Mưa lớn cực đoan tàn phá các quốc gia Nam Á
Liên tiếp các mưa cực lớn, bất ngờ và dữ dội đang gây ra sự tàn phá khắp các vùng núi ở Nam Á, gây chết người và lở đất nghiêm trọng.
Thảm họa khôn lường do mưa lũ tại Pakistan
Tại Pakistan, mùa gió mùa năm nay đã cướp đi gần 750 sinh mạng, trong đó hơn 400 người thiệt mạng chỉ trong hơn một tuần qua do những đợt lũ quét dữ dội. Thảm họa không chỉ phá hủy nhà cửa mà còn là lời cảnh báo đến các cộng đồng trước thiên tai ngày càng khắc nghiệt do biến đổi khí hậu.
Khi anh Noor Muhammad từ Malaysia trở về quê nhà ở làng Qadir Nagar nằm tại thung lũng Buner, anh không còn cơ hội gặp lại người thân. 24 người trong gia đình anh đã thiệt mạng trong trận lũ lụt kinh hoàng.
“Khi tôi đến đây, chỉ còn lại đống đổ nát và đá. Không còn nhà cửa, không mẹ, không anh em, không cha, không cô dì,chú bác, không còn gì cả”.
Anh Muhammad trở về Pakistan để kết hôn và biết tin dữ khi chỉ còn ở cách ngôi nhà của gia đình nửa tiếng đồng hồ.
“Tôi về nhà vào ngày 15 tháng 8, và đám cưới của tôi vào Chủ nhật ngày 17 tháng 8. Mẹ tôi rất hạnh phúc, tôi không thể diễn tả được bà vui đến mức nào. Khi tôi ra khỏi sân bay, mẹ đã gọi cho tôi suốt một tiếng đồng hồ. Bà cứ nói, ‘Con đâu rồi? Về nhanh đi".
Gia đình anh Muhammad có tổng cộng 28 người, trong đó 24 người đã tử nạn và 4 trẻ em bị thương.
Ngày 15/8, những trận mưa và gió mùa đã gây ra thảm họa kinh hoàng ở vùng núi Tây Bắc Pakistan, biến thung lũng Buner, tỉnh Khyber Pakhtunkhwa, thành tâm điểm của thiên tai. Chỉ trong một giờ, cơn mưa xối xả với lượng nước mưa 150 mm đã trút xuống gây ra lũ quét phá hủy 10 ngôi làng và cướp đi khoảng 380 sinh mạng, trở thành trận thiên tai tồi tệ nhất mùa gió mùa năm 2025.
Mưa lớn cũng đã trút xuống Karachi - thành phố lớn nhất Pakistan và số vùng ở tỉnh Sindh khiến các khu vực trũng thấp bị ngập lụt nghiêm trọng và cướp đi sinh mạng của 20 người, nâng tổng số nạn nhân lũ lụt lên 400 người. Các trường học ở Karachi buộc phải đóng cửa. Cục Khí tượng Pakistan cho biết mưa và dông trên diện rộng dự kiến sẽ xảy ra ở một số quận thuộc Sindh, bao gồm cả Karachi. Theo giới chức Pakistan, lũ quét và lở đất là mối đe dọa thường trực trong mùa mưa kéo dài từ tháng 6 đến cuối tháng 9, gây gia nhiều tổn thất cho quốc gia.
Pakistan – Hệ lụy điển hình của biến đổi khí hậu
Pakistan, quốc gia chỉ đóng góp chưa đến 1% khí thải toàn cầu nhưng lại đang phải gánh chịu những tổn thất nặng nề từ biến đổi khí hậu. Trận lũ lịch sử năm 2022 đã cướp đi hơn 1.700 sinh mạng, để lại hàng nghìn người mất nhà cửa và thiệt hại lên tới 40 tỷ USD. Nhà cửa mong manh dễ sụp đổ, hệ thống cảnh báo còn thiếu sót, trong khi hỗ trợ tài chính quốc tế chỉ như hạt cát giữa sa mạc. Liệu Pakistan có thể vươn lên, xây dựng tương lai bền vững trước những đợt thiên tai ngày càng khắc nghiệt?
Tiến sĩ Syed Muhammad Tayyab Shah, Trưởng nhóm kỹ thuật đánh giá rủi ro tại Cơ quan quản lý thảm họa quốc gia Pakistan (NDMA cho rằng mùa gió mùa năm nay là "độc nhất vô nhị" bởi có sự tương tác giữa nhiễu động đến từ các tỉnh đông bắc Afghanistan kết hợp với gió mang hơi ẩm từ Vịnh Bengal và Biển Ả Rập, ảnh hưởng đến phần phía đông của Pakistan
“Dưới ảnh hưởng của hai hệ thống khác nhau này, mây hình thành năm nay dày hơn và phạm vi gió mùa mở rộng. Chúng tôi thấy rằng năm nay gió mùa có xu hướng dịch chuyển về phía tây khoảng 100 km. Nguyên nhân cơ bản là do lượng ẩm lớn hơn từ Vịnh Bengal và Biển Ả Rập di chuyển về phía tây Pakistan.”
Ngoài yếu tố thời tiết, nguồn vốn cần thiết để nâng cấp nhà ở và cơ sở hạ tầng chống lũ vẫn là một khoảng trống lớn, khiến Pakistan gần như đơn độc đối mặt với các đợt thời tiết cực đoan ngày càng khốc liệt. Phần lớn dân số đô thị Pakistan sống trong những ngôi nhà tạm bợ, dễ sụp đổ trước lũ lụt, đặc biệt tại các khu vực nguy cơ cao. Báo cáo của Mạng lưới Phân tích Thời tiết Thế giới (WWA) chỉ ra rằng nhà sập là nguyên nhân chính gây ra hơn 300 ca tử vong, chiếm hơn nửa tổng số người thiệt mạng trong thảm họa năm 2022.
Liên hợp quốc cảnh báo các quỹ toàn cầu hỗ trợ khắc phục thiệt hại và thích ứng với biến đổi khí hậu chỉ đáp ứng được một phần nhỏ nhu cầu. Trong khi đó, các quốc gia phát triển như Mỹ và các nước châu Âu chịu trách nhiệm chính về lượng khí thải làm nóng hành tinh thì lại đang đóng góp ít cho các nỗ lực này.
Để giảm thiểu thiệt hại, Pakistan cần đầu tư mạnh mẽ vào nhà ở chống lũ và tránh xây dựng ở các vùng dễ ngập. Xây dựng cơ sở hạ tầng bền vững và thiết lập hệ thống cảnh báo sớm hiệu quả là chìa khóa để bảo vệ người dân. Biến đổi khí hậu đang đẩy nhanh các thảm họa, do đó hành động ngay hôm nay không chỉ là lựa chọn, mà là thiết yếu để cứu lấy tương lai.
Ấn Độ đối mặt với cơn ác mộng mùa mưa
Mùa gió mùa mang đến khoảng 75% lượng mưa hàng năm cho Ấn Độ, đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nước tưới cho gần một nửa diện tích đất nông nghiệp. Tuy nhiên, lượng mưa quá lớn và đột ngột thường gây ra lũ lụt và ngập úng nghiêm trọng, đặc biệt khi hệ thống thoát nước lạc hậu không thể đáp ứng. Tình trạng này không chỉ phá hủy mùa màng mà còn gây ra khủng hoảng nước sinh hoạt, đẩy nhiều khu vực vào cảnh thiếu nước sạch trầm trọng.
Ngày 15/8, một trận lũ quét kinh hoàng đã càn quét làng Chashoti, thuộc Kashmir do Ấn Độ quản lý, trên dãy Himalaya, khiến ít nhất 60 người thiệt mạng và hơn 200 người mất tích. Thảm họa xảy ra đúng thời điểm ngôi làng đông đúc bởi nhiều người hành hương tập trung về đây Ngôi làng là điểm cuối cùng có thể tiếp cận bằng xe cộ trước khi những người hành hương đi bộ hơn 8 km đến đền thờ Machail Mata.
Chỉ một tuần trước, một trận lũ khác ở bang Uttarakhand đã nhấn chìm một ngôi làng, cướp đi sinh mạng của ít nhất bốn người. Những cơn mưa xối xả bất ngờ là nguyên nhân chính gây ra lũ lụt và lở đất chết người ở cả hai khu vực.
Mùa gió mùa năm 2025 tiếp tục tàn phá Mumbai, Thủ đô tài chính của ấn Độ, nơi hứng chịu hơn 875 mm mưa trong năm ngày tính đến 20 tháng 8, dẫn đến ngập úng nghiêm trọng. Tại quận Nanded, bang Maharashtra, sông Godavari dâng cao gây lũ lớn, phá hủy nhà cửa và buộc người dân phải sơ tán. Trong khi đó ở Gujarat, lũ lụt ngày 21/8 nhấn chìm nhiều vùng đất nông nghiệp tại huyện Porbandar. Cơ quan thời tiết Ấn Độ đã ban hành cảnh báo mưa lớn và lũ lụt trong 24 giờ tới tại các quận ven biển, nhấn mạnh nguy cơ tiếp diễn của thảm họa.
Mưa lớn ở Gujarat cũng đã gây ra lũ lụt nghiêm trọng khiến một số diện tích đất nông nghiệp ở huyện Porbandar bị ngập hoàn toàn.
Như tại thành phố Nagpur sông Kanhan dâng cao sau những trận mưa không ngừng ở quận Chhindwara, bang Madhya Pradesh. Các giếng lấy nước tại nhà máy Kanhan bị bùn, cát và mảnh vụn vùi lấp, làm tê liệt hoạt động bơm nước. Nhà máy Xử lý Nước Kanhan, vốn cung cấp 220 triệu lít nước mỗi ngày, hiện chỉ hoạt động với công suất hạn chế. Hơn 30 khu vực, bao gồm Bharatwadi, Kalamna, Subhan Nagar, và Tajbagh, đối mặt với tình trạng cấp nước thất thường và áp lực nước yếu. Hàng nghìn hộ gia đình ở Bắc và Đông Nagpur có thể thiếu nước trong nhiều ngày.
Tại sao mưa rào lại gây nguy hiểm?
Điểm nổi bật của Mùa mưa năm nay tại Nam Á là những cơn mưa rào bất ngờ, cục bộ và dữ dội, có thể gây ra lũ quét và lở đất nguy hiểm do lượng nước khổng lồ trút xuống trong thời gian ngắn. Những hiện tượng này thường xảy ra ở các vùng núi, đặc biệt trong mùa gió mùa, khi không khí mang độ ẩm cao và gây ra thiệt hại lớn cho người và của.
Gần đây, các khu vực chân núi của dãy Himalaya, Karakoram và Hindu Kush – nơi có những đỉnh núi băng giá cao nhất thế giới – đã hứng chịu lũ lụt nghiêm trọng. Không khí ẩm từ gió mùa, khi gặp các dãy núi, bị đẩy lên cao, nguội đi nhanh chóng, ngưng tụ thành mây dày đặc, gây ra những trận mưa như trút nước trong thời gian ngắn và được gọi là mưa rào.
Bản thân gió mùa cũng đang thay đổi do biến đổi khí hậu, với những đợt khô hạn kéo dài hơn xen kẽ với những đợt mưa lớn ngắn và cực đoan - kiểu thời tiết đã làm tăng gấp ba lần các trận mưa lớn trên khắp Ấn Độ trong những thập kỷ gần đây
Theo Cục Khí tượng Ấn Độ, mưa rào được định nghĩa là cơn mưa có lượng nước mưa vượt quá 100 mm mỗi giờ. Ông Roxy Mathew Koll, nhà khoa học khí hậu tại Viện Khí tượng Nhiệt đới Ấn Độ, nhấn mạnh rằng các dãy núi như Himalaya, Karakoram và Hindu Kush đặc biệt dễ bị tổn thương do địa hình dốc, địa chất yếu và các thung lũng hẹp. Những yếu tố này khiến nước mưa nhanh chóng biến thành dòng lũ hủy diệt.
Để dự báo những trận mưa lớn cục bộ này là một thách thức lớn. Theo ông Johnny Chan, khu vực xa xôi như thung lũng Buner thiếu dữ liệu về mưa lớn và lũ lụt do băng tan, khiến việc theo dõi và dự đoán trở nên khó khăn.
Hiện nay hầu hết các trung tâm khí tượng đều dựa vào một kỹ thuật gọi là "dự báo hiện tại" (now-casting) để dự báo mưa lớn ngắn hạn. Kỹ thuật này bao gồm việc phân tích các điều kiện thời tiết hiện tại để dự báo những gì có thể xảy ra trong vài giờ tới. Mặc dù dự báo ngắn hạn còn hạn chế, nhưng khả năng mưa lớn đang gia tăng trong dài hạn. Điều này đòi hỏi phải chủ động lập kế hoạch và triển khai các chiến lược để giảm thiểu nguy cơ lũ lụt và các tác động liên quan.
Thêm vào đó, tình trạng nghèo đói, thiếu cơ sở hạ tầng và hạn chế trong tiếp cận thông tin càng làm trầm trọng thêm vấn đề. Nhiều cộng đồng sống ở các khu vực dễ bị lũ lụt không nhận được cảnh báo kịp thời do hệ thống quản lý yếu kém và thiếu các hệ thống cảnh báo sớm hiệu quả. Các chuyên gia nhấn mạnh rằng vấn đề không chỉ nằm ở công nghệ mà còn ở khoảng cách giao tiếp giữa cơ quan chức năng và người dân.
Thiên tai tại Nam Á không chỉ do thời tiết mà còn bị khuếch đại bởi các yếu tố nhân tạo. Phá rừng tràn lan và phát triển đô thị thiếu quy hoạch tạo nên một “công thức chết người”. Khi rừng bị tàn phá, đất đai mất khả năng giữ nước, khiến mưa lớn dễ gây lở đất, lũ bùn, cuốn theo đá và cây cối. Người dân sống gần các nguồn nước thường chỉ có rất ít thời gian để phản ứng, dẫn đến thương vong nghiêm trọng.
“Trước đây, người dân thường xây nhà ở những nơi an toàn hơn, nhưng giờ đây, nhà cửa lại được xây dựng ngay cạnh cửa suối. Vì vậy, rõ ràng là họ phải chịu thiệt hại về tính mạng và tài sản khi thiên tai xảy ra.”
Biến đổi khí hậu đang khiến các trận mưa lớn trở nên thường xuyên và dữ dội hơn. Nhiệt độ toàn cầu tăng làm không khí ấm hơn, hoạt động như một “miếng bọt biển” hấp thụ thêm 7% độ ẩm cho mỗi độ tăng nhiệt độ trung bình.
Trước mùa lũ năm nay, khu vực Nam Á đã trải qua những đợt nắng nóng kéo dài, làm tăng độ ẩm và tạo điều kiện cho các trận mưa cực đoan.
“Mưa rào xảy ra trên phạm vi toàn cầu do hiện tượng nóng lên toàn cầu. Ở phạm vi khu vực, đặc biệt là ở các thành phố, do các tòa nhà hấp thụ năng lượng mặt trời, các hoạt động của con người góp phần làm nóng lên, và lượng chất ô nhiễm góp phần vào quá trình ngưng tụ mây, thì tất cả những điều này sẽ góp phần gây ra mưa lớn ở các thành phố, đặc biệt là ở các siêu đô thị.”
Ngoài ra, sự tan chảy của sông băng ở Himalaya và Karakoram do khí hậu ấm lên cũng góp phần làm trầm trọng thêm thảm họa. Các hồ nước hình thành từ băng tan kết hợp với địa hình dễ vỡ, làm tăng nguy cơ lũ lụt và lở đất.
Xây dựng cơ sở hạ tầng có khả năng chống chịu thiên tai và hệ thống cảnh báo hiệu quả là chìa khóa để giảm thiểu thiệt hại do mưa lũ. Theo các chuyên gia, với nhiệt độ toàn cầu có thể tăng 3 độ C vào cuối thế kỷ, việc trì hoãn đều đẩy các nước Nam Á gần hơn đến bờ vực thảm họa.
