Nhớ mùa ăn chay mà không niệm Phật
Khẽ khàng nhìn mớ quả vàng óng trên chiếc mâm nhựa, lòng cô sực nhở đến câu đồng dao mà lũ trẻ trong xóm đứa nào cũng thuộc và hay hát nghêu ngao: Ăn chay mà không niệm Phật / Hễ thấy chay chín lật đật ra vườn.
Một ngày tan tầm, có người vừa dắt xe ra khỏi cổng cơ quan, tình cờ bắt gặp một bà lão ngồi ven đường bán những quả chay. Khẽ khàng nhìn mớ quả vàng óng trên chiếc mâm nhựa, lòng cô sực nhở đến câu đồng dao mà lũ trẻ trong xóm đứa nào cũng thuộc và hay hát nghêu ngao: Ăn chay mà không niệm Phật / Hễ thấy chay chín lật đật ra vườn.
Mấy lời hát tưởng chừng như ngây ngô đã kéo tôi về tận miền xanh thẳm, nơi có đứa bé đen nhẻm với đôi mắt trong veo. Những quả chay trong vườn nhà theo năm tháng đã trở thành một ký ức trong trẻo trong tôi và chắc hẳn cũng là một phần trong ký ức tuổi thơ của rất nhiều người.
Thông thường, cây chay ra quả vào những tháng cuối hè chuyển giao sang mùa thu. Những quả chay luôn là niềm háo hức với lũ trẻ chúng tôi ngày ấy. Lúc còn non, quả chay thường có màu xanh, lúc chín vỏ quả chay thường chuyển sang màu vàng, ruột hồng, nếu nhấm nháp kỹ sẽ cảm nhận được vị chua ngọt rất đỗi thanh tao. Cây chay vốn là giống từ thân đến quả có lắm nhựa. Khi thu hái quả, nếu không cẩn thận thế nào chiếc áo sáng màu cũng lốm đốm màu cháo lòng vì nhựa chay dính vào.
Ký ức dẫn tôi về những trưa mùa hạ nắng oi ả, bọn trẻ trong làng không hẹn mà cùng rời nhà tụ họp dưới bóng cây chay râm mát. Trong lúc bọn con trai chơi trò bắn bi, mấy đứa con gái như chúng tôi lại mê mẩn với trò chơi ô ăn quan, bán đồ hàng hoặc an tĩnh ngồi lần giở vài quyển sách. Thi thoảng, những cơn gió nhè nhẹ xuyên qua từng kẽ lá hất tung mái tóc vàng hoe vì nắng của bọn trẻ. Đến mùa chay bắt đầu kết quả, cả nhóm không giấu nổi sự hào hứng khi ngước nhìn lên những quả chay ẩn hiện sau vòm lá. Chúng tôi chia nhau, một vài đứa chạy ngay vào nhà bếp nhón lấy mấy quả ớt xanh giã liền chén muối ớt cay xè để chuẩn bị cho bữa tiệc… chay. Vài đứa nhanh nhẹn còn lại sẽ trèo tót lên cây hái quả, rồi nhanh nhẹn mang xuống đặt cạnh chén muối ớt trên tấm lá chuối vừa xé vội nơi góc vườn. Cả bọn cứ thế xúm xít đưa tay nhón lấy quả chay còn xanh chấm muối ớt rồi cho vào miệng cắn từng miếng nhỏ. Thi thoảng, những miếng chay xanh chua lét cộng với vị ớt cay khiến gương mặt bọn trẻ trở nên nhăn nhó nhưng vẫn hào hứng chuyện trò, vui vẻ nói cười.
Thời gian dần trôi, khi mùa hạ dần kết thúc cũng là thời điểm những quả chay dần ngả sang màu vàng trông thật bắt mắt. Hương thơm thuần khiết của quả chay chín trên cành đã thu hút biết bao ong bướm, gọi luôn cả bầy chim về. Bầy chim chào mào rong chơi khắp nẻo khi quay về thường đậu trên những nhánh nhỏ của cây, mổ quả chay và ríu rít gọi đàn. Vài làn gió heo may thổi qua khiến những quả chay rơi lộp độp cạnh gốc cây sần sùi theo thời gian. Lũ gà con đang ngẩn ngơ đi dạo trong vườn cũng tíu tít tranh nhau mổ quả chay vàng trên nền đất nâu. Bọn trẻ chúng tôi khi ấy bận rộn việc học hành nhưng vẫn tranh thủ trèo cây hái chay rồi cùng nhau thưởng thức. Những quả chay chín không còn chua như lúc còn xanh vào đầu hè. Chỉ cần chậm rãi nhấm nháp, ta sẽ cảm nhận được hương vị thanh tao, phảng phất chút ngọt ngào như lọ giấm mía thơm lừng được bà nội tôi để dành nơi góc bếp. Việc thưởng thức quả chay chín phải thật chậm rãi. Những ngày đầu thu, chiếc cặp đựng sách vở của bọn trẻ chúng tôi luôn có thêm mớ chay chín vừa hái từ vườn nhà. Giờ ra chơi, chúng tôi quây quần dưới tán cây xanh rợp bóng mát, rồi chia nhau từng quả chay.
Không chỉ có bọn trẻ chúng tôi, người lớn cũng rất yêu thích hương vị của những quả chay. Mẹ tôi thường chọn hái những quả chay khi chúng vẫn còn xanh non trên cành. Khi hái những quả chay từ trên cây xuống, bà thường giữ thói quen ngâm chúng vào chậu nước gạo. Đợi cho những quả chay chảy hết nhựa, thì nhẹ nhàng vớt lên, tỉ mẩn thái thành từng lát mỏng rồi phơi khô, cất để dành.
Tôi yêu thích hương vị nồi cá kho với quả chay của mẹ. Những miếng chay được mẹ thái lát phơi khô, sau đó rửa sạch qua với nước rồi tỉ mỉ trải đều xuống đáy nồi. Rồi mẹ lần lượt xếp xen kẻ từng lớp cá với lớp chay, kết hợp chút riềng, sả, nước hàng, sau đó phủ thêm một lớp chay lên trên cùng. Cuối cùng đổ xâm xấp nước, đun cho đến khi nước trong nồi còn sền sệt thì bắc xuống. Món cá kho với quả chay có hương vị vô cùng đặc biệt khi kết hợp được bao nhiêu vị thơm béo của cá ngấm cả vào những lát chay. Còn gì tuyệt vời hơn vào những ngày đông rét, cả nhà quây quần ngồi bên nhau, chờ mẹ mở nồi cá kho ấm nóng, toả hương thơm ngào ngạt, làm ấm áp cả gian bếp. Nâng bát cơm nóng, kết hợp thêm vài lát chay kho cá, đưa lên miệng sẽ cảm nhận được đủ đầy hương vị béo ngậy kết hợp với vị mằn mặn, chua chua đầy quyến rũ.
Vào những ngày hè oi ả, khi đã chán ngán với món rau muống dầm sấu, mẹ tôi chọn cách mới mẻ hơn là thử dầm nước rau muống luộc bằng quả chay xanh. Bà cứ thế thong thả vớt từng mớ rau muống luộc chín ra bát rồi thả quả chay vào, nấu cho chín. Bí quyết để món ăn này thêm hấp dẫn là không được cho chay và rau muống vào nồi cùng một lúc. Mẹ tôi giải thích rằng nếu làm như thế sẽ khiến cho rau muống chuyển sang màu đỏ. Mỗi khi đi làm đồng mệt mỏi trở về, chỉ cần ăn một gắp rau muống luộc chấm tương rồi chan với nước canh dầm quả chay xanh thôi cũng đủ khiến cho mọi oi bức, mệt mỏi suốt ngày dài như dịu lại. Mãi cho đến khi trưởng thành, tôi vẫn chẳng thể quên được hương vị của những món ăn thân thuộc từ quả chay. Thế mới hay, những điều thân thuộc trong ký ức đều xuất phát từ căn bếp của mẹ, nơi quen thuộc trong mỗi gia đình.
Nhiều năm tháng trôi qua, tôi dần trưởng thành, rời xa quê hương, đi lập nghiệp. Một ngày đầy gió ở Sài Gòn, tôi ngồi lặng lẽ ở quán cà phê đầu ngõ, miên man nhớ về mẹ cùng chiếc thúng nhỏ mà mỗi khi đi chợ về đều có một túm chay mập mạp, chín vàng. Chị em chúng tôi cứ thế tíu tít chia nhau mỗi đứa một quả rồi hào hứng bẻ ra, khẽ khàng nhấm nháp từng chút cái vị chua chua ngọt ngọt ấy. Từng miếng chay mềm mại được bọn trẻ con ăn một cách dè xẻn… Bỗng thấy môi mình chua thanh vị nhớ thương…
Tuyết Như