Thỏa thuận Gaza: Chỉ tạm dừng, chưa phải hồi kết
Israel và Hamas đến nay vẫn chưa hoàn tất việc trao trả con tin và tù nhân theo giai đoạn một của thỏa thuận ngừng bắn, đồng thời tiếp tục cáo buộc nhau vi phạm, khiến tiến trình hòa bình tại Gaza vẫn đầy bất ổn.
Lệnh ngừng bắn giữa Israel và phong trào Hồi giáo Hamas trong giai đoạn 1 của kế hoạch hòa bình Gaza có hiệu lực từ ngày 10/10 tính đến nay đã được hai tuần. Trong thời gian này, hai bên cam kết ngừng bắn và thực hiện trao đổi tù nhân và con tin, mở cửa cho viện trợ nhân đạo vào dải Gaza. Tuy nhiên, tính đến ngày 23/10, hai bên vẫn chưa hoàn tất việc trao đổi con tin và tù nhân theo kế hoạch ban đầu.
Tranh cãi về việc trao trả con tin và tù nhân
Theo thỏa thuận ngừng bắn, Hamas sẽ trả lại tất cả các con tin còn sống và đã chết trong vòng 72 giờ đầu tiên sau khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực. Trong ngày đầu tiên của lệnh ngừng bắn, Hamas đã thả 20 con tin còn sống và sau đó lần lượt trao trả thi thể của 28 con tin. Tuy nhiên, tính đến ngày 23/10, vẫn còn 13 thi thể con tin chưa được chuyển giao cho Israel. Phía Israel cáo buộc Hamas cố tình trì hoãn vì không thể tìm thấy các thi thể con tin.
Trong khi đó, Hamas cho biết tình trạng tàn phá diện rộng trên các vùng lãnh thổ Palestine và việc quân đội Israel tiếp tục kiểm soát một số khu vực ở Gaza đã làm chậm quá trình thu hồi những thi thể này.
“Chúng tôi và các phe phái Palestine rất nghiêm túc, quyết tâm trao trả toàn bộ thi thể con tin theo đúng thỏa thuận. Tuy nhiên, việc này vô cùng khó khăn vì nhiều thi thể bị chôn vùi dưới lòng đất hoặc dưới các tòa nhà đổ nát, đòi hỏi thời gian và trang thiết bị hiện đại để tìm kiếm.”
Ông Khalil Al-Hayya - Thủ lĩnh cánh quân Hamas tại Gaza.
Theo quân đội Israel, một trong những thi thể được Hamas trao trả tuần trước theo thỏa thuận ngừng bắn không phải của một con tin Israel. Tuy nhiên, một nguồn tin Israel cho biết, các đánh giá ban đầu vào thời điểm đó cho thấy Hamas đã nhận dạng nhầm thi thể chứ không phải cố ý gửi nhầm.
Về phía ngược lại, theo lệnh ngừng bắn, Israel sẽ trả tự do cho khoảng 2.000 tù nhân Palestine còn sống khỏi các nhà tù của Israel và cam kết sẽ trao trả thi thể 360 người Palestine đã chết khác.
Đội pháp y đã tiếp nhận thi thể các tù nhân Palestine được Israel trả về tuần trước cho biết nhiều người trong tình trạng bị xiềng xích và có dấu hiệu bị ngược đãi thể xác đến mức không thể nhận ra. Những người này chỉ được ghi danh bằng mã số chứ không phải bằng tên khiến việc nhận diện càng khó khăn.
“Những dấu vết tra tấn và hành hạ trên thi thể khiến chúng tôi không thể xác định đó có phải là anh họ tôi hay không. Chúng tôi chỉ mong thế giới giúp cung cấp phương tiện giám định để xác minh danh tính, bởi nguồn lực của chúng tôi hiện rất hạn chế.”
Ông Rami Al-Farra - Người thân của một tù nhân Palestine.
Phía Israel bác bỏ những cáo buộc về việc ngược đãi tù nhân Palestine.
Ubai Al Aboudi, Giám đốc điều hành Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Bisan, cho biết những người Palestine bị Israel giam giữ cũng nên được coi là "con tin". Vì hầu hết họ đang bị giam giữ mà không có bất kỳ quy trình tố tụng hợp pháp nào, không bị buộc tội, và chỉ theo lệnh quân sự của một lực lượng chiếm đóng quân sự nước ngoài.
Ông Aboudi lưu ý rằng khoảng 20% dân số Palestine đã bị Israel bắt giữ hoặc giam giữ trong nhiều thập kỷ, và điều kiện trong các nhà tù của Israel đã xấu đi đáng kể kể từ khi Chiến tranh Gaza nổ ra vào tháng 10 năm 2023.
Thỏa thuận ngừng bắn chưa rõ ràng
Giao tranh đã bùng phát trở lại trong thời gian ngắn ở Dải Gaza hôm 19/10. Israel cáo buộc Hamas thực hiện một cuộc tấn công khiến hai binh sĩ thiệt mạng. Đáp lại, quân đội Israel đã tiến hành các cuộc không kích vào khu vực Rafah, phía Nam Gaza, khiến hàng chục người thương vong. Mặc dù sau đó một ngày, giao tranh đã lắng lại và hai bên cam kết vẫn tiếp tục thực hiện lệnh ngừng bắn. Tuy nhiên, các vụ tấn công này đã làm nổi bật những lỗ hổng trong thỏa thuận ngừng bắn.
Giao tranh ở Gaza kể từ khi Israel và Hamas đạt được lệnh ngừng bắn chủ yếu tập trung quanh "ranh giới vàng" phân định việc rút quân của Israel. Hôm 21/10, Đài phát thanh công cộng Kan của Israel đưa tin quân đội Israel đã nổ súng vào một người khi vượt qua ranh giới và tiến về phía họ.
Trong khi đó, người Palestine cho biết ranh giới này không được đánh dấu rõ ràng và khó nhận biết khu vực cấm bắt đầu từ đâu.
Hôm 18/10, Hamas đã ra tuyên bố cáo buộc Israel về "47 lần vi phạm thỏa thuận kể từ khi thỏa thuận có hiệu lực, khiến 38 người chết và 143 người bị thương". Gần nhất là vụ tấn công ngày 19/10 khiến ít nhất 45 người thiệt mạng.
Sau các vụ giao tranh, Tổng thống Mỹ Donald Trump đe dọa sẽ "xóa sổ" Hamas nếu tổ chức này không tuân thủ thỏa thuận. Ông Trump tuyên bố quân đội Mỹ sẽ không tham gia vào bất kỳ hoạt động nào ở Gaza, tuy nhiên, ông khẳng định các lực lượng khác đã có mặt và sẵn sàng thực hiện mệnh lệnh nếu Hamas vi phạm lệnh ngừng bắn.
Phản ứng trước các cáo buộc, Hamas tái khẳng định cam kết thực hiện thỏa thuận ngừng bắn, tuyên bố rằng sẽ "nỗ lực hết sức để đạt được các mục tiêu của thỏa thuận".
"Tôi nói rằng thỏa thuận này sẽ được duy trì, trước hết vì chúng tôi muốn nó được duy trì và quyết tâm tuân thủ của chúng tôi rất mạnh mẽ.”
Ông Khalil Al-Hayya - Thủ lĩnh nhóm Hamas tại Gaza.
Những động thái gần đây của các bên cho thấy nhiều lỗ hổng trong thỏa thuận ngừng bắn. Chuyên gia Ai Cập về Trung Đông, Abdel Latif El-Menawy, cho rằng thỏa thuận ngừng bắn đã bỏ qua những vấn đề quan trọng và thiếu những đột phá thực chất về các vấn đề then chốt.
Thứ nhất, thỏa thuận này về cơ bản không dỡ bỏ hoàn toàn lệnh phong tỏa toàn diện của Israel đối với Dải Gaza, cũng không giải quyết vấn đề Israel chiếm đóng Bờ Tây và Đông Jerusalem. Nếu không chấm dứt tình trạng chiếm đóng và phong tỏa, quyền của người Palestine sẽ không thể được bảo vệ một cách căn bản, và mầm mống của hận thù và xung đột sẽ chỉ càng thêm sâu sắc.
Thứ hai, thỏa thuận này né tránh hai vấn đề cốt lõi là hồi hương và tái định cư người tị nạn Palestine, chỉ tập trung vào những thách thức ngắn hạn như các hoạt động quân sự đang diễn ra và các cuộc trao đổi con tin ở Gaza. Những lo ngại về sự sống còn của người dân Gaza vẫn chưa được giải quyết.
Thứ ba, kế hoạch quản trị Gaza chỉ là cái vỏ rỗng. Thỏa thuận không đưa ra một lộ trình rõ ràng và khả thi cho việc quản trị tương lai ở Gaza. Hamas, Chính quyền Quốc gia Palestine và Israel rõ ràng đang bất đồng về vấn đề phân bổ quyền lực sau chiến tranh, khiến bất kỳ thỏa thuận quản trị chuyển tiếp nào cũng khó được thực hiện. Tình hình này có thể dễ dàng dẫn đến khoảng trống quyền lực và hỗn loạn trở lại. Hơn nữa, có nguy cơ đáng kể rằng sự can thiệp từ bên ngoài sẽ làm tình hình leo thang hơn nữa.
Thứ tư, thiếu một cơ chế giám sát và giải trình. Cả hai bên đều cáo buộc nhau vi phạm thỏa thuận, nhưng vẫn chưa rõ bên nào phải chịu trách nhiệm. Mỹ kiên quyết ủng hộ Israel, và các bên bảo lãnh quốc tế đều đặt lợi ích của họ lên hàng đầu. Cái gọi là cơ chế giám sát này có thể sẽ trở thành một nền tảng điều phối hơn là một công cụ kiểm soát và cân bằng quyền lực.
Một số người tin rằng thỏa thuận này không giải quyết được các vấn đề cốt lõi của cuộc xung đột Israel - Palestine, không xác định rõ ràng con đường thực hiện "giải pháp hai nhà nước" và không đưa ra một phương pháp tiếp cận khả thi để giải quyết vòng xung đột này. Do đó, việc thực hiện thỏa thuận vẫn còn rất bấp bênh.
Giai đoạn tiếp theo của kế hoạch hòa bình còn xa vời
Tình hình thực hiện thỏa thuận ngừng bắn dường như đang diễn ra đúng như những dự đoán bi quan của dư luận quốc tế. Những tranh cãi xung quanh việc trao đổi tù nhân và con tin, những cáo buộc vi phạm lệnh ngừng bắn, hay việc Israel vẫn kiểm soát nhiều khu vực và cửa khẩu ở Gaza cho thấy việc thực hiện lệnh ngừng bắn và tiến tới giai đoạn hai của kế hoạch hòa bình còn gặp nhiều khó khăn.
Một số nhà phân tích cho rằng thỏa thuận ngừng bắn đã không hiệu quả trong việc thu hẹp bất đồng và củng cố lòng tin lẫn nhau giữa hai bên, đồng thời thiếu các biện pháp kiểm soát hiệu quả về các vấn đề kỹ thuật, khiến thỏa thuận trở nên mong manh do va chạm ngoài ý muốn và có khả năng tái diễn vòng xoáy xung đột bất cứ lúc nào.
Việc thực hiện giai đoạn đầu tiên của thỏa thuận ngừng bắn đã gặp nhiều khó khăn, khiến dư luận quốc tế hoài nghi về triển vọng của giai đoạn tiếp theo trong kế hoạch hòa bình Gaza. Theo các báo cáo của truyền thông Ai Cập, Thủ tướng Israel Netanyahu không có ý định tiếp tục giai đoạn hai của thỏa thuận ngừng bắn tại Gaza vì nó liên quan đến các vấn đề phức tạp hơn, bao gồm việc giải giáp Hamas và rút toàn bộ quân đội Israel khỏi Gaza.
“Dù Israel và Hamas đang hoàn tất việc chuyển giao thi thể con tin và tù nhân, nhưng số lượng thực tế không đáp ứng các điều kiện đã thỏa thuận. Tình hình này có thể trở thành cái cớ để Israel rút khỏi các cam kết trước đó. Thủ tướng Netanyahu được cho là đang do dự bước vào giai đoạn tiếp theo, bởi những yêu cầu trong giai đoạn hai sẽ còn khó khăn hơn.”
Ông Diaa Rashwan – Người đứng đầu cơ quan thông tin nhà nước Ai Cập.
Ngoài ra, các nhà phân tích cũng nhận định rằng việc thiếu sự đồng thuận trong nội bộ người Palestine và việc các bên không duy trì lệnh ngừng bắn có thể làm cho những hy sinh to lớn của người Palestine trở nên vô nghĩa.
Trong chuyến thăm đến Israel hôm 21/10, Phó Tổng thống Mỹ JD Vance mặc dù tin tưởng lệnh ngừng bắn ở Gaza sẽ được tiếp tục, nhưng thừa nhận rằng con đường tiến tới hòa bình ở phía trước vẫn còn khó khăn.
"Điều đó không dễ dàng. Tôi chưa bao giờ nói rằng nó dễ dàng. Nhưng tôi lạc quan rằng lệnh ngừng bắn sẽ được duy trì và chúng ta thực sự có thể xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn cho toàn bộ Trung Đông. Nhưng điều đó sẽ đòi hỏi một số nỗ lực".
Phó Tổng thống Mỹ JD Vance.
Các nhà phân tích cho rằng các chuyến thăm Israel của hàng loạt quan chức Mỹ như Phó Tổng thống Mỹ JD Vance, Ngoại trưởng Marco Rubio, Đặc phái viên Steve Witkoff có thể đã gây áp lực nhất định lên Israel và Hamas, đồng thời thúc đẩy Ai Cập và các nước liên quan trong khu vực ủng hộ và tham gia thúc đẩy thỏa thuận ngừng bắn. Tuy nhiên, giữa Hamas và Israel vẫn tồn tại những mâu thuẫn sâu sắc. Ngay cả khi thỏa thuận ngừng bắn hiện tại tiếp tục được duy trì, vẫn sẽ rất khó để giải quyết tận gốc của vấn đề.
Viện trợ vào Gaza vẫn hạn chế
Những ngày đầu mới thực hiện lệnh ngừng bắn, Israel đã từ chối mở lại cửa khẩu Rafah cho xe chở hàng viện trợ vào Gaza, với lý do Hamas chậm trễ trao trả thi thể con tin. Nhưng sau đó, đến ngày 20/10, cửa khẩu Rafah đã được mở trở lại dưới áp lực của Mỹ. Tuy nhiên, với số lượng hàng nghìn tấn hàng viện trợ cần được đưa vào Gaza mỗi ngày, chỉ có hai cửa khẩu Rafah và cửa khẩu Kerem Shalom được mở sẽ không thể đáp ứng nhu cầu của người dân Gaza.
Theo báo cáo được Liên hợp quốc xác nhận, Israel chỉ cho phép một nửa số xe tải cứu trợ vào Gaza kể từ ngày 15/10. COGAT, lực lượng quân sự Israel giám sát dòng viện trợ vào Gaza, cũng đã thông báo với Liên hợp quốc rằng sẽ không có nhiên liệu hoặc khí đốt được phép vào vùng đất này, ngoại trừ các nhu cầu cụ thể liên quan đến cơ sở hạ tầng nhân đạo.
Chương trình Lương thực Thế giới của Liên hợp quốc cho biết mặc dù từ ngày 20/10, nguồn cung cấp cho Gaza đang tăng lên nhưng vẫn còn kém xa mục tiêu 2.000 tấn hàng viện trợ cần chuyển vào Gaza mỗi ngày do chỉ có hai cửa khẩu được mở, và không có cửa khẩu nào dẫn đến khu vực phía Bắc đang bị nạn đói hoành hành.
Vì lượng hàng cứu trợ còn quá ít nên hiện không thể đáp ứng được nhu cầu của người dân Gaza, và sự vắng mặt của các tổ chức phân phối hàng cứu trợ cũng khiến tình hình trở nên hỗn loạn.
“Với số hàng cứu trợ này, tôi chỉ mong việc phân phối được thực hiện chính thức và đến tận tay người dân. Tôi không thể tiếp tục chen lấn thế này — có thể bị xe tải cán bất cứ lúc nào. Tôi hy vọng các tổ chức quốc tế, như UNRWA, sẽ hỗ trợ trao hàng cứu trợ cho người dân, giống như cách họ từng làm trước đây.”
Anh Dhiya Zoreb - Người dân Gaza.
Trong cuộc họp Hội đồng bảo an Liên hợp quốc tại New York, Mỹ hôm 23/10, ông Ramiz Alakbarov, quan chức cấp cao của Liên hợp quốc phụ trách Trung Đông đã kêu gọi cần có thêm nhiều cửa khẩu và hành lang cứu trợ an toàn cho các tổ chức cứu trợ nhân đạo phân phát hàng cứu trợ cho người dân.
Hôm 23/10, Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) đã tuyên bố rằng Israel phải cho phép UNRWA, cơ quan viện trợ của Liên hợp quốc tại Gaza, cung cấp hỗ trợ nhân đạo cho vùng lãnh thổ này.
“Tòa án cho rằng Israel có nghĩa vụ đồng ý và tạo điều kiện thuận lợi cho các chương trình cứu trợ nhân đạo do Liên hợp quốc và các tổ chức trực thuộc, trong đó có UNRWA, triển khai. Trong phần kết luận về luật nhân đạo quốc tế, Tòa nhấn mạnh rằng luật pháp quốc tế nghiêm cấm việc sử dụng nạn đói đối với dân thường như một phương thức chiến tranh.”
Bà Yuji Iwasawa - Chủ tịch Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ).
Ý kiến tư vấn này của ICJ được đưa ra sau khi Israel, vào đầu năm 2025, đã có động thái cấm cơ quan viện trợ của Liên hợp quốc tại Gaza hoạt động tại vùng lãnh thổ này trong bối cảnh Thủ tướng Netanyahu và nội các của ông tuyên bố rằng nhóm này đã bị Hamas xâm nhập, bất chấp sự bác bỏ mạnh mẽ của nhóm này.
Mặc dù lệnh ngừng bắn hiện đang được duy trì ổn định, nhưng dường như vẫn còn khá mong manh. Với những nội dung còn mơ hồ trong thỏa thuận, dư luận lo ngại Israel và Hamas có thể phá vỡ lệnh ngừng bắn bất cứ lúc nào. Ngoài ra, giải giáp Hamas, tái thiết Gaza, cải thiện cuộc sống cho người dân là những vấn đề còn tồn tại nhiều bất đồng lớn giữa các bên, có thể phải cần nhiều thời gian mới có thể giải quyết.
