Nằm trang nghiêm trên Quảng trường Ba Đình lịch sử, Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh là biểu tượng thiêng liêng của lòng biết ơn và kính trọng mà nhân dân dành cho vị lãnh tụ vĩ đại. Nơi đây, giấc ngủ yên bình của Người được gìn giữ bằng tình cảm, trí tuệ và kỷ luật ở mức tuyệt đối – một kỳ tích khoa học và văn hóa của Việt Nam trong thế kỷ XX . 

Từ hành trình đi tìm đường cứu nước đến thắng lợi của Cách mạng Thánh Tám; từ tầm nhìn, ý chí của một Nhân cách lớn đến sức mạnh đoàn kết của cả dân tộc; những giá trị đó được kết tinh, tỏa sáng vào thời khắc Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn độc lập, đưa Việt Nam bước vào kỷ nguyên của Độc lập – Tự do – Hạnh phúc. Những di sản của Chủ tịch Hồ Chí Minh để lại trở thành điểm tựa tinh thần của hàng triệu trái tim Việt Nam và bạn bè yêu chuộng hòa bình.

Ngày 2/9/1945, Quảng trường Ba Đình ngập tràn không khí phấn khởi và trang nghiêm. Trên lễ đài, Chủ tịch Hồ Chí Minh trong bộ kaki giản dị, trịnh trọng đọc bản Tuyên ngôn độc lập; từng lời vang lên kết tinh ý chí độc lập, tự do của dân tộc, mở ra kỷ nguyên mới cho Việt Nam. Biển người lặng đi trong hạnh phúc, rồi bùng lên tiếng hô vang của độc lập, tự do – khoảnh khắc của một dân tộc tự quyết, đặt mình vào vị thế làm chủ vận mệnh lịch sử.

Những thước phim tư liệu vẫn còn đó: cờ đỏ sao vàng rực rỡ, ánh mắt nhòe lệ, những bàn tay siết chặt. Từ giây phút ấy, “Việt Nam” không chỉ là tên một đất nước – đó còn là lời thề về phẩm giá và tự cường dân tộc. Hình ảnh giản dị của Chủ tịch Hồ Chí Minh trở thành điểm tựa tinh thần của hàng triệu trái tim Việt Nam và bạn bè yêu chuộng hòa bình. Cũng từ khoảnh khắc ấy, từ Quảng trường Ba Đình lịch sử, khát vọng độc lập lan đi như vệt nắng sớm, soi vào từng mái nhà, xưởng máy, lớp học, đơn vị chiến đấu. Về sau, khi Lăng Chủ tịch được dựng lên tại chính nơi này, công trình ấy không chỉ nối dài ký ức ngày độc lập, mà còn khẳng định một chuẩn mực đạo đức công vụ và mỹ học của kỷ luật – để mỗi bước chân trở về đều tự nhiên chậm lại, cúi đầu trước Tổ quốc và soi mình cho hôm nay.

Mùa thu 1969, cả nước tiễn biệt Người trong niềm thương tiếc sâu nặng. Cùng lúc ấy, một câu hỏi được đặt ra rất rõ: phải gìn giữ di sản tinh thần và thân thể của Chủ tịch Hồ Chí Minh một cách chu toàn, để các thế hệ mai sau có nơi tưởng niệm và tự soi mình. Ở cấp cao nhất, quyết sách được chuẩn bị và ban hành với tinh thần chủ động, thận trọng và dài hạn.

Văn kiện ấy mở ra một chương trình quy mô quốc gia, kết nối tổ chức – khoa học – kỹ thuật – nghi lễ thành một hệ thống thống nhất. Nền tảng kỷ luật nghề nghiệp được đặt ra rất sớm và giữ vững: làm đúng chuẩn, đúng quy trình, đặt an toàn tuyệt đối của thi hài và sự trang nghiêm lên trên mọi ưu tiên.

Gắn bó hơn 26 năm “bên Người”, Trung tướng, PGS, TS Đặng Nam Điền – nguyên Chính ủy Bộ Tư lệnh Bảo vệ Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh – là người thấu hiểu sâu sắc kỷ luật và chuẩn mực vận hành nơi thiêng liêng này. Trong không khí những ngày thu lịch sử, khi đất nước chào đón đại lễ 80 năm Quốc khánh, ông bồi hồi nhớ lại nguyện vọng tha thiết của toàn dân tộc lúc bấy giờ: Phải dựng nên một Lăng để giữ gìn hình ảnh Bác, để triệu triệu tấm lòng được trở về, được gặp lại Người.

Đại tá, Tiến sĩ, Thầy thuốc Nhân dân Vũ Văn Bình, nguyên Phó Tư lệnh Bộ Tư lệnh Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, thành viên Tổ y tế đặc biệt – là một trong những nhân chứng hiếm hoi trực tiếp tham gia công tác y – sinh học tại Lăng. Ông khẳng định, sự chuẩn bị từ sớm thể hiện tầm nhìn chủ động của lãnh đạo cách mạng, đồng thời là tấm lòng tôn kính Bác, sự hòa quyện giữa ý Đảng và lòng dân. Đó cũng là minh chứng cho bản lĩnh, trí tuệ Việt Nam trong việc gìn giữ một biểu tượng bất diệt của độc lập dân tộc và khát vọng tự do.

Từ thời điểm ấy, câu nói trở thành tiêu chuẩn danh dự mà mỗi cán bộ, chiến sĩ, kỹ sư – từ xây dựng đến chăm sóc, bảo vệ Lăng – khắc cốt ghi tâm và thực hành trong từng thao tác, từng quy trình. Ký ức nghề nghiệp ấy còn được những người trực tiếp gánh vác nhiệm vụ nhắc lại đến hôm nay, trong đó có Trung tướng, PGS, TS Đặng Nam Điền. Với hơn 26 năm “bên Người”, ông là người giải nghĩa mệnh lệnh thành thực hành – biến khẩu hiệu thành kỷ luật sống:

“Kỷ luật ấy không phải sự sợ hãi, mà là biểu hiện của lòng kính yêu chuyển hóa thành chuẩn mực chuyên môn: mọi thao tác đều phải đúng ngay lần đầu loại trừ mọi sai số bằng đào tạo, kiểm soát và trách nhiệm cá nhân – tập thể”.

Mốc 1/5/1973 đánh dấu việc chuyển từ chuẩn bị sang xây dựng trên công trường, với vật liệu và thiết bị được lựa chọn theo tiêu chí bền vững, ổn định và phù hợp điều kiện khí hậu – vận hành lâu dài. Bài toán kiến trúc không chỉ là hình khối, mà là cách bảo đảm tính trang nghiêm, bản sắc và công năng vận hành. Giải pháp được lựa chọn là tiết chế hình thức, coi trọng tỉ lệ, ánh sáng, đường dẫn nghi lễ; kết hợp tay nghề thợ bậc cao để xử lý những chi tiết khó. Nhờ đó, công trình đạt được yêu cầu: giản lược mà kiên cố, hiện đại nhưng mang “hơi thở Việt”. Vật liệu tốt nhất được huy động: đá quý từ núi rừng Tây Bắc, gỗ lim miền Nam, xi măng Hải Phòng, vật tư từ Liên Xô – với mục tiêu thiết kế Lăng bảo đảm kiến trúc gắn với “linh hồn Việt”.

Kiến trúc sư Nguyễn Tấn Vạn, Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam, hồi tưởng bài toán sáng tạo:

Không chỉ là đường nét, mà là cấu trúc tổng hòa của vật liệu, ánh sáng, tỉ lệ để “hơi thở Việt” hiện hữu ngay từ bậc đá đầu tiên. Song hành với kiến trúc là bàn tay vàng của thợ Việt. Từ khắp miền Bắc, những nghệ nhân bậc cao được mời tham gia, coi đây là vinh dự lớn lao và trách nhiệm thiêng liêng. Trung tá Trần Công Dân (Trung đoàn Công binh 259B) phấn chấn kể lại việc tuyển chọn thợ bậc cao cho công trình, trong đó có câu chuyện đặc biệt về người thợ hàn Nguyễn Văn Ân ở Nhà máy đóng tàu Hải Phòng…

Cùng với đó là sự đồng hành của các chuyên gia quốc tế diễn ra trong bối cảnh chiến tranh, thể hiện sự tin cậy và chia sẻ trách nhiệm nghề nghiệp. Hợp tác ấy chuyển giao tri thức và kinh nghiệm một cách hệ thống, giúp hoàn thiện quy trình kỹ thuật, đồng thời củng cố chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp đối với nhiệm vụ đặc biệt.

Trên nền tảng tổ chức chặt chẽ, khoa học chính xác và kỷ luật nhất quán, nhiệm vụ gìn giữ thi hài và xây dựng Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh được thực hiện theo tinh thần: thận trọng đến từng chi tiết, bền bỉ theo thời gian, đặt trách nhiệm trước lịch sử làm thước đo cao nhất. Đó là lời thề được cụ thể hóa bằng hệ tiêu chuẩn rõ ràng, để hôm nay và mai sau, Ba Đình luôn là địa chỉ tôn nghiêm của ký ức và niềm tin.

Ngày 29/8/1975, Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh chính thức khánh thành – ngôi nhà vĩnh cửu để nhân dân gặp lại Người sau ngày thống nhất. Lăng không chỉ là kiến trúc tưởng niệm; đó là không gian đạo đức, nơi kỷ luật được đo bằng tình yêu, nơi mỗi người soi lại mình trước chuẩn mực “không được phạm sai lầm”.

Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Lâm, nguyên Phó Tư lệnh Bộ Tư lệnh Bảo vệ Lăng, nhớ về khoảnh khắc đầu tiên đứng bên Người. Đêm cuối thu ấy, sau một tháng về đơn vị, ông nhận ca trực đầu tiên. Bước chân khẽ, quân phục chỉn chu, nhịp tim dồn dập. Khi đứng bên Người, ông thấy Bác an nhiên như vừa khẽ chợp mắt; sự tĩnh lặng làm sống mũi cay xè. Ngay khoảnh khắc đó, ông hiểu vinh dự lớn nhất đời binh nghiệp là giữ cho Người một giấc ngủ yên bình. Và rồi ông cũng hiểu thêm: cảm thức ấy không chỉ của riêng mình. Qua bao năm tháng, những thế hệ cán bộ, chiến sĩ, bác sĩ, kỹ sư, công nhân, tiêu binh đã và đang “canh giấc ngủ” của Bác đều tự ràng buộc vào kỷ luật sắt và lòng tôn kính – chính xác ngay từ lần đầu, chuẩn mực đến từng milimét, từng lux ánh sáng, từng phút nghi lễ. “Chúng tôi lấy lời dặn của bậc tiền bối làm mệnh lệnh sống: không được phép phạm sai lầm.” Đó là tâm nguyện chung, truyền từ người đi trước đến người hôm nay, để mỗi ngày, trước linh thiêng Ba Đình, họ xứng đáng với niềm tin của Nhân dân và với Người.

Kể về những lần diễu binh ở Quảng trường Ba Đình, Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Lâm nhớ lại không khí trang nghiêm mà hào hùng, nơi từng bước quân như vang vọng lịch sử. Với ông, đó không chỉ là niềm tự hào của cá nhân người lính, mà còn là biểu tượng khát vọng của toàn Đảng, toàn dân về một dân tộc độc lập, hùng cường, vươn lên sánh vai cùng thế giới.

Tình yêu và sự trân trọng với Bác được thắp lên mỗi ngày trong dòng người lặng lẽ về Ba Đình. Với nhân dân, đó là lòng biết ơn kết thành sức mạnh tinh thần; với bạn bè quốc tế, đó là một địa chỉ tôn nghiêm của sự kính cẩn. Những câu chuyện nhỏ, lặng mà sâu, nói nhiều hơn mọi mỹ từ.

Bà Trần Thị Minh (68 tuổi, Quảng Trị), khuyết tật phải ngồi xe lăn, được cán bộ, chiến sĩ Bộ Tư lệnh Bảo vệ Lăng tận tình đưa vào viếng Bác. Bà run run nói: “Cảm ơn các cháu đã giúp tôi thực hiện tâm nguyện cuối cùng là vào Lăng viếng Bác Hồ. Giờ có nhắm mắt xuôi tay cũng không ân hận.”

Những lát cắt giản dị ấy làm đầy thêm ý nghĩa Ba Đình: nơi ký ức quốc gia được gìn giữ bằng kỷ luật, còn lòng dân được bồi đắp bằng những việc tử tế, bền bỉ từng ngày.

Sức hút của Bác vượt ra mọi lằn ranh, như một thước đo giản dị về tầm vóc của một nhân cách. Sự tôn kính dành cho Chủ tịch Hồ Chí Minh hiện diện trong những nghi lễ trang trọng của các nguyên thủ, thủ tướng khi đến Hà Nội. Tại đây, nhiều nguyên thủ và lãnh đạo đã dừng bước cúi đầu: Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi đặt vòng hoa tại Lăng ngày 03/9/2016 – một cử chỉ biểu tượng giữa hai nền văn hóa Á châu. Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama trong chuyến thăm 23–25/5/2016 đã đến Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh, thăm Nhà sàn và ghi sổ lưu niệm – dấu mốc đẹp của sự tôn trọng quá khứ và hướng tới tương lai. Tổng thống Liên bang Nga Vlaidimir Putin đặt vòng hoa và vào Lăng viếng Bác vào tháng 6/2024... Với Cuba, tình bạn thủy chung được vun đắp qua nhiều thập kỷ: Fidel Castro đã có các chuyến thăm Việt Nam vào 9/1973, 12/1995, 2/2003; ký ức về Người luôn gắn với những biểu tượng tình nghĩa dành cho Việt Nam. Khẩu hiệu “Viva Việt Nam, viva Hồ Chí Minh” vang lên ở nhiều diễn đàn đoàn kết; còn câu nói bất hủ “Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình!” tiếp tục được nhắc lại như một cam kết của tình bạn.

Mỗi sớm chiều, lá cờ trên Quảng trường Ba Đình được kéo lên rồi hạ xuống như nhịp thở của Tổ quốc. Ở nơi ấy, kỷ luật không chỉ là quy trình; kỷ luật là tình yêu được lượng hóa, chăm chút đến từng milimét và từng đơn vị ánh sáng. Thành tựu bền bỉ suốt mấy chục năm – để hôm nay Lăng Bác trở thành điểm hẹn văn hóa của dân tộc, nơi bạn bè năm châu kính cẩn nghiêng mình – là kết tinh của ý chí chính trị kiên định, trí tuệ khoa học, kỷ luật nghề nghiệp, sức dân trên công trường và nghĩa tình quốc tế. Bởi trước Người, mọi cẩu thả đều là bất kính; trước lịch sử, mọi vinh quang đều khởi đầu từ khoa học nghiêm cẩn và kỷ luật sắt.

Từ Tuyên ngôn Độc lập đến ngày Lăng khánh thành; từ lớp học bí mật năm 1967 và những ca trực đầu tiên đến hôm nay; từ nét phác của kiến trúc sư, phép tính của kỹ sư, mối hàn và viên gạch của người thợ đến bước chân lặng yên của nhân dân, bạn bè quốc tế — “Mặt trời trên Ba Đình” là bản giao ước của một dân tộc với tương lai. Nơi đây, trí tuệ đi cùng kỷ luật, tình yêu đi cùng khoa học; chuẩn mực “đúng ngay lần đầu” trở thành danh dự nghề nghiệp.

Lăng không chỉ là nơi an nghỉ của một vĩ nhân mà còn là thước đo để mỗi chúng ta soi mình: sống tử tế, làm việc đến nơi đến chốn, đặt lợi ích chung lên trên. Từ Ba Đình, lời hứa ấy được làm mới mỗi ngày — bằng công việc đúng, tốt, đẹp — để Việt Nam “đàng hoàng hơn, to đẹp hơn”, vững vàng bước vào kỷ nguyên mới như mong ước của Người.