ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Người đã đi xa cách đây hơn nửa thế kỷ nhưng với mỗi người dân Việt Nam, hình ảnh của Người vẫn mãi trường tồn cùng với thời gian. Mỗi câu chuyện về Người, mỗi kỷ vật Người để lại đều được nâng niu, gìn giữ. Vì ở đó không chỉ có tình yêu, lòng ngưỡng mộ với vị cha già của dân tộc mà với mỗi người dân Việt Nam, đó chính là con người Hồ Chí Minh, nhân cách Hồ Chí Minh, bài học lớn về làm người mà mỗi người dân trân trọng gìn giữ và lưu truyền cho thế hệ hôm nay và mai sau.

Luật sư Vũ Đình Hòe quê ở Hải Dương (nay là Hải Phòng), tốt nghiệp cử nhân luật khoa Đại học Đông Dương. Ông là một trong những người tham gia thành lập đảng Dân chủ vào tháng 6/1944, tham dự Quốc dân Đại hội Tân Trào ở Tuyên Quang tháng 8/1945, đại biểu Quốc hội khóa 1 vào năm 1946. Bộ trưởng Quốc gia Giáo dục từ tháng 8/1945 đến tháng 3/1946 và Bộ trưởng Bộ Tư pháp từ tháng 3/1946 đến năm 1960.

Cuộc đời luật sư Vũ Đình Hòe là những trang lịch sử của một thế hệ trí thức đi theo cách mạng, là lịch sử xây dựng thiết chế nhà nước, đặc biệt là thiết chế tư pháp. Cả cuộc đời đi theo cách mạng đi theo Bác Hồ, giữ những trọng trách của đất nước. Luật sư Vũ Đình Hòe vinh dự được Chủ tịch Hồ Chí Minh tặng một số tặng phẩm, thể hiện sự trân trọng của Bác với những người cộng sự. Trong số đó phải kể đến đồng tiền vàng do Ngân hàng Việt Nam đúc, được Chủ tịch Hồ Chí Minh tặng tại Chiến khu Việt Bắc năm 1948. Đây là đồng tiền vàng đánh dấu hệ thống tiền tệ độc lập đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa hay chiếc đồng hồ Thụy Sĩ có khắc chân dung người được tặng năm 1954,

Những kỷ vật của một Con Người mà luật sư Vũ Đình Hòe luôn tôn kính về nhân tính, nhân tình và phong cách sống đã được luật sư trân trọng gìn giữ suốt cả cuộc đời, coi đó như là báu vật thiêng liêng. Sau khi luật sư Vũ Đình Hòe qua đời, những kỷ vật này đã được gia đình thực hiện theo đúng tâm nguyện của ông là mang tặng cho Bảo tàng Hồ Chí Minh, với mong muốn các kỷ vật ấy được bảo quản lâu dài và phát huy được giá trị của nó.

Nhà giáo Vũ Thế Khôi, con trai luật sư Vũ Đình Hòe, cho biết: "Cụ Hòe đó mà tôi nghĩ có lẽ là cũng rất nhiều người trong thế hệ đó coi Hồ Chủ tịch là ân nhân của mình, cứu tinh của mình. Cho nên suốt một đời là giữ cái tình cảm trân trọng, kính yêu và có thể nói là ngưỡng mộ Hồ Chủ tịch, cho nên là những kỷ vật mà liên quan đến Bác Hồ, những kỷ niệm thì cụ Hoè rất trân trọng viết đầy đủ trong hồi ký của mình, cụ đã để lại đến 2000 trang hồi ký. Khi mà Bác Hồ tặng cha tôi cái đồng tiền vàng năm 48, đấy là đúc cái đồng tiền vàng là để làm đồng tiền bản vị cho cái đồng tiền giấy của Việt Nam dân chủ cộng hòa thì Hồ Chủ tịch có tặng cho mỗi một ông Bộ trưởng một đồng thì cha chúng tôi giữ cho đến trước khi ra đi và dặn lại là cái đồng tiền vàng này là đúc bằng cái tuần lễ vàng của toàn dân. Vậy phải để cho toàn dân được trông thấy, mặc dù cũng đã có người ở trong họ, ở nước ngoài gợi ý là cho mang ra nước ngoài bán đấu giá nhưng mà cha tôi không đồng ý. Đồng tiền này là của toàn dân và để cho toàn dân được thấy và trao lại cho Bảo tàng Hồ Chí Minh Hà Nội".

"Kỷ vật thứ hai là cái đồng hồ Movado là cha tôi dùng để xem giờ suốt cho đến tận khi ra đi và nó vẫn chạy rất tốt thì đến khi mà cụ dặn lại là cái đồng hồ này trao cho Bảo tàng Hồ Chí Minh trong thành phố Sài Gòn. Mỗi đầu đất nước giữ một kỷ vật của Bác Hồ. Điều này nó cũng biểu tượng cho cho cái việc là đất nước ta là một giải thống nhất thì riêng cái huy hiệu của Chủ tịch mà tặng cho mẹ chúng tôi thì chắc các cụ đã thống nhất với nhau. Cho nên, mẹ chúng tôi nói là cái này không trao cho ai cả, giữ làm bảo vật cho con cháu. Cụ bà có nói là không biết ở nước Việt Nam còn người phụ nữ nào thứ hai được Hồ Chủ tịch tặng thưởng huy hiệu về sinh mười đứa con hay không thì đây cũng là cái trường hợp quý hiếm thì cái huy hiệu đó hiện nay là giữ", Nhà giáo Vũ Thế Khôi bày tỏ thêm.

Trong số những bức ảnh chụp Bác Hồ đang được trưng bày tại Bảo tàng Phòng không không quân hôm nay có không ít tác phẩm là của Đại tá Nguyễn Xuân Mai, nguyên Tổng biên tập Báo Phòng không Không quân, nguyên Tổng biên tập Báo Cựu chiến binh Việt Nam. Là một người lính trưởng thành trong quân đội rồi chuyển sang làm báo, đại tá Nguyễn Xuân Mai rất có ý thức trong việc ghi chép, gìn giữ tư liệu, hình ảnh, băng ghi âm về những cuộc gặp gỡ đặc biệt ấn tượng trong đời làm báo của mình. Ông lưu giữ rất nhiều tư liệu liên quan đến lịch sử hình thành và phát triển của Quân chủng Phòng không Không quân, đặc biệt là những tư liệu về Bác Hồ và những chỉ đạo của Người cho sự ra đời và phát triển của Quân chủng ngay từ những năm 1947.Ký ức về những lần gặp Bác, câu chuyện liên quan đến những tấm ảnh mà ông có vinh dự được chụp Bác vẫn còn vẹn nguyên trong tâm trí của người lính đã sắp bước sang tuổi 90 như ông.

Đại tá nhà báo Nguyễn Xuân Mai nhớ lại: "Hôm đó là 19/7/1965, Bác đến thăm đại đội một trung đoàn 234, Bác vào cái khẩu pháo này đây. Đây là khẩu đội 6 của Đại đội 1 Trung đoàn 234. Bác bước vào khẩu đội đầu tiên. Bác đếm xem khẩu đội là có bao nhiêu người đếm từng chiến sĩ. Bác thấy các chiến sĩ đều đội mũ sắt ngồi quanh mâm pháo này cả, Bác bảo là: Thế các chú đội mũ sắt như thế này mà lại ngồi dưới trời nắng suốt ngày có nắng lắm không, có nóng lắm không, có nặng không, có vất vả, gian khổ không, đặc biệt là xung quanh là đều sắt thép, trên đầu cũng là sắt thép và dưới trời nắng chang chang thì có vất vả, gian khổ không? Bác mới bảo đồng chí khẩu đội trưởng: Chú đưa cho cái mũ sắt cho Bác xem nào, Bác mới cầm cái mũ sắt của đồng chí Lương Phú Thoại xem. Hôm đó, có hai người chụp ảnh, tôi là một trong hai người đó, đồng chí Triều Hùng là phóng viên Báo Quân đội nhân dân đứng trước Bác đang cầm cái mũ sắt, đồng chí bấm được cái kiểu ảnh bác đội mũ sắt, Bác cầm mũ sắt ở tay nhưng tôi đứng trên thành công sự khẩu pháo, cái góc độ nó đẹp hơn. Bác cầm xem một tí xong, Bác đội mũ sắt lên đầu thì tôi nhanh tay bấm được vài kiểu ảnh Bác Hồ đội cái mũ sắt lên đầu".

Trong cuộc đời làm báo, Đại tá Nguyễn Xuân Mai có 7 lần được trực tiếp gặp, chụp ảnh và ghi những lời căn dặn của Bác Hồ. Với Đại tá Nguyễn Xuân Mai, đó là một vinh dự đặc biệt. Bởi hiếm một nhà báo nào có được may mắn như ông. Cho đến bây giờ, Đại tá Nguyễn Xuân Mai vẫn nâng niu, gìn giữ những bài báo viết về Bác, những bức ảnh mà ông được trực tiếp chụp Bác Hồ. Những kỷ vật mà ông lưu giữ trân trọng như báu vật giờ được ông mang tặng cho các bảo tàng bởi mỗi hiện vật đó đều gắn liền với những câu chuyện cảm động của Bác Hồ với binh chủng và người lính Phòng không Không quân. Hơn thế nữa, những kỷ vật ấy không còn là báu vật của riêng ông mà còn là tài sản tinh thần chung của toàn quân chủng.

Đại tá, nhà báo Nguyễn Xuân Mai xúc động nói: "Trong cuộc đời làm báo của tôi, tôi chính thức là có 7 lần được trực tiếp đón Bác Hồ đến thăm các chiến sĩ trên các trận địa, sẵn sàng chiến đấu bảo vệ Thủ đô Hà Nội. Tôi ghi chép những lời Bác Hồ dạy và về viết thành bài tuyên truyền cụ thể cổ động, động viên bộ đội trong chiến đấu và có rất nhiều cái bài đã in vào sách lịch sử. Tôi cũng có rất nhiều cái kỷ niệm và cũng có nhiều hiện vật nó liên quan đến nghề nghiệp của mình ví dụ như máy ảnh, máy ghi âm... Tôi đã chụp được Bác Hồ đến xem xác máy bay không Người lái B34 A bị bắn rơi ở độ cao 18 km. Đây là lần cuối cùng Bác Hồ đến với Bộ đội Phòng không Không quân, Bác căn dặn mấy điều và mấy điều đó máy ghi âm của tôi ghi được đầy đủ".

Gặp người phụ nữ giản dị này ngoài đời, ít ai biết bà là Anh hùng Lao động Nguyễn Thị Thạc, người đã có vinh dự được gặp Bác tới 7 lần. Ở tuổi ngoài 80, sức khỏe giảm sút nhiều nhưng bà vẫn kiên trì luyện tập để có thể tự phục vụ được mình và những người thân và bạn. Bà học tính kiên trì, nghị lực, chăm chỉ, tự mình rèn luyện, vượt qua khó khăn từ chính tấm gương của Bác Hồ. Ít ai biết cô thợ trẻ Nguyễn Thị Thạc đã trở thành một tấm gương điển hình trong ngành dệt là Anh hùng Lao động, đại biểu Quốc hội ba khóa, nhiều lần được vinh dự gặp Bác Hồ. Ký ức của những lần gặp đó mãi mãi không bao giờ phai trong tâm trí bà.

Bà xúc động nhớ lại: "Năm 63 tôi được đi dự Đại hội Đảng của Đại hội lần thứ năm của Đảng bộ của tỉnh Nam Định, buổi trưa hôm ấy Bác về dự Đại hội, Bác phát biểu. Sau đó buổi trưa mấy  đồng chí lãnh đạo và Bác cho gọi tôi vào cùng ăn cơm với Bác. Trong bữa ăn Bác cứ gắp cho tôi rất nhiều thức ăn, tất cả các món ăn ở đĩa thì Bác cứ sẻ cho tôi một nửa, chị Thu một góc thôi, Bác một góc. Bác bảo chị Thu là cháu Thạc nó gầy hơn và nó lao động trực tiếp vất vả, nó được ăn nhiều. Trước mặt chúng tôi, Bác có một cái đĩa cơm nắm, một bát canh, một canh bát canh, không biết là canh rau ngót hay canh cải. Tôi không biết nhưng biết có bát canh thế và một đĩa muối ớt,...".

Chính món quà giản dị, những cử chỉ quan tâm của Bác đã là nguồn động lực lớn khiến cô công nhân Nguyễn Thị Thạc không ngừng nỗ lực phấn đấu. Từ một cô công nhân xuất thân trong một gia đình nghèo ở Phú Thọ, bà đã trở thành tấm gương điển hình tiên tiến của ngành dệt. Nhiều năm liền, bà đạt danh hiệu Chiến sĩ thi đua với kỷ lục cao nhất của nhà máy. 21 tuổi, bà vinh dự đứng trong hàng ngũ của Đảng, 24 tuổi bà được nhận danh hiệu Anh hùng Lao động. 26 tuổi, trở thành đại biểu Quốc hội, được đặt chân tới nhiều nước trên thế giới. Nhớ lại ký ức ấy, bà Thạc hiểu rằng sự ưu ái của Bác không chỉ dành riêng cho bà mà dành cho tất cả những người công nhân bình dị. Chính vì vậy, mặc dù đạt được vinh quang khi tuổi đời còn rất trẻ nhưng trước sau như một, cô công nhân Nguyễn Thị Thạc vẫn chọn gắn bó cả cuộc đời mình với những thăng trầm của Nhà máy dệt Nam Định. Sống cuộc đời thanh bạch, giản dị cho tới khi nghỉ hưu. Cho tới giờ, ký ức của những lần gặp Bác Hồ, những lời căn dặn của Người vẫn còn nguyên giá trị với bà trong cuộc sống hôm nay.

Bắt đầu sưu tầm kỷ vật về Bác Hồ từ năm 1969 cho đến nay, ông Trần Ngọc Quyên, nguyên Tham tán Công sứ Việt Nam tại Cộng hòa Liên bang Đức, có bộ sưu tập với hàng nghìn tư liệu, hiện vật liên quan tới Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đó là những bài báo, những bức ảnh, những thước phim tư liệu về Bác Hồ được ông sưu tầm trong thời gian học tập và làm việc tại Đức. Những năm tháng ấy, ông đã dành không ít thời gian, công sức và cả tiền bạc để đi đến nhiều nơi trên khắp nước Đức gặp gỡ nhiều bạn bè, nhà báo lão thành, nhiếp ảnh gia nổi tiếng của Đức để tìm kiếm, sưu tầm những bài báo, những kỷ vật liên quan đến Bác Hồ. Trong số đó phải kể đến việc ông sưu tầm được toàn bộ các văn thư trao đổi: điện, công hàm thư từ giữa lãnh đạo Đảng và Nhà nước Việt Nam với Cộng hòa Dân chủ Đức từ năm 1950 đến năm 1969. Đặc biệt là chuyến Người đi thăm Cộng hòa Dân chủ Đức năm 1957. Trong hành trình của mình, ông cũng tìm ra nhiều điều thú vị về dấu ấn của Bác Hồ tại Đức như những huy hiệu, con tem có chân dung của Người hay những thành phố trước đây có đường Hồ Chí Minh, những trường học mang tên Bác.  Ấn tượng nhất là ông tìm ra gần 20 đầu sách tiếng Đức về Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Không chỉ sưu tầm hiện vật về Bác mà cùng với sự hỗ trợ của bạn bè, người thân, ông Quyên còn viết và dịch nhiều bài thơ, bài báo tiếng Đức đăng trên các báo, trong đó có bài thơ Hồ Chí Minh. Đây là bài thơ tiếng Đức đầu tiên viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh năm 1956 của Nhà thơ nổi tiếng Cộng hòa Dân chủ Đức En su ma khơ đăng trên Tuần báo Văn nghệ và Báo Đại biểu nhân dân. Ông cũng hoàn thành cuốn tiểu luận Nguyễn Ái Quốc Hồ Chí Minh với nước Đức. Cuốn sách được đánh giá là một trong những công trình nghiên cứu đầu tiên có tính hệ thống về quan hệ của Nguyễn Ái Quốc, Hồ Chí Minh với nước Đức. Từ đầu những năm 20 của thế kỷ 20. Sau khi nghỉ hưu năm 2004, ông đã năm lần trở lại Đức để tiếp tục công việc sưu tầm. Ông đến các trung tâm lưu trữ của Đức ở nhiều nơi để tìm kiếm và khai thác các tư liệu về Chủ tịch Hồ Chí Minh. Cho đến nay, bộ sưu tập của ông ngày càng phong phú, đa dạng. Khối lượng sưu tập và hiện vật ngày càng lớn. Khi công nghệ thông tin phát triển, ông vẫn nỗ lực để sử dụng những phương tiện hiện đại, cập nhật thông tin, tư liệu về Chủ tịch Hồ Chí Minh đã được số hóa ở khắp nơi trên thế giới.

Cần mẫn chỉn chu là vậy, song ông Quyên không bao giờ giữ lại những tư liệu cho riêng mình. Bộ sưu tập gốc đồ sộ của ông chủ yếu được dành tặng cho các bảo tàng, khu lưu niệm để phục vụ cho hoạt động trưng bày, nghiên cứu. Trong số những bảo vật mà ông lao tâm tìm kiếm ấy, ông đã dành tặng cho các cơ quan, tổ chức như Bảo tàng Hồ Chí Minh, Bảo tàng Tôn Đức Thắng, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam, Nhà truyền thống Bộ Ngoại giao. Riêng Bảo tàng Hồ Chí Minh, ông Quyên đã tặng hiện vật sớm nhất. Ngay từ năm 1989 cho tới nay, ông đã có bảy lần hiến tặng các hiện vật của mình cho Bảo tàng với hàng ngàn trang tư liệu, bản thảo kỷ vật liên quan đến Người. Với ông Trần Ngọc Quyên, chính tình cảm của người dân và bạn bè quốc tế với Chủ tịch Hồ Chí Minh và tình cảm của Người với bạn bè quốc tế là động lực giúp ông không ngần ngại khó khăn, vất vả, say mê sưu tầm và lưu giữ những kỷ vật của người.

Những kỷ vật mà Bác Hồ tặng luật sư Vũ Đình Hòe là tình cảm trân trọng của người đứng đầu đất nước với những người tri thức yêu nước. Chiếc mũ  sắt, chiếc micro, ống kính máy ảnh là những kỷ vật đã đi theo Đại tá, nhà báo Nguyễn Xuân Mai suốt cả chặng đường làm báo, nó đã trở thành kỷ vật thiêng liêng. Bởi ở đó chứa đựng bao ân tình của Bác với người lính Phòng không Không quân. Tấm thẻ đại biểu Quốc hội ,cùng những câu chuyện cảm động trong những lần gặp Bác của Anh hùng Lao động Nguyễn Thị Thạc sẽ mãi khắc ghi sâu tình cảm của Bác với những người công nhân lao động. Những kỷ vật mà ông Trần Ngọc Quyên dành cả cuộc đời mình sưu tập là minh chứng lớn nhất cho tình cảm đặc biệt của ông nói riêng và nhân dân nói chung đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh. Và còn rất nhiều, rất nhiều những kỷ vật khác về Người mà nhân dân Việt Nam, bạn dè quốc tế trân trọng lưu giữ đã, đang và sẽ kể tiếp câu chuyện về một con người đã dành trọn cuộc đời, cho đất nước, cho nhân dân. Bởi đằng sau mỗi kỷ vật đơn sơ ấy chính là tấm lòng của một con người bình dị, một trái tim mà muôn nhịp đập đều dành trọn cho nước non. Mỗi kỷ vật Người để lại là một minh chứng hùng hồn nhất Tư tưởng Hồ Chí Minh là tài sản không thể thay thế. Để ý nghĩa của mối kỷ vật của Người sẽ còn lan tỏa, là niềm tin, là động lực cùng đất nước bước vào kỷ nguyên mới.