Một tuần then chốt cho đàm phán hoà bình Nga - Ukraine
Tuần qua diễn ra nhiều hoạt động ngoại giao nhằm thu hẹp bất đồng Nga-Ukraine. Tuy nhiên, khác biệt sâu về lãnh thổ, an ninh và trật tự hậu chiến khiến triển vọng hòa bình vẫn bấp bênh.
Nga, Mỹ chưa đạt thoả hiệp về Ukraine
Ngày 2/12, đặc phái viên Tổng thống Mỹ Steve Witkoff đã đến Moscow để gặp Tổng thống Vladimir Putin nhằm thúc đẩy một thoả thuận hoà bình giúp chấm dứt xung đột Nga – Ukraine. Đây là lần thứ sáu trong năm nay, ông Steve Witkoff đến thăm Nga. Cùng đi với ông Witkoff còn có con rể của Tổng thống Mỹ Donald Trump, Jared Kushner. Đây là lần đầu tiên ông Kushner tiếp xúc với Tổng thống Nga Vladimir Putin. Mặc dù không giữ chức vụ chính thức nào trong chính quyền Mỹ, nhưng trước đây ông Kushner từng tham gia vào các cuộc đàm phán ngừng bắn ở Dải Gaza trong nhiệm kỳ trước của ông Trump và đóng một vai trò quan trọng trong Hiệp định Abraham, một loạt các thỏa thuận bình thường hóa quan hệ giữa Israel và một số quốc gia Ả Rập. Sự hiện diện của ông Kushner tại Moscow được giới truyền thông diễn giải là một tín hiệu từ Tổng thống Mỹ Donald Trump về mong muốn đạt được một giải pháp hòa bình thực sự.
Về phía phái đoàn Nga, cùng Tổng thống Putin tham dự đàm phán với phái đoàn Mỹ còn có Đặc phái viên của Tổng thống Nga Kirill Dmitriev và trợ lý tổng thống Yuri Ushakov.
Phát biểu sau cuộc gặp, ông Yuri Ushakov cho biết cuộc gặp giữa nhà lãnh đạo Nga đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff đã kéo dài 5 giờ và rất hữu ích. Nội dung cụ thể của kế hoạch hòa bình không được thảo luận trong cuộc họp. Trọng tâm là bản chất của các điều khoản. Nga và Mỹ cũng đồng ý không tiết lộ chi tiết các cuộc đàm phán tại Điện Kremlin.
Cũng theo ông Ushakov, các bên vẫn chưa đạt được sự đồng thuận, và cuộc gặp giữa các nhà lãnh đạo Nga và Mỹ hiện chưa được lên kế hoạch. Tuy nhiên, nỗ lực hướng tới hòa bình lâu dài sẽ tiếp tục.
“Chắc chắn chúng ta không cách xa hoà bình. Nhưng vẫn còn rất nhiều việc phải làm, cả ở Washington và Moscow. Và các cuộc tiếp xúc giữa Moscow và Washington sẽ tiếp tục.”
Trước thêm chuyến thăm Nga của ông Witkoff, các quan chức Mỹ đã dành hai tuần làm việc tích cực với phía Ukraine, liên tục sửa đổi kế hoạch hòa bình. Mới đây nhất, ngày 30/11, quan chức hai nước đã tiến hành đàm phán trong khoảng bốn giờ tại Florida. Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio sau đó cho biết phiên họp đã diễn ra hiệu quả nhưng vẫn còn nhiều việc phải làm. Trong khi đó, Chủ tịch Hội đồng An ninh Quốc gia Ukraine Rustem Umerov đã ca ngợi sự hỗ trợ của Mỹ nhưng không cung cấp thêm thông tin chi tiết.
Ukraine tìm kiếm sự ủng hộ của châu Âu
Vòng đàm phán mới nhất giữa Nga và Mỹ diễn ra vào thời điểm đầy thách thức đối với Kiev. Lực lượng Nga tiếp tục giành được nhiều thắng lợi ở miền Đông Ukraine, và Tổng thống Volodymyr Zelensky đang phải đối mặt với áp lực trong nước sau cuộc điều tra tham nhũng lớn dẫn đến việc Chánh Văn phòng Tổng thống Andriy Yermak, người từng là nhà đàm phán chính của Ukraine với Mỹ, từ chức. Trong bối cảnh ấy, ông Zelensky đang có chuyến công du tới một số quốc gia châu Âu nhằm giành thêm sự ủng hộ từ các đồng minh châu Âu.
Ngày 1/12, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã đến Paris và được Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tiếp đón nồng nhiệt. Hai nhà lãnh đạo không chỉ tổ chức các cuộc gặp mặt trực tiếp chuyên sâu mà còn trao đổi rộng rãi qua điện thoại với các nhà lãnh đạo từ Anh, Đức, Italy, Ba Lan và EU. Các cuộc gọi này, với sự tham gia của hơn một chục quan chức cấp cao của châu Âu, nhằm mục đích phối hợp các chiến lược hỗ trợ Ukraine.
Tại một cuộc họp báo chung với Tổng thống Pháp Macron, ông Zelensky nhấn mạnh rằng ưu tiên cốt lõi của Ukraine trong các cuộc đàm phán hòa bình là bảo vệ chủ quyền quốc gia và nhận được các bảo đảm an ninh mạnh mẽ. Ông đặc biệt chỉ ra rằng tranh chấp lãnh thổ vẫn là phần phức tạp và nhạy cảm nhất trong các cuộc đàm phán, liên quan trực tiếp đến sự tồn tại và phát triển trong tương lai của Ukraine.
“Theo quan điểm của tôi, lãnh thổ vẫn là vấn đề khó khăn nhất. Còn các vấn đề tài chính và tái thiết - rất khó để giải quyết dứt điểm nếu không có sự hiện diện của các đối tác châu Âu, bởi vì tiền đang ở châu Âu. Đối với tôi, điều này có vẻ không hoàn toàn công bằng. Và vấn đề đảm bảo an ninh cũng rất quan trọng: chúng tôi cần những cam kết cụ thể từ Mỹ và những cam kết cụ thể từ châu Âu.” Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky
Về phần mình, Tổng thống Pháp Macron tái khẳng định rằng chỉ có Ukraine mới có quyền quyết định tình trạng lãnh thổ của mình, một tuyên bố nhận được sự đồng tình của các đồng minh châu Âu.
“Ukraine là nước duy nhất có thể nói về lãnh thổ - đó là về lãnh thổ và chủ quyền của chính họ, được luật pháp quốc tế công nhận. Khi chúng ta nói về đảm bảo an ninh, những điều này không thể được thảo luận hoặc đàm phán nếu Ukraine, chủ sở hữu các vùng lãnh thổ, không có mặt tại bàn đàm phán và không có sự tham gia của châu Âu cùng tất cả các đồng minh của Liên minh tự nguyện. Bởi vì họ là những người bảo lãnh và đó cũng là về an ninh của lãnh thổ châu Âu.”
Điện Élysée sau đó tiết lộ rằng Tổng thống Macron cũng đã điện đàm với Tổng thống Mỹ Trump để thảo luận các điều kiện cho hòa bình lâu dài ở Ukraine. Nhà lãnh đạo Pháp đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của các đảm bảo an ninh mà Ukraine cần, phản ánh mối quan tâm và kỳ vọng của châu Âu đối với kế hoạch hòa bình do Mỹ dẫn đầu.
Theo giới quan sát, thông qua các tương tác ngoại giao này, các nhà lãnh đạo châu Âu muốn bày tỏ sự ủng hộ đối với Tổng thống Ukraine Zelensky, không chỉ nhằm ổn định tình hình ở Ukraine mà còn ngăn chặn Nga giành được lợi thế trên bàn đàm phán.
Hòa bình Nga – Ukraine vẫn xa vời
Trong số những lời hứa tranh cử của Tổng thống Mỹ Donald Trump, cam kết chấm dứt xung đột Nga-Ukraine đặc biệt nổi bật. Ông liên tục tuyên bố sẽ giải quyết xung đột trong vòng “24 giờ” sau khi nhậm chức. Tuy nhiên, gần 11 tháng đã trôi qua kể từ khi ông nhậm chức vào cuối tháng 1 năm nay, mọi nỗ lực thúc đẩy đàm phán hòa bình vẫn chưa mang lại kết quả. Trong bối cảnh bế tắc kéo dài, “kế hoạch hòa bình” được Mỹ công bố hồi trung tuần tháng 11 đã tạo ra những biến số mới. Tuy vậy, đến nay kế hoạch này đã nhiều lần được sửa đổi. Quan điểm cách xa nhau của các bên liên quan khiến một thỏa thuận hoà bình vẫn là điều xa vời.
Vào trung tuần tháng 11, một kế hoạch hoà bình gồm 28 điểm do Nhà Trắng bí mật soạn thảo đã bất ngờ xuất hiện. Theo CCTV News, khuôn khổ của kế hoạch 28 điểm này, dựa trên văn bản được công bố, là “lệnh ngừng bắn ngay lập tức + đóng băng tiền tuyến + các thỏa thuận dài hạn”. Kế hoạch yêu cầu Ukraine phải nhượng bộ về lãnh thổ và an ninh, cụ thể là công nhận Crimea và các khu vực trọng điểm do Nga kiểm soát như Donetsk và Luhansk, đóng băng tiền tuyến dựa trên đường liên lạc hiện có và thiết lập vùng đệm.
Theo truyền thông Mỹ, kế hoạch 28 điểm mới này dựa trên kinh nghiệm của Tổng thống Trump trong việc thúc đẩy lệnh ngừng bắn ở Gaza và là kết quả của bản thảo bí mật gần đây của Nhà Trắng và các cuộc thảo luận với Nga. Thư ký Báo chí Nhà Trắng Levitt ngày 20/11 xác nhận rằng kế hoạch 28 điểm giữa Nga và Ukraine đã nhận được sự ủng hộ của ông Trump, nhưng phủ nhận việc Mỹ chỉ thảo luận kế hoạch này một cách đơn phương với Nga.
“Đặc phái viên Witkoff và Ngoại trưởng Marco Rubio đã âm thầm xây dựng một kế hoạch trong khoảng một tháng qua. Họ đã làm việc với cả hai bên, Nga và Ukraine, để tìm hiểu những gì các quốc gia này sẽ cam kết nhằm đạt được một nền hòa bình lâu dài và bền vững.”
Trên thực tế, nhiều khía cạnh của kế hoạch 28 điểm đã bị Ukraine bác bỏ. Sau khi nội dung kế hoạch được công bố, các quốc gia châu Âu không tham gia soạn thảo cũng bày tỏ phản đối. Ngay cả các nghị sĩ Đảng Cộng hòa tại Quốc hội Mỹ cũng đã chỉ trích gay gắt kế hoạch 28 điểm do ông Trump đề xuất, cho rằng nó thiên vị Nga.
Ngày 23/11, Mỹ và Ukraine đã tổ chức các cuộc đàm phán tại Geneva, Thụy Sĩ và đã sửa đổi, giảm kế hoạch 28 điểm do Mỹ đề xuất xuống còn “19 điểm”. Theo nhiều cơ quan truyền thông Mỹ, kế hoạch sửa đổi không áp đặt giới hạn nghiêm ngặt về quy mô quân đội Ukraine, trong khi kế hoạch 28 điểm trước đó giới hạn quân số dưới 600.000 người. Ngoài ra, các vấn đề như phân định lãnh thổ, việc Ukraine gia nhập EU và NATO, cũng như các đảm bảo an ninh cho Kiev đã bị gác lại.
Bloomberg dẫn lời các quan chức Ukraine đưa tin rằng phía Ukraine và Mỹ không loại trừ khả năng Ukraine gia nhập NATO trong tương lai, đây có thể là một trong những điều kiện để Ukraine nhận được đảm bảo an ninh. Các nhà phân tích tin rằng kế hoạch 28 điểm ban đầu phần lớn đáp ứng được các yêu cầu của Nga, trong khi kế hoạch sửa đổi đã cắt giảm một số điều khoản bất lợi cho Ukraine. Một số cơ quan truyền thông Mỹ dẫn lời các quan chức đưa tin vào ngày 25/11 rằng Ukraine đã đồng ý về nguyên tắc với thỏa thuận hòa bình do Mỹ đề xuất, nhưng một số điều khoản vẫn cần được thảo luận.
“Điều quan trọng là chúng ta phải nói chuyện với người Mỹ và chúng ta nhận được tín hiệu cho thấy nhóm của Tổng thống Trump đang 'lắng nghe' chúng ta.”
“Tôi nghĩ đây là một cuộc gặp rất có ý nghĩa, tôi có thể nói là cuộc gặp và ngày làm việc tuyệt vời nhất mà chúng tôi có từ trước đến nay trong toàn bộ quá trình này - bắt đầu từ khi chúng tôi mới nhậm chức vào tháng Một. Nhưng vẫn còn một số việc phải làm, và đó là những gì đội ngũ của chúng tôi sẽ làm ngay lúc này.”
Tuy nhiên, phát biểu ngày 25/11, Tổng thống Trump cho biết trong tuần qua, phái đoàn Mỹ đã đạt được “tiến triển đáng kể” trong việc chấm dứt xung đột Nga-Ukraine, và kế hoạch 28 điểm do Mỹ soạn thảo đã được “tinh chỉnh” xuống còn “22 điểm” và chỉ còn một vài điểm bất đồng.
“Tất cả những gì có chỉ là một bản đồ, đó không phải là một kế hoạch, đó là một khái niệm. Và từ đó họ đang lấy mỗi điểm trong số 28 điểm, sau đó bạn giảm xuống còn 22 điểm, rất nhiều trong số chúng đã được giải quyết. Thực sự rất thuận lợi. Chúng ta hãy xem điều gì sẽ xảy ra.”
Các báo cáo truyền thông cho biết kế hoạch hòa bình của Mỹ đã được đàm phán từng điểm một và được rút gọn còn 22 điểm, phần nào giải quyết những lo ngại từ các đồng minh Cộng hòa rằng bản dự thảo ban đầu “quá thân Nga”.
Thông tin về các phiên bản của kế hoạch hoà bình vẫn chưa dừng lại. Ngày 2/12, phát biểu trong chuyến thăm chính thức đầu tiên tới Ireland, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho biết bản kế hoạch hòa bình sửa đổi mà Kiev đang trao đổi với Mỹ đã thu gọn còn 20 điểm, trong đó 3 nội dung nhạy cảm nhất gồm vấn đề lãnh thổ, tài sản Nga bị đóng băng và các bảo đảm an ninh cho Ukraine. Theo ông, 20 điểm nói trên được các bên thảo luận tại Geneva và ở Florida, “một số vấn đề vẫn cần tiếp tục hoàn thiện”.
Từ “28 điểm” ban đầu đến “19 điểm”, “22 điểm” rồi “20 điểm”, “kế hoạch hòa bình” cho Ukraine đã liên tục thay đổi. Trong khi đó, điều không thay đổi là lập trường của cả hai bên tham chiến. Nga đến nay vẫn chưa đưa ra bất kỳ nhượng bộ đáng kể nào trước Kiev. Tổng thống Nga Putin vẫn duy trì lập trường ban đầu, rằng một lệnh ngừng bắn chỉ có thể diễn ra khi Ukraine rút khỏi các vùng lãnh thổ mà Nga tuyên bố chủ quyền.
Ở chiều ngược lại, Ukraine cũng không có ý định nhượng bộ trước các đòi hỏi của Điện Kremlin. Tổng thống Ukraine Zelensky đã nhiều lần khẳng định rằng việc từ bỏ lãnh thổ không phải là một lựa chọn. Ông cũng cho rằng việc gia nhập NATO là cách rẻ nhất để đảm bảo an ninh cho Ukraine. Ngược lại, Moscow phản đối bất kỳ đề xuất nào về lực lượng gìn giữ hòa bình của phương Tây trên thực địa ở Ukraine và nhấn mạnh rằng việc giữ Ukraine không tham gia NATO và NATO không tham gia vào Ukraine là một trong những mục tiêu cốt lõi của cuộc chiến.
Giữa lúc chính quyền Tổng thống Trump chưa đưa ra được một “chiến lược nhất quán” nhằm chấm dứt xung đột Nga - Ukraine, giới quan sát cho rằng để một trong hai bên điều chỉnh lập trường, họ phải đánh mất lợi thế trên chiến trường, hoặc đánh mất sự hậu thuẫn từ các đồng minh chủ chốt. Đối với Nga, điều đó khó có thể xảy ra khi Moscow vẫn đang giữ thế chủ động trên chiến trường.
Dữ liệu của Viện Nghiên cứu Chiến tranh có trụ sở tại Mỹ cho thấy quân đội Nga đã đạt bước tiến lớn nhất tại Ukraine trong vòng một năm vào tháng 11 vừa qua, và đến cuối tháng 11 đã kiểm soát 19,3% diện tích lãnh thổ của Ukraine. Trong khi đó, Ukraine tiếp tục vật lộn với tình trạng thiếu hụt nhân lực nghiêm trọng, còn nguồn viện trợ quân sự từ nước ngoài giảm sút rõ rệt. Trong bối cảnh ấy, rất có thể quá trình hòa đàm sẽ trải qua nhiều vòng thương lượng nhưng không mang lại tiến triển đáng kể.
