Thỏa thuận nào có thể đạt được tại thượng đỉnh Nga-Mỹ?
Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin sẽ gặp nhau vào ngày 15/8 tại Alaska để thảo luận về khả năng chấm dứt chiến sự ở Ukraine. Vậy thỏa thuận nào có thể đạt được tại hội nghị này?
Những khả năng tại hội nghị thượng đỉnh Trump - Putin
Trước hội nghị thượng đỉnh Alaska, ông Trump đề xuất khả năng “trao đổi một số lãnh thổ” nhằm mang lại lợi ích cho cả Nga và Ukraine. Tuy nhiên, đề xuất này khiến Kiev và nhiều nước châu Âu lo ngại, vì nó có thể công nhận những vùng lãnh thổ mà Nga kiểm soát trong nhiều năm qua. Hiện Nga kiểm soát khoảng 19% lãnh thổ Ukraine, trong khi Ukraine không kiểm soát lãnh thổ nào của Nga.
Daniel Fried, cựu quan chức ngoại giao Mỹ, hiện làm việc tại Hội đồng Đại Tây Dương, nhận định: “Mối lo ngại là Tổng thống Trump có thể ký một thỏa thuận bất lợi cho Ukraine.”
Trong khi đó, tờ Kyiv Post dẫn một số nguồn tin giấu tên cho biết, đề xuất “trao đổi lãnh thổ” dự kiến dựa trên quyền kiểm soát thực tế của mỗi bên. Trong kịch bản được đồn đoán, Nga sẽ nhượng khoảng 5% lãnh thổ mà Moscow đang kiểm soát, đổi lại Điện Kremlin được công nhận quyền kiểm soát trên 60% diện tích từng tuyên bố chủ quyền. Ukraine có thể nhượng Donetsk và Luhansk để đổi lấy việc Nga rút quân khỏi Sumy và Kharkov. Các tiền tuyến khác có thể được “đóng băng”, giữ cho Nga quyền kiểm soát Kherson và Zaporizhzhia.
Một khả năng được cân nhắc là thiết lập “đường ranh giới đình chiến” thay vì chuyển giao lãnh thổ chính thức, công nhận trên thực tế những vùng mà Nga kiểm soát mà không thay đổi luật pháp quốc tế. Bất kỳ thỏa thuận bền vững nào cũng cần giải quyết các vấn đề quan trọng như đảm bảo an ninh cho Ukraine, nguyện vọng gia nhập NATO, giới hạn quân đội theo yêu cầu của Moscow, và tương lai các lệnh trừng phạt của phương Tây.
Tuy nhiên, Tổng thống Trump chưa bình luận về những vấn đề này kể từ khi công bố hội nghị thượng đỉnh. Một số nhà ngoại giao cho rằng có khả năng Mỹ sẽ ký thỏa thuận riêng với Nga, tập trung vào các hợp đồng năng lượng và kiểm soát vũ khí. Ông Trump cũng không loại trừ khả năng rằng một thỏa thuận hòa bình có thể sẽ khó đạt được.
Nếu Ukraine phản đối bất kỳ thỏa thuận nào giữa Nga-Mỹ thì sao?
Theo Hiến pháp Ukraine, bất kỳ nhượng bộ lãnh thổ nào đều cần được thông qua trưng cầu dân ý. Do đó, bất kỳ thỏa thuận nào giữa Tổng thống Trump và Tổng thống Putin yêu cầu Ukraine nhượng lãnh thổ đều có thể vấp phải phản ứng từ Tổng thống Zelensky và các đồng minh châu Âu. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky trước đó nhiều lần khẳng định ông sẽ không đổi đất lấy hòa bình.
Một số kịch bản được các nhà quan sát đề xuất cho thấy ông Trump có thể sử dụng các biện pháp chính sách, như tạm ngừng cung cấp vũ khí hay chia sẻ thông tin tình báo, để khuyến khích Ukraine đồng ý.
"Việc mất đi năng lực tình báo của Mỹ sẽ là yếu tố khó thay thế nhất. Châu Âu thậm chí còn không thể cung cấp được sự hỗ trợ đó", một quan chức giấu tên cho biết.
Ngoài ra, Tờ Politico trích dẫn một nguồn thạo tin ngày 13/8 cho biết, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đồng ý bảo đảm an ninh cho Ukraine, nhưng chỉ khi điều này không liên quan đến Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO).
Dù vậy, các nhà phân tích nhận định rằng khả năng Ukraine chấp nhận một thỏa thuận như vậy là rất thấp. Thay vào đó, Kiev có thể chọn các giải pháp tạm thời, như “đóng băng” các tuyến chiến đấu hiện tại hoặc phân chia quyền kiểm soát tạm thời, nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia mà không ràng buộc về pháp lý.
Tác động đối với chính trị Mỹ và phản ứng của châu Âu
John Herbst, cựu đại sứ Mỹ tại Kiev, hiện làm việc tại Hội đồng Đại Tây Dương, cho rằng nếu Tổng thống Trump đề xuất một thỏa thuận yêu cầu Ukraine nhượng bộ, điều này có thể tạo ra rủi ro chính trị đáng kể trong nước. Ông Herbst nhận định rằng việc nhượng bộ có thể khiến một số người đánh giá ông Trump chưa đủ cứng rắn, dù ông nhận được sự ủng hộ rộng rãi tại cả Thượng viện và Hạ viện Mỹ.
Các quốc gia thành viên EU nhấn mạnh Ukraine cần được tự do quyết định tương lai và họ sẵn sàng tăng cường hỗ trợ an ninh cho Kiev. Oana Lungescu, cựu phát ngôn viên NATO, hiện làm việc tại viện nghiên cứu RUSI, cho rằng châu Âu nên nhanh chóng tăng cường hỗ trợ vũ khí và chuẩn bị các cuộc đàm phán gia nhập EU dự kiến vào tháng 9.
Jana Kobzova, thành viên cấp cao tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Châu Âu, nhấn mạnh: nếu một thỏa thuận không hợp lý xuất hiện, các nước châu Âu sẽ tiếp tục vận động ngoại giao để bảo vệ quyền lợi Ukraine. Bà cho rằng an ninh của Ukraine gắn liền với an ninh toàn khu vực, và không thể để một bên tự quyết định tương lai nước này.
