'Mạng nhện' của Ukraine hay 'Trân Châu Cảng' của nước Nga?

Chiến thuật tinh vi

Theo thông tin từ Cơ quan An ninh Ukraine (SBU), chiến dịch “Mạng nhện” được lên kế hoạch và chuẩn bị trong suốt 1 năm, 6 tháng và 9 ngày, với sự tham gia phối hợp giữa các đơn vị tình báo, lực lượng đặc nhiệm, kỹ thuật UAV và chỉ huy tác chiến điện tử. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky là người trực tiếp giám sát quá trình hoạch định và phê duyệt cuối cùng của chiến dịch, trong khi Giám đốc SBU Vasyl Malyuk đảm nhiệm điều phối toàn bộ khâu triển khai, bao gồm cả hậu cần, trinh sát kỹ thuật và xác nhận mục tiêu.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky nói: “Tôi có thể khẳng định đây là một chiến dịch hoàn toàn độc đáo. Điều đặc biệt nhất mà giờ tôi có thể công khai nói ra: đó là văn phòng hoạt động của chúng tôi được thiết lập ngay trong lãnh thổ Nga, gần một trong các cơ sở của Cơ quan An ninh Liên bang Nga.”

Điểm nhấn chiến thuật của chiến dịch không nằm ở số lượng UAV - lên tới 117 chiếc - mà là cách thức triển khai mang tính đột phá.

SBU đã vận chuyển các UAV cỡ nhỏ và trung bình vào sâu bên trong lãnh thổ Nga bằng xe tải chuyên dụng được ngụy trang dưới hình thức vận tải dân sự, cài đặt trong các container và thùng gỗ kín đáo có khả năng mở nắp tự động. Các UAV được lập trình sẵn tọa độ mục tiêu và chỉ chờ tín hiệu kích hoạt từ xa để đồng loạt cất cánh vào thời điểm đã định.

Cách tiếp cận này giúp Ukraine vượt qua nhiều tầng lớp phòng không của Nga. Thay vì bay hàng nghìn km từ lãnh thổ Ukraine, vốn sẽ dễ bị phát hiện và đánh chặn bởi các hệ thống phòng không tầm xa hiện đại như S-400, các UAV được kích hoạt từ điểm cách mục tiêu không quá vài trăm km, thậm chí chỉ vài chục km trong một số trường hợp. Điều này khiến khả năng phản ứng của lực lượng phòng không Nga trở nên hạn chế, đặc biệt khi các đòn đánh diễn ra đồng loạt tại nhiều khu vực cách nhau hàng ngàn cây số.

Trong đợt tập kích ngày 1/6, các mục tiêu chính bao gồm một loạt căn cứ không quân chiến lược của Nga gồm Belaya (Irkutsk), Dyagilevo (Ryazan), Olenya (Murmansk), Ivanovo và một số sân bay tại Amur. Đây đều là những căn cứ trọng yếu, nơi đồn trú của các máy bay ném bom Tu-95MS, Tu-22M3 và máy bay cảnh báo sớm A-50 - các khí tài có vai trò quan trọng trong việc phóng tên lửa hành trình vào lãnh thổ Ukraine.

Cấu trúc chỉ huy và vận hành của chiến dịch thể hiện một trình độ điều phối và tác chiến hiếm thấy đối với một quốc gia đang trong tình trạng bị tấn công liên tục như Ukraine. Theo nguồn tin thân cận với SBU, các đội biệt kích được triển khai từ trước để dẫn đường, định vị và hỗ trợ cho quá trình vận chuyển UAV. Sau khi hoàn tất, lực lượng này được rút khỏi Nga chỉ vài giờ trước khi UAV được kích hoạt, cho thấy mức độ chính xác tuyệt đối trong công tác điều hành thời gian thực.

Đặc biệt đáng chú ý là việc chiến dịch diễn ra đồng thời trên ba múi giờ khác nhau, từ Viễn Đông, đến vùng Trung tâm nước Nga. Điều này cho thấy khả năng đồng bộ hóa tín hiệu và chỉ huy mạng lưới UAV từ trung tâm điều khiển ở Kiev hoặc từ hệ thống giám sát di động, sử dụng liên kết vệ tinh hoặc hệ thống định vị tự chủ. Ukraine không công bố cụ thể công nghệ đã sử dụng, nhưng nhiều khả năng họ đã tích hợp công nghệ trí tuệ nhân tạo để tối ưu hóa lộ trình và mục tiêu khi UAV vào sát trận địa.

Ukraine sử dụng những công nghệ nào?

Theo một báo cáo mới, Ukraine đã sử dụng một phần mềm điều khiển máy bay không người lái mã nguồn mở gần 20 năm tuổi để thực hiện chiến dịch “Mạng nhện”. Phần mềm này có tên gọi là ArduPilot, là một hệ thống miễn phí ban đầu do những người đam mê máy bay điều khiển từ xa phát triển.

Theo 404 Media, ArduPilot được ra mắt lần đầu vào năm 2007 bởi Chris Anderson, cựu tổng biên tập tạp chí WIRED. Anderson đã xây dựng phiên bản đầu tiên của phần mềm bằng bộ LEGO Mindstorms, và sau đó hợp tác cùng Jordi Munoz và Jason Short để biến dự án thành một nền tảng cộng đồng dành cho điều khiển chuyến bay không người lái tự động. Trong một bài đăng trên LinkedIn sau cuộc tấn công, Anderson xác nhận ArduPilot đã được sử dụng trong chiến dịch.

Ngoài ra, một yếu tố công nghệ đáng chú ý khác là, thay vì dựa vào hệ thống vệ tinh như Starlink, vốn có nguy cơ bị nhiễu hoặc theo dõi, Ukraine được cho là đã sử dụng các modem cơ bản và bo mạch giống Raspberry Pi để UAV có thể liên lạc qua mạng di động trong lãnh thổ Nga. Trong điều kiện có độ trễ cao và môi trường phức tạp, chính phần mềm ArduPilot đã đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo độ ổn định bay, định vị chính xác và tự động hóa quy trình tấn công.

Một phần quan trọng trong chiến dịch là việc sử dụng UAV FPV Osa - mẫu máy bay không người lái được đánh giá cao nhờ khung vỏ kín, chắc chắn và bố trí điện tử tinh gọn. Toàn bộ hệ thống điều khiển được đặt bên trong, dây dẫn sắp xếp ngăn nắp, cổng sạc cố định vào thân, và một trong các ăng-ten được đặt phía trước gần camera, khác với thiết kế truyền thống đặt ở đuôi. Trong khi phần lớn các UAV FPV khác có thiết kế khung hở và dây điện lộ thiên, cấu trúc khép kín của Osa giúp tăng độ bền trong quá trình vận chuyển bằng xe tải và hoạt động trong điều kiện khắc nghiệt, phù hợp với yêu cầu tấn công sâu trong lãnh thổ đối phương.

Ngoài ra, Osa còn được trang bị thanh trượt hỗ trợ khởi động, nhiều khả năng tích hợp thiết bị kích nổ bên trong. Một chi tiết đáng chú ý là quá trình lắp ráp hoặc chuẩn bị cuối cùng cho các UAV này được tiến hành ngay trên lãnh thổ Nga, cho thấy mức độ xâm nhập sâu và tổ chức chặt chẽ của chiến dịch.

Theo công bố từ nhà sản xuất, UAV FPV Osa có thể mang tải trọng lên tới 3,3 kg, bay liên tục 15 phút và đạt tốc độ tối đa 42 m/s (tương đương khoảng 150 km/h). Nhờ các thông số này, Osa có thể duy trì hiệu suất bay ổn định ngay cả trong điều kiện gió mạnh - yếu tố sống còn trong các cuộc tấn công chính xác từ xa.

Đáng chú ý hơn, có thông tin cho rằng một số UAV sử dụng trong Chiến dịch Mạng nhện đã tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI). Công nghệ này cho phép UAV phát hiện, nhận diện và nhắm vào các điểm yếu trên thân máy bay đối phương. Công ty First Contact, một đơn vị của Ukraine, đã nghiên cứu và thử nghiệm UAV tích hợp AI từ đầu tháng 1/2024, đồng nghĩa với việc họ có hơn một năm để phát triển và hoàn thiện các giải pháp thực chiến.

Từ góc nhìn chiến lược, theo giới quan sát, “Mạng nhện” không chỉ đơn thuần là một loạt cuộc tập kích bằng UAV, mà là một chiến dịch phối hợp giữa tình báo, hậu cần và tác chiến, phản ánh sự chuyển biến đáng kể trong cách tiếp cận chiến tranh của Ukraine. Trên mạng xã hội, một số bình luận chỉ ra nét tương đồng giữa cách tiến hành chiến dịch “Mạng nhện” và một phân cảnh trong trò chơi điện tử “Call of Duty”, khi các UAV cất cánh từ xe tải dân dụng để tấn công cơ sở hạ tầng. Tuy nhiên, đây mới chỉ dừng lại ở suy đoán.

Thiệt hại ra sao?

Dữ liệu từ mạng lưới nguồn mở (OSINT) và hình ảnh vệ tinh thương mại xác nhận nhiều vụ nổ lớn và đám cháy đã xảy ra tại khu vực Irkutsk và Murmansk trong đêm 1/6, kéo dài sang ngày 2/6. Truyền thông Nga đưa tin một số “kho nhiên liệu và nhà chứa máy bay đã bị thiêu rụi”.

Bộ Quốc phòng Nga hôm 1/6 thừa nhận đã có nhiều vụ tấn công bằng máy bay không người lái nhằm vào các địa điểm quân sự tại Irkutsk, Murmansk, Ivanovo, Ryazan và Amur. Tuy nhiên, phần lớn UAV đã bị đánh chặn. Bộ Quốc phòng Nga cũng khẳng định vụ việc không gây thương vong nào và từ chối xác nhận việc mất máy bay.

Ở chiều ngược lại, phía Ukraine tuyên bố đã vô hiệu hóa hơn 40 máy bay, trong đó có ít nhất một máy bay cảnh báo sớm A-50 - loại khí tài trị giá hơn 340 triệu USD và có khả năng điều phối tác chiến ở tầm xa hoặc mang theo vũ khí hạt nhân. Trong khi đó, toàn bộ UAV mà Ukraine sử dụng là loại UAV góc nhìn thứ nhất sản xuất nội địa, với chi phí chỉ vài trăm USD mỗi chiếc.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky nói: “34% máy bay phóng tên lửa hành trình chiến lược đã bị tấn công tại các căn cứ không quân chính của Nga. Lực lượng Ukraine đã hoạt động ở nhiều khu vực khác nhau của Nga. Người của chúng tôi đã rút khỏi lãnh thổ Nga vào đêm trước của chiến dịch và hiện đã an toàn”.

Hôm 4/6, Ukraine đã công bố đoạn video mới ghi lại cuộc tấn công bằng UAV nhằm vào 4 căn cứ không quân của Nga. Video cho thấy UAV tiếp cận và nhắm mục tiêu vào nhiều máy bay ném bom chiến lược, trong đó có hai máy bay cảnh báo sớm và kiểm soát trên không A-50. Cơ quan An ninh Ukraine (SBU) là đơn vị công bố đoạn phim này. Trong video, UAV được ghi lại cảnh hạ cánh trực tiếp lên ăng-ten vòm của hai chiếc A-50, nhưng không có hình ảnh cho thấy xảy ra vụ nổ.

Trong khi đó, Reuters dẫn lời hai quan chức giấu tên của Mỹ ngày 4/6 ước tính, chiến dịch “Mạng nhện” của Ukraine đã phá huỷ 10 máy bay quân sự của Nga trong tổng cộng khoảng 20 chiếc bị đánh trúng. Con số này thấp hơn nhiều so với ước tính mà Ukraine đưa ra.

Thông điệp của Ukraine

Dù số lượng máy bay bị phá hủy trong chiến dịch "Mạng nhện" vẫn còn tranh cãi, nhưng không thể xem nhẹ những tác động dài hạn mà cuộc đột kích này gây ra đối với Nga.

Tu-95 và Tu-22M, hai loại máy bay ném bom tầm xa chủ lực của Nga, không còn được sản xuất hàng loạt. Việc mất chúng đồng nghĩa với việc giảm năng lực tấn công chiến lược, đặc biệt trong bối cảnh Moscow đang tìm cách duy trì sức ép tại nhiều mặt trận. Nếu thông tin về thiệt hại của máy bay cảnh báo sớm A-50 là chính xác thì khả năng giám sát và chỉ huy trên không của Nga cũng sẽ bị suy yếu, ảnh hưởng đến hiệu quả điều phối tác chiến quy mô lớn, đặc biệt là trong một kịch bản xung đột với NATO.

Về mặt tâm lý, chiến lược, đòn tập kích này cho thấy các nền tảng UAV nhỏ, giá rẻ vẫn có thể vô hiệu hóa mục tiêu giá trị cao, đặc biệt nếu biết cách kết hợp giữa sáng tạo công nghệ và chiến thuật phi đối xứng.

Tuy nhiên, đột kích đơn lẻ không thể định đoạt cục diện toàn bộ cuộc chiến. Quỹ đạo của xung đột sẽ phụ thuộc vào việc Ukraine có thể duy trì sức ép và bào mòn lực lượng Nga dọc tuyến đầu, từ đó buộc Điện Kremlin phải tính lại bài toán chi phí - lợi ích hay không.

Một số nhà phân tích gọi đây là “sự khai sinh của một hình thái chiến tranh mới”. Nhưng thực chất, Ukraine đã làm sống lại một chiến thuật cổ điển của chiến tranh châu Âu - đột kích quân sự - dưới hình thức hiện đại hóa.

Từ lâu, đột kích là công cụ của những lực lượng yếu hơn nhằm gây sức ép tâm lý và thiệt hại chiến lược cho đối thủ mạnh hơn. Mô hình quen thuộc: xâm nhập bí mật, tấn công bất ngờ, rút lui nhanh chóng. Lịch sử châu Âu không thiếu ví dụ: như vào tháng 10/1757, viên tướng Áo András Hadik đã dẫn một đội kỵ binh Hungary tấn công bất ngờ vào Berlin, chiếm đóng ngắn hạn và rút lui thành công.

Trong thời đại không quân, cuộc đột kích cảng Taranto năm 1940 của Hải quân Hoàng gia Anh là minh chứng đầu tiên cho thấy một lực lượng không quân nhỏ, lỗi thời vẫn có thể vô hiệu hóa hạm đội hùng hậu - tiền đề cho chiến thuật đánh phủ đầu từ không trung. Hay như cuộc tấn công Saint-Nazaire năm 1942 của lực lượng biệt kích Anh, dùng một tàu khu trục nhồi đầy thuốc nổ để phá hủy ụ tàu do Đức chiếm giữ.

Gần hơn, cuộc không kích Poltava năm 1944 của Đức nhắm vào các sân bay Mỹ tại Ukraine là ví dụ rõ nét về cách lực lượng yếu hơn vẫn có thể tấn công trúng huyệt mạch đối phương bằng các chiến dịch đánh sâu có tính toán kỹ lưỡng.

Nga truy vết từ Chelyabinsk?

Truyền thông Nga cùng ngày đồng loạt gọi chiến dịch của Ukraine là một “hành động khủng bố”, trong khi lực lượng an ninh Nga đã bắt giữ một số nghi phạm. Danh tính và số lượng nghi phạm chưa được công bố.

Theo các kênh Telegram như Shot và Baza-thường có quan hệ gần gũi với cơ quan thực thi pháp luật Nga, một phần cuộc điều tra tập trung vào vùng Chelyabinsk - nơi bị nghi là điểm tập kết UAV.  Giới chức Nga đã xác định các xe tải tham gia vụ việc và hiện đang phối hợp với các tài xế để truy vết.

Nhiều chuyên gia cho biết, xe tải chở thiết bị bay không người lái có thể di chuyển xuyên suốt hàng nghìn km trong lãnh thổ Nga nếu không có thông tin tình báo.

Theo ông Andrey Kumov, cựu thành viên đơn vị chống khủng bố Alpha, các xe tải này hoàn toàn có thể đã lọt qua các trạm kiểm soát nếu không có thông tin tình báo cụ thể được chuyển đến lực lượng chức năng tại chốt. "Trong điều kiện bình thường, quá trình kiểm tra chỉ gồm kiểm tra giấy tờ, thẩm vấn sơ bộ tài xế và quan sát hàng hóa. Nếu tài xế không biết gì, họ cũng không khai được gì", ông Kumov giải thích với trang Lenta.ru.

Theo vị chuyên gia này, trong trường hợp các UAV được ngụy trang kỹ, chỉ bằng mắt thường khó có thể phát hiện ra chúng. "Nếu có cảnh báo trước, các đơn vị có thể tiến hành kiểm tra sâu hơn. Nhưng nếu không có thông tin tình báo cụ thể, họ có thể để lọt", Kumov nhấn mạnh.

Thực tế, nhiều tài xế đã khai với cơ quan điều tra rằng họ được thuê vận chuyển “nhà lắp ghép” hoặc “mô-đun công trình”, mà không hề hay biết thùng xe thực chất đang giấu UAV. Họ chỉ làm theo chỉ dẫn từ xa qua điện thoại, với điểm đến thường nằm gần các cơ sở quân sự.

Bộ Nội vụ Nga hôm 2/6 đã phát lệnh truy nã đối với Artem Timofeev, 37 tuổi - người bị tình nghi là nhân vật đứng sau chiến dịch vận chuyển máy bay không người lái góc nhìn thứ nhất FPV nhằm tấn công các mục tiêu quân sự tại Nga hôm 1/6.

Theo nguồn tin từ kênh Telegram Baza, Timofeev được xác định là chủ sở hữu loạt xe tải được các cơ quan đặc nhiệm Ukraine sử dụng để đưa UAV đến gần các căn cứ chiến lược. Một áp phích truy nã kèm ảnh nhận dạng đã được dán công khai tại khu vực Irkutsk, nơi diễn ra một trong các vụ phóng UAV. Giới chức Nga hiện được cho là đang mở rộng phạm vi truy tìm nghi phạm tại nhiều vùng khác.

Artem Timofeev có lý lịch khá phức tạp. Anh ta sinh ra ở Zhytomyr, theo một số nguồn khác là Donetsk, và từng sinh sống tại Kiev trước khi chuyển đến vùng Chelyabinsk vài năm trước. Artem Timofeev và nhiều người thân có đăng ký cư trú tại thành phố Miass, cũng thuộc vùng Chelyabinsk, nơi được cho là điểm xuất phát của nhiều xe tải chở UAV. Một số nguồn tin khác cho hay, vài tuần trước khi thực hiện phi vụ, Artem đã thông báo cho vợ mình là Ekaterina về khả năng rời khỏi Nga. Cặp đôi đã rời Nga vào ngày 28/5 và được cho là đến Kazakhstan.

Ukraine hành động độc lập?

Tại Mỹ, chiến dịch “Mạng nhện” gây ra những tranh luận về mức độ phối hợp tình báo giữa Ukraine và các đối tác phương Tây, đặc biệt là trong bối cảnh thông tin ban đầu về vụ việc có nhiều điểm chưa thống nhất.

Ngay sau chiến dịch, tờ Axios dẫn nguồn tin cho biết Ukraine đã thông báo trước cho chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump. Tuy nhiên, vài giờ sau, chính Axios đã đính chính, trong khi một quan chức Mỹ xác nhận Washington “hoàn toàn bất ngờ” với diễn biến này. Nhà báo Jennifer Jacobs (CBS News) cũng trích dẫn nguồn tin trong chính phủ Mỹ cho biết Washington không chia sẻ dữ liệu tình báo phục vụ chiến dịch, và Ukraine đã tự thu thập thông tin.

Theo các nhà phân tích, phản ứng này phản ánh quan điểm nhất quán: dù là đối tác hỗ trợ lớn nhất của Kiev, nhưng Mỹ vẫn thận trọng với các chiến dịch vượt ra ngoài lãnh thổ Ukraine, điều có thể làm gia tăng rủi ro đối đầu trực tiếp với Nga.

Phía Nga từ lâu cáo buộc cuộc chiến tại Ukraine là một "cuộc chiến ủy nhiệm" giữa Moscow và NATO, trong đó Ukraine chiến đấu bằng vũ khí và hệ thống thông tin do phương Tây cung cấp. Nga từng cảnh báo sẽ mở rộng tấn công sang các căn cứ và kho đạn NATO tại châu Âu nếu cần thiết.

Tuy nhiên, trong chiến dịch "Mạng nhện", Ukraine khẳng định không có sự tham gia của NATO hay bất kỳ lực lượng phương Tây nào. Tổng thống Volodymyr Zelensky viết trên mạng xã hội X rằng “kết quả đạt được là nhờ chính Ukraine”, nhấn mạnh tính độc lập nhằm giảm thiểu phản ứng tiêu cực từ phía Nga đối với phương Tây. Ukraine cũng công bố bằng chứng cho thấy họ sử dụng máy bay không người lái nội địa, hình ảnh vệ tinh thương mại và không dùng vũ khí phương Tây như tên lửa tầm xa Taurus.

Tuy vậy, không phải ai cũng tin vào tuyên bố của Kiev. Guillaume Ancel, cựu trung tá quân đội Pháp, trả lời tờ Le Monde ngày 4/6 cho rằng việc điều khiển UAV từ khoảng cách hàng nghìn km “chỉ có thể thực hiện nếu có một hệ thống liên lạc vệ tinh mạnh mẽ, điều mà Ukraine không có”. Ông khẳng định: “Kiev sẽ không thể thực hiện được chiến dịch này nếu không có thông tin từ tình báo Mỹ”.

Nga sẽ đáp trả ra sao?

Tổng thống Mỹ Donald Trump hôm 4/6 cho biết đã có cuộc điện đàm kéo dài hơn một giờ với Tổng thống Nga Vladimir Putin, sau khi Ukraine thực hiện chiến dịch “Mạng nhện”. Ông Trump cho biết cuộc trao đổi “mang tính xây dựng” nhưng không giúp tiến gần đến một thỏa thuận hòa bình. “Tổng thống Putin tuyên bố rất mạnh mẽ rằng Nga sẽ đáp trả vụ tấn công vào các sân bay,” ông Trump nói.

Theo ông Putin, Ukraine đã cố tình phá hoại vòng đàm phán tại Istanbul ngày 2/6. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh Nga “không mắc bẫy khiêu khích” và bác bỏ khả năng gặp trực tiếp Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky.

Trong khi đó, giới chuyên gia phân tích nhiều khả năng và kịch bản mà Điện Kremlin có thể lựa chọn, từ tấn công quân sự đến các đòn răn đe chiến lược.

Không kích trả đũa trên diện rộng

Khả năng đầu tiên và dễ nhận thấy nhất là Nga sẽ tiến hành làn sóng không kích mới nhằm vào cơ sở hạ tầng quân sự và dân sự then chốt của Ukraine. Mục tiêu có thể bao gồm hệ thống điện, đường sắt, kho tiếp vận, và trung tâm chỉ huy.

Chuyên gia Keir Giles từ Viện Chatham House cảnh báo: “Chúng ta có thể chứng kiến một đợt tấn công bằng tên lửa hành trình vào các thành phố lớn như Kiev, Kharkov và Dnipro. Mục tiêu sẽ là làm tê liệt hậu cần và năng lực phản công của Ukraine.”

Tăng cường phòng thủ và tác chiến điện tử

Thay vì chỉ phản công, Nga cũng đang ráo riết củng cố năng lực phòng thủ tại các căn cứ không quân – mục tiêu chính của chiến dịch UAV Ukraine.

Chuyên gia Yuri Knutov đề xuất triển khai thường trực các tổ hợp phòng không tầm ngắn và trung như Pantsir-S1 và Buk-M3. Cùng với đó là việc tăng cường sử dụng hệ thống tác chiến điện tử (EW) nhằm gây nhiễu và vô hiệu hóa UAV từ xa. Một số biện pháp vật lý cũng được đề xuất như kiểm tra gắt gao phương tiện ra vào căn cứ, sử dụng caponiers (hầm trú máy bay) và lưới Kevlar để che chắn khỏi UAV cảm tử.

Răn đe hạt nhân

Giới phân tích quốc tế nhận định Nga có thể dùng vụ tấn công này để tái khẳng định “lằn ranh đỏ” trong cuộc chiến, trong đó có khả năng nâng mức cảnh báo của lực lượng răn đe hạt nhân nhằm gửi thông điệp tới Ukraine và phương Tây.

Chuyên gia Vuk Vuksanovic (LSE) cho rằng: “Nga sẽ không chấp nhận các yêu sách từ Ukraine về chủ quyền lãnh thổ hay triển vọng gia nhập NATO. Họ sẽ tiếp tục chiến lược tiêu hao và giữ nguyên điều kiện đàm phán ban đầu.”

Một trong những phản ứng mạnh mẽ được thảo luận là việc Nga sử dụng tên lửa đạn đạo tầm trung mang đầu đạn siêu vượt âm Oreshnik – loại vũ khí có khả năng xuyên thủng mọi hệ thống phòng không hiện tại.

Chuyên gia quân sự Vasily Dandykin nhận định: “Việc sử dụng Oreshnik sẽ không phải hành động trả đũa đơn lẻ, mà là một phần trong kế hoạch chiến dịch rộng lớn của Nga. Nó có thể được triển khai vào thời điểm bất ngờ, khiến đối phương không kịp phản ứng.”

Ông cũng nhắc lại vụ Nga phóng tên lửa siêu thanh Kinzhal vào thành phố Nikolaev, lần đầu tiên loại vũ khí này được sử dụng tại đây, như một minh chứng cho khả năng tấn công chính xác và sức mạnh răn đe từ Moscow.

Dù nhiều biện pháp quân sự đang được cân nhắc, nhưng Nga có thể sẽ chưa hành động ngay mà tiếp tục quan sát phản ứng từ Ukraine và phương Tây. Theo ông Dandykin, tình hình trên chiến trường hiện “không thuận lợi cho Ukraine”, khi Nga đang thận trọng tiến quân ở nhiều hướng và tránh tổn thất không cần thiết.

Điều này cho thấy một phương án khác: Moscow có thể lựa chọn thời điểm phản công chiến lược sau khi đánh giá kết quả phản công mùa hè của Ukraine, từ đó đưa ra điều chỉnh chính sách phù hợp hơn với lợi ích dài hạn.

Chiến dịch UAV “Mạng nhện” của Ukraine không chỉ là cú đánh vào cơ sở quân sự Nga, mà còn là phép thử với phản ứng của Moscow trong giai đoạn then chốt. Trong khi Tổng thống Putin tuyên bố không rơi vào “bẫy khiêu khích”, các phương án đáp trả đã được vạch ra, từ tấn công phủ đầu bằng tên lửa siêu vượt âm đến răn đe chiến lược và củng cố phòng thủ chiều sâu. Cuộc khủng hoảng Ukraine-Nga, một lần nữa, đang đứng trước ngã rẽ nguy hiểm.

Đại sứ quán Mỹ tại Kiev ngày 4/6 đã phát đi cảnh báo an ninh mới, khuyến cáo công dân Mỹ không được phớt lờ còi báo động không kích và cần tìm nơi trú ẩn thích hợp, do "nguy cơ cao tiếp tục xảy ra các cuộc không kích quy mô lớn".

Bộ Ngoại giao Mỹ khuyến cáo công dân đang ở Ukraine cần "xác định trước các vị trí trú ẩn an toàn" và "dự trữ nước, thực phẩm và thuốc men cần thiết".

“Trân Châu Cảng” của nước Nga?

Một số nhà bình luận quân sự và các kênh Telegram ủng hộ Điện Kremlin đang ví cuộc tấn công UAV hôm 1/6 của Ukraine là "khoảnh khắc Trân Châu Cảng" của Nga - ám chỉ vụ tập kích chấn động của Nhật Bản vào căn cứ hải quân Mỹ năm 1941, kéo Washington vào Thế chiến II.

Blogger quân sự Nga Roman Alekhin viết trên Telegram: “Chúng tôi kỳ vọng phản ứng lần này sẽ tương tự như cách Mỹ đáp trả Trân Châu Cảng, hoặc thậm chí còn mạnh tay hơn.” Sự ví von này không chỉ nhằm kêu gọi trả đũa mà còn phản ánh mức độ bất ngờ của một bộ phận dư luận Nga trước đòn đánh có tổ chức và sâu vào hậu phương chiến lược.

Cả hai cuộc tấn công, từ Trân Châu Cảng 1941 đến chiến dịch “Mạng nhện” của Ukraine hôm 1/6/2025, đều mang yếu tố bất ngờ cao, đánh vào biểu tượng sức mạnh quân sự của đối phương. Nếu Trân Châu Cảng là nơi tập trung Hạm đội Thái Bình Dương của Mỹ, thì các căn cứ không quân như Engels, Shaykovka hay Mozdok lại nằm trong bộ ba răn đe hạt nhân của Nga, gắn với máy bay ném bom chiến lược mang vũ khí hạt nhân.

Như đặc phái viên Keith Kellogg của Tổng thống Mỹ Donald Trump cảnh báo: “Đây không còn là một cuộc tấn công thông thường. Nó động chạm đến cấu trúc bảo đảm tồn vong quốc gia – và do đó, làm tăng mức rủi ro lên cấp độ không thể chấp nhận được.”

Tuy nhiên, khác biệt lớn nhất là: Nga và Ukraine đã ở trong tình trạng chiến tranh từ tháng 2/2022. Khi Nhật Bản tấn công Trân Châu Cảng ngày 7/12/1941, Mỹ và Nhật vẫn đang trong trạng thái hòa bình chính thức. Cuộc tấn công bất ngờ đã khiến Tổng thống Mỹ khi đó là Franklin Roosevelt yêu cầu Quốc hội tuyên chiến chỉ một ngày sau đó - một bước ngoặt lịch sử đưa Mỹ bước vào Thế chiến II.

Trong khi đó, cuộc tập kích của Ukraine diễn ra trong bối cảnh chiến sự đã leo thang kéo dài. Thay vì mở đầu một cuộc chiến, chiến dịch UAV của Ukraine thể hiện mức độ tổ chức và phản công ngày càng quyết liệt, giữa lúc thế trận trên thực địa có dấu hiệu giằng co và cả hai bên đều thận trọng tái cơ cấu lực lượng.

Nước cờ cuối cùng?

Cuộc tấn công hôm 1/6 bằng máy bay không người lái (UAV) nhằm vào căn cứ không quân sâu trong lãnh thổ Nga gợi nhớ đến các đòn tập kích biểu tượng trong quá khứ, như vụ nổ cầu Crimea năm 2022. Khi đó, Ukraine được cho là đã sử dụng xe tải dân sự và mạng di động để bí mật triển khai. Hiện chưa rõ liệu chiến dịch “Mạng nhện” có áp dụng mô hình tương tự hay không, nhưng mức độ táo bạo và phức tạp là rõ ràng.

Nhà khoa học chính trị Oleg Glazunov nhận định với hãng tin Lenta.ru rằng Ukraine đang theo đuổi nhiều mục tiêu chiến lược. Một mặt là gây tổn hại đến hình ảnh an ninh nội địa của Nga, mặt khác là thể hiện khả năng tấn công tầm xa nhằm thu hút sự chú ý và ủng hộ từ cộng đồng quốc tế.

Với chiến dịch “Mạng nhện”, Kiev dường như muốn tận dụng cơ hội để vận động tăng viện trợ quân sự từ phương Tây, củng cố lập trường rằng các sáng kiến ngoại giao hiện tại là không phù hợp khi tình hình vẫn đang leo thang.

Theo chuyên gia Sergey Poletaev thuộc Hội đồng các vấn đề quốc tế Nga, từ cuộc đột kích bất thành tại Kursk năm ngoái cho đến chiến dịch “Mạng nhện” hôm 1/6 cho thấy bản chất mục tiêu của Ukraine hiện đã thay đổi: từ tìm kiếm đột phá quân sự sang chú trọng hiệu ứng truyền thông. Các chiến dịch kiểu này không nhằm xoay chuyển toàn bộ cục diện mà chủ yếu làm chậm bước tiến của Nga, dù không mang lại hiệu quả. Dữ liệu từ Lostarmour cho thấy trong tháng 5/2025, quân đội Nga đã giành quyền kiểm soát gần 580 km2, mức tăng cao thứ hai kể từ khi xung đột nổ ra.

Trong khi đó, hệ thống phòng thủ của Ukraine đang bộc lộ những dấu hiệu sụp đổ rõ rệt. Các cuộc tập kích UAV vào Moscow chủ yếu gây gián đoạn tạm thời, trong khi hệ thống phòng không của Kiev ngày càng vất vả chống đỡ đòn tấn công đều đặn và quy mô từ phía Nga. Riêng tháng 10/2024, Moscow đã phóng tới 2.000 UAV loại Geran; đến hiện tại, con số hàng ngày lên đến hàng trăm chiếc.

Tình hình lực lượng cũng ngày càng xấu đi. Quân đội Ukraine đang rút lui chậm rãi ở nhiều khu vực, nhưng tỷ lệ đào ngũ tăng vọt. Chỉ riêng năm 2024 đã ghi nhận khoảng 90.000 vụ án hình sự liên quan đến đào ngũ hoặc rời vị trí trái phép. Ba tháng đầu năm 2025, con số này đã lên đến hơn 45.000 vụ, trung bình 15.000 mỗi tháng. Nhiều đơn vị tác chiến hiện chỉ còn 40–50% quân số thực tế.

Nguồn viện trợ cũng đang cạn dần. Hỗ trợ từ Mỹ giảm sút trong khi châu Âu không đủ năng lực để lấp khoảng trống. Nhưng mối lo dài hạn lớn nhất là nguồn nhân lực - yếu tố không thể thay thế bằng tiền hay vũ khí.

Vì vậy, theo chuyên gia Sergey Poletaev, dù chiến dịch “Mạng nhện” có thu hút sự chú ý của dư luận, nhưng nó không thể đảo ngược xu hướng chiến trường đang bất lợi cho Ukraine. Các hành động chiến thuật này không dễ lặp lại, do mức độ phức tạp cao và khả năng Nga sẽ siết chặt an ninh. Chúng giống như các đòn tung hỏa mù, hơn là bước ngoặt chiến lược.

Trong giai đoạn cuối Thế chiến thứ hai, Đức Quốc xã từng đặt kỳ vọng vào tên lửa V-2 - “vũ khí kỳ diệu” mà họ tin sẽ thay đổi cuộc chiến. Nhưng cuối cùng, nó chỉ trở thành biểu tượng cho một nỗ lực tuyệt vọng, không đủ để xoay chuyển cục diện đã an bài. Một số ý kiến cho rằng, Ukraine ngày nay cũng có nguy cơ rơi vào vòng xoáy tương tự.