tưởng vào sự liêm chính của bà. Ông nhấn mạnh hành vi này thể hiện sự cẩu thả, làm dấy lên nghi ngờ về năng lực và uy tín của một nhà quản lý tài chính.
“Tôi từng trải qua nhiều vụ kiện kéo dài nhiều năm với những kẻ gian dối, những người rất tệ hại và cuối cùng họ đã bị phơi bày. Trong trường hợp này, dường như bà Lisa Cook đã có vi phạm, mà đã vi phạm thì không thể chấp nhận, nhất là liên quan đến thế chấp, lĩnh vực bà ấy đang phụ trách.”
Theo Wall Street Journal, Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết, ông muốn sớm công bố người thay thế Thống đốc Lisa Cook tại Hội đồng Thống đốc Cục Dự trữ Quốc gia (Fed), bất chấp tranh cãi pháp lý về thẩm quyền bãi nhiệm.
Ứng viên hàng đầu là Stephen Miran - cố vấn kinh tế thân cận của Tổng thống Trump, ông hiện đã được đề cử cho một ghế khác tại Fed nhưng nhiệm kỳ ghế đó hết hạn vào tháng 1/2026, trong khi nhiệm kỳ của bà Cook kéo dài đến 2038. Tổng thống Trump nói rằng có thể “đổi ghế” để ông Miran nắm nhiệm kỳ dài hơn.
Một phương án khác là David Malpass, cựu Chủ tịch Ngân hàng Thế giới và đồng minh của ông Trump, người thường chỉ trích Fed vì không hạ lãi suất. Ông Malpass có thể lấp ghế còn trống nếu cố vấn kinh tế Miran thay bà Cook.
Tác động của quyết định đã ngay lập tức được cảm nhận trên các thị trường tài chính. Chỉ số đồng USD Mỹ giảm 0,3% so với rổ tiền tệ quốc tế. Chứng khoán tương lai Mỹ đồng loạt giảm điểm: Dow Jones giảm 0,2%, S&P 500 giảm 0,3% và Nasdaq 100 mất 0,5%. Giá vàng tăng 0,45%, phản ánh tâm lý tìm kiếm tài sản trú ẩn an toàn.
Trong bối cảnh cuộc họp chính sách tiếp theo của Fed đang tới gần (16-17/9), việc sa thải một thành viên Hội đồng Thống đốc có thể gây ảnh hưởng đến các tính toán về chính sách lãi suất. Hiện nay, các ngân hàng lớn như Barclays, BNP Paribas và Deutsche Bank đều dự báo Fed sẽ cắt giảm lãi suất 25 điểm cơ bản trong cuộc họp tới.
Phản ứng trước quyết định của ông Trump
Ngay sau tuyên bố của Tổng thống Trump, Thống đốc Lisa Cook đã có phản ứng quyết liệt, khẳng định ông Trump "không có căn cứ pháp lý và ông ấy không có quyền" sa thải bà. Nữ thống đốc tuyên bố sẽ không từ chức và sẽ tiếp tục thực hiện nhiệm vụ của mình nhằm hỗ trợ nền kinh tế Mỹ.
Theo thông tin từ luật sư của Thống đốc Cục Dự trữ Liên bang (Fed) Lisa Cook vào ngày 26/8, bà sẽ đệ đơn kiện nhằm ngăn Tổng thống Donald Trump sa thải. Hành động này mở đầu khả năng một cuộc tranh tụng pháp lý kéo dài liên quan đến nỗ lực của Nhà Trắng trong việc định hình chính sách tiền tệ của Mỹ.
Trong tuyên bố đầu tiên sau động thái chấn động của ông Trump, Phát ngôn viên của Fed nhấn mạnh khung pháp lý bảo vệ tính độc lập của cơ quan này: Quốc hội, thông qua Đạo luật Dự trữ Liên bang, quy định rằng các thống đốc phục vụ trong các nhiệm kỳ dài, cố định và chỉ có thể bị tổng thống sa thải với lý do chính đáng. Nhiệm kỳ dài và bảo vệ quyền không bị sa thải là biện pháp bảo vệ quan trọng, đảm bảo các quyết định chính sách tiền tệ dựa trên dữ liệu, phân tích kinh tế và lợi ích dài hạn của người dân Mỹ.
Phát ngôn viên Fed cho biết, bà Cook sẽ đưa vụ việc ra tòa thông qua luật sư riêng Abbe Lowell. Mục đích là để yêu cầu tòa án xác nhận quyền tiếp tục làm việc của bà tại Fed với tư cách thành viên Hội đồng Thống đốc đã được Thượng viện chính thức phê chuẩn.
Luật sư Abbe Lowell cho biết, việc ông Trump cố gắng sa thải bà ấy, chỉ dựa trên một bức thư giới thiệu, không có cơ sở thực tế hay pháp lý nào. Chúng tôi sẽ đệ đơn kiện nhằm phản đối hành động bất hợp pháp này.
Giáo sư Peter Conti-Brown từ Đại học Pennsylvania, một học giả về lịch sử của Fed lập luận rằng, các giao dịch thế chấp của bà Cook diễn ra trước khi bà được bổ nhiệm vào Fed và đã được Thượng viện xem xét, xác nhận. Do đó, việc truy cứu các hành động của một công dân để làm căn cứ sa thải khỏi vị trí chính thức là không phù hợp với toàn bộ khái niệm bãi nhiệm.
Ngoài ra, chuyên gia Tim Duy của SGH Macro Advisors bình luận: “Động thái này cho thấy quyết tâm của chính quyền Tổng thống Trump trong việc tái định hình Fed, đồng thời là lời cảnh báo gửi tới các quan chức khác do ông Biden bổ nhiệm. Nếu trong nhiệm kỳ đầu tiên, Fed còn tránh được sức ép từ ông Trump, thì lần này tình hình sẽ khác".
Bà Lisa Cook sinh năm 1964 tại Georgia, rất nổi bật với hành trình học thuật và sự nghiệp ấn tượng. Bà tốt nghiệp Cử nhân Vật lý và Triết học tại trường Spelman College, tiếp tục nhận bằng Triết học, Chính trị và Kinh tế từ Đại học Oxford trước khi lấy bằng Tiến sĩ Kinh tế tại trường UC Berkeley vào năm 1997.
Trong sự nghiệp, bà Cook từng giảng dạy tại Đại học Harvard, nghiên cứu tại Viện Hoover (Stanford) và là giáo sư tại Đại học Bang Michigan. Bà cũng đảm nhận vai trò cố vấn chính sách cho Bộ Tài chính Mỹ và Hội đồng Cố vấn Kinh tế dưới thời Tổng thống Barack Obama.
Tháng 5/2022, bà Lisa Cook được Thượng viện Mỹ phê chuẩn vào Hội đồng Thống đốc Cục Dự trữ Liên bang (Fed), trở thành phụ nữ da đen đầu tiên giữ cương vị này và được tái bổ nhiệm hồi năm 2023.
Nguy cơ khi Fed mất đi tính độc lập
Động thái của ông Trump có khả năng châm ngòi cho một cuộc chiến pháp lý kéo dài. Vụ kiện này dự kiến sẽ bắt đầu tại tòa án liên bang và gần như chắc chắn sẽ lên đến Tòa án Tối cao. Các thẩm phán tối cao sẽ là người quyết định cuối cùng trong tranh chấp mang tính bước ngoặt này - một bên là quyền lực của Tổng thống và bên kia là sự độc lập của Fed. Phán quyết này sẽ tạo tiền lệ quan trọng về giới hạn quyền hạn của tổng thống đối với các cơ quan độc lập, đặc biệt là Fed.
Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), đã tồn tại từ năm 1913. Kể từ cuối những năm 1970, Fed có hai mục tiêu chính là giữ giá cả ổn định và giúp càng nhiều người Mỹ tìm được việc làm càng tốt. Điều quan trọng là Fed độc lập, nghĩa là cơ quan này có thể tăng hoặc giảm lãi suất mà không cần Quốc hội hay Tổng thống phê chuẩn, ngay cả khi điều đó khiến các chính trị gia bất bình.
Nhà kinh tế học Claudia Sahm nhận xét, sự độc lập của Fed tồn tại trong những thời điểm như vậy, khi các nhà lãnh đạo chính trị muốn thực thi các chính sách như tăng thuế, có thể làm mức tăng trưởng giảm và lạm phát tăng.
Theo BBC, việc để chính trị chi phối chính sách tiền tệ có thể tiềm ẩn nhiều rủi ro. Việc cắt giảm lãi suất ban đầu có thể mang lại cảm giác dễ chịu nhưng theo thời gian, động thái có thể khiến lạm phát tăng, gây ra bất ổn thị trường và chi phí đối với người vay tăng cao hơn.
Năm 2010, Chủ tịch Fed khi đó là ông Ben Bernanke cảnh báo, sự can thiệp của chính trị có thể tạo ra các chu kỳ bùng nổ và suy thoái, khiến lạm phát khó kiểm soát hơn. Hơn nữa, đây không chỉ là vấn đề nội bộ của Mỹ. Các nhà đầu tư toàn cầu dựa vào Fed và trái phiếu kho bạc Mỹ như một nơi trú ẩn an toàn về tài chính.
Trong trường hợp các nhà đầu tư bắt đầu nghi ngờ uy tín của Fed, chi phí vay của chính phủ Mỹ có thể tăng lên và điều đó sẽ gây ra hiệu ứng lan tỏa trên toàn thế giới vì chúng được sử dụng để định giá tài sản trên toàn thế giới.
Việc sa thải bà Lisa Cook được xem là bước leo thang trong nỗ lực của chính quyền Trump nhằm kiểm soát Fed, khi ông Trump nhiều lần gây áp lực yêu cầu cắt giảm mạnh lãi suất.
“Khi nghe tin bà Lisa Cook bị sa thải, tôi không quá ngạc nhiên vì gần đây chính phủ đã có nhiều động thái can thiệp như vậy. Trước đây các tổng thống thường gây sức ép với Fed để hạ lãi suất, nhưng đây là lần đầu tiên chúng ta thấy một mức độ can thiệp trực diện như vậy. Nếu các thành viên Fed thay đổi lá phiếu trong cuộc họp lãi suất sắp tới vì chuyện này, tính độc lập của Fed sẽ thực sự bị đe dọa.”
Trước đây, bản thân ông Trump cũng từng đe dọa sa thải Chủ tịch Powell, người được chính ông bổ nhiệm trong nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên và sau đó được ông Joe Biden tái bổ nhiệm. Nhiệm kỳ Chủ tịch của ông Powell sẽ kết thúc vào tháng 5/2026, nhưng ông vẫn có thể tiếp tục là thành viên Hội đồng đến năm 2028.
Các động thái này phản ánh nỗ lực của Tổng thống Trump nhằm tái định hình Fed. Nếu thành công, động thái này sẽ giúp ông Trump kiểm soát 4 trong tổng số 7 ghế tại Hội đồng Thống đốc của Fed, qua đó gia tăng sức ép buộc Ngân hàng trung ương Mỹ cắt giảm lãi suất, điều ông nhiều lần công khai yêu cầu Chủ tịch Jerome Powell phải thực hiện.
“Hiện tại, ba trong số bảy thành viên Hội đồng Thống đốc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) là những người được cựu Tổng thống Donald Trump bổ nhiệm. Nếu bà Lisa Cook mất ghế, ông Trump sẽ có thêm một người nữa trong hội đồng, đồng nghĩa với việc giành được đa số. Ông Trump khi đó sẽ nắm giữ đa số trong Hội đồng Thống đốc Fed và họ cũng có thể gây ảnh hưởng đến các chủ tịch ngân hàng khu vực. Các quyết định tái bổ nhiệm sẽ được đưa ra vào tháng 2/2026, vì vậy đây chỉ mới là những nước cờ đầu tiên trong một nỗ lực can thiệp chính trị sâu rộng hơn. Tôi nghĩ chúng ta sẽ còn thấy nhiều động thái tương tự trong thời gian tới. Đây chưa phải là hồi kết.”
Hội đồng cùng với năm Chủ tịch Fed khu vực luân phiên tạo thành Ủy ban Thị trường Mở Liên bang (FOMC), cơ quan ra quyết định lãi suất chủ chốt của Fed. Tuy nhiên, Ủy ban này còn quan trọng hơn vì đang kiểm soát một số lãi suất khác, gồm lãi suất trả cho các khoản dự trữ mà nhiều ngân hàng gửi tại Fed.
Bà Cook hiện là thành viên của Ủy ban Thị trường mở Liên bang (FOMC) - cơ quan chịu trách nhiệm thiết lập lãi suất cho nền kinh tế Mỹ. Để xác định mức lãi suất phù hợp, các thành viên FOMC sẽ cân nhắc rủi ro đối với tỷ lệ thất nghiệp và lạm phát.
Khi thị trường việc làm có dấu hiệu suy yếu, Cục Dự trữ Liên bang (Fed) có xu hướng giảm lãi suất. Khi những rủi ro từ lạm phát lớn hơn, Fed có xu hướng tăng lãi suất. Cả hai động thái này đều tiềm ẩn những nguy cơ: Lãi suất cao hơn có thể kìm hãm tăng trưởng kinh tế, trong khi lãi suất thấp hơn có thể khiến lạm phát tăng vọt.
Gạt bỏ những lo ngại về lạm phát, ông Trump đã kêu gọi giảm lãi suất kể từ khi nhậm chức để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế đồng thời. Mặc dù các Tổng thống trước đây cũng từng bày tỏ quan điểm về chính sách tiền tệ, nhưng những nỗ lực gây ảnh hưởng của ông Trump là chưa từng có tiền lệ chưa có thành viên nào của Fed bị bãi nhiệm.
Việc này đang gióng lên hồi chuông cảnh báo lớn, không chỉ vì những bất đồng về mức lãi suất, mà còn vì những hậu quả nghiêm trọng và những ảnh hưởng không đáng có lên Fed có thể gây ra cho nền kinh tế. Các nhà nghiên cứu từ lâu đã kết luận rằng, khi sự độc lập của các ngân hàng trung ương như Fed bị can thiệp, lạm phát có thể trở nên tồi tệ hơn. Lý do là, việc này đã loại bỏ một cơ chế kiểm soát giúp kiềm chế xu hướng vay mượn càng nhiều tiền càng tốt của chính phủ.
Viện Chính sách Kinh tế cho biết "việc Tổng thống kiểm soát Fed sẽ báo hiệu cho các nhà hoạch định chính sách trong toàn bộ nền kinh tế rằng, lãi suất sẽ không còn được thiết lập dựa trên dữ liệu hoặc tình hình kinh tế nữa mà thay vào đó là theo ý muốn của Tổng thống".
Có ý kiến cho rằng, tất cả những vấn đề trên, cộng thêm các thách thức từ thuế quan sẽ khiến Mỹ trở nên mất ổn định, mất uy tín và từ đó giảm sức hút đối với nhà đầu tư
“Mặc dù lãi suất tại Mỹ hiện vẫn cao hơn nhiều so với châu Âu, nhưng chúng ta đã chứng kiến đồng USD suy yếu đáng kể so với đồng euro kể từ tháng 4. Điều đó cho thấy niềm tin của nhà đầu tư đang lung lay. Xu hướng này có thể sẽ tiếp tục xấu đi nếu độc lập của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) bị đe dọa thực sự”
Vụ việc liên quan đến bà Lisa Cook không chỉ là một cuộc tranh cãi pháp lý cá nhân mà còn là một cuộc đối đầu mang tính lịch sử, thách thức trực tiếp đến nền tảng độc lập của Fed. Kết quả của cuộc chiến pháp lý tiềm tàng sẽ tạo ra một tiền lệ quan trọng về giới hạn quyền lực tổng thống đối với các cơ quan độc lập và định hình tương lai của chính sách tiền tệ Mỹ. Có nhận định cho rằng, Tổng thống Trump dường như muốn thăm dò Tòa án Tối cao khi sa thải Thống đốc Cook; và nếu thành công, ông có thể tiếp tục nhắm vào Chủ tịch Fed Jerome Powell. Câu hỏi đặt ra lúc này là liệu Fed có thể duy trì uy tín và khả năng độc lập của mình trong bối cảnh áp lực chính trị ngày càng tăng và tác động dài hạn đến sự tin cậy của nhà đầu tư vào chính sách tiền tệ Mỹ cũng như ổn định kinh tế toàn cầu sẽ như thế nào.
