ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) ngày 14/10 đã nâng nhẹ dự báo tăng trưởng kinh tế toàn cầu năm 2025, do các cú sốc thuế quan có tác động nhỏ hơn trong khi điều kiện tài chính diễn biến tích cực hơn so với dự đoán. Tuy nhiên, IMF cũng cảnh báo rằng, một cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung mới có thể khiến kinh tế toàn cầu giảm tốc đáng kể. Những cảnh báo trên được đưa ra trong bối cảnh các nhà hoạch định chính sách trên thế giới đang nhóm họp tại thủ đô Washington, Mỹ trong khuôn khổ Hội nghị thường niên Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB).

Tăng trưởng kinh tế toàn cầu: Kiên cường nhưng không bền vững

Trong Báo cáo Triển vọng Kinh tế Thế giới mới nhất, IMF dự báo tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội (GDP) thực tế toàn cầu ở mức 3,2% cho năm 2025, tăng so với mức 3,0% trong dự báo tháng 7. Trước đó, vào tháng 4/2025, sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump đe dọa áp đặt các mức thuế đối ứng trên diện rộng và căng thẳng thương mại với Trung Quốc leo thang, mức tăng trưởng GDP toàn cầu mà IMF dự báo chỉ là 2,8%. Đối với năm 2026, IMF dự báo tăng trưởng GDP toàn cầu sẽ ở mức 3,1%, không thay đổi so với dự báo tháng 7.

Dự báo có phần lạc quan của IMF phù hợp với những dự báo trước đó của Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD). Hồi cuối tháng 9, OECD đã nâng dự báo tăng trưởng kinh tế toàn cầu trong năm nay lên mức 3,2%, tăng so với con số 2,9% trong báo cáo hồi tháng 6.

Theo OECD, đà tăng trưởng toàn cầu đã tỏ ra vững vàng hơn so với dự báo trong nửa đầu năm, đặc biệt là ở các thị trường mới nổi. Trong đó, hoạt động sản xuất công nghiệp và thương mại được thúc đẩy nhờ làn sóng mua hàng hóa trước khi các mức thuế quan của Mỹ có hiệu lực, cùng với các biện pháp hỗ trợ của Chính phủ nhiều nước.

Trong bản cập nhật mới nhất hồi tuần trước, Hội nghị về thương mại và phát triển của Liên hợp quốc (UNCTAD) cũng đưa ra những đánh giá tích cực về khả năng phục hồi của nền kinh tế toàn cầu. Theo đánh giá của UNCTAD, tăng trưởng thương mại vẫn ở mức tích cực trong nửa đầu năm 2025, bất chấp sự gia tăng bất ổn về chính sách thương mại, căng thẳng địa chính trị dai dẳng và môi trường kinh tế toàn cầu đầy thách thức. Không dừng lại ở đó, thương mại toàn cầu đã tăng trưởng hơn 500 tỷ USD trong nửa đầu năm và dự kiến sẽ tiếp tục tăng trưởng trong Quý III, với phần lớn động lực đến từ các nước đang phát triển.

Lý giải cho khả năng chống chịu tốt của kinh tế toàn cầu, IMF cho rằng, ngoài mức thuế quan thấp hơn dự đoán, GDP toàn cầu còn được hỗ trợ khi khu vực tư nhân đã chủ động nhập khẩu trước để tránh thuế và nhanh chóng tái định tuyến chuỗi cung ứng. Cùng lúc đó, đồng USD suy yếu, các gói kích thích tài khóa ở châu Âu và Trung Quốc, cùng sự bùng nổ đầu tư vào trí tuệ nhân tạo (AI) cũng tiếp sức cho kinh tế toàn cầu.

Thế nhưng, IMF cũng cảnh báo rằng, sẽ là "sớm và không chính xác" nếu kết luận rằng cuộc chiến thuế quan do ông Trump phát động không gây nhiều tác động đến tăng trưởng kinh tế. Nếu căng thẳng thương mại vẫn tiếp tục bùng phát, không có gì đảm bảo rằng các thỏa thuận thương mại sẽ tồn tại lâu dài và các nhà nhập khẩu Mỹ sẽ phải chuyển gánh nặng chi phí thuế quan cao hơn cho người tiêu dùng.

IMF cũng đồng thời cảnh báo, sự leo thang căng thẳng thương mại có thể khiến các dự báo tăng trưởng bị cắt giảm đáng kể và làm gia tăng tình hình bất ổn - yếu tố đang kìm hãm đầu tư và chi tiêu. Trong một kịch bản rủi ro tiêu cực được mô hình hóa trong báo cáo, IMF nhận thấy rằng, nếu thuế quan tăng thêm 30 điểm phần trăm đối với hàng hóa từ Trung Quốc so với mức hiện tại và tăng thêm 10 điểm phần trăm đối với Nhật Bản, khu vực sử dụng đồng tiền chung euro (Eurozone) và các thị trường mới nổi ở châu Á, sẽ khiến tăng trưởng toàn cầu giảm 0,3 điểm phần trăm vào năm 2026 và đến năm 2028, mức giảm này sẽ lên hơn 0,6 điểm phần trăm. IMF cho biết, nếu tính thêm các tác động bất lợi tiềm tàng khác như kỳ vọng lạm phát và lãi suất cao hơn cùng nhu cầu đối với tài sản của Mỹ giảm, mức sụt giảm tăng trưởng GDP toàn cầu theo kịch bản này có thể lên tới 1,2 điểm phần trăm vào năm 2026 và 1,8 điểm phần trăm vào năm 2027.

Nguy cơ từ thuế quan, bong bóng AI và nợ công

Nền kinh tế thế giới cho đến nay dường như đã trụ vững trước đợt áp thuế quan lớn nhất của Mỹ kể từ những năm 1930. Tuy nhiên, một loạt các rủi ro như thuế quan, sự bùng nổ nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo (AI) và tình trạng nợ công tăng vọt ở cả các nền kinh tế phát triển và mới nổi đang gióng lên hồi chuông cảnh báo với đà hồi phục mong manh của toàn cầu.

Tổng Giám đốc Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) Kristalina Georgieva mới đây đã đưa ra lời cảnh báo mạnh mẽ về những mối đe dọa cùng lúc đối với nền kinh tế toàn cầu, từ chủ nghĩa bảo hộ thương mại gia tăng, nguy cơ bong bóng trong lĩnh vực công nghệ - đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), cho tới mức nợ công toàn cầu leo thang kỷ lục. Theo người đứng đầu IMF, thế giới đang yếu nhất ở khía cạnh quản lý và các nguyên tắc sử dụng AI một cách có trách nhiệm.

Nhận định này được đưa ra chỉ vài ngày sau khi bà cảnh báo rằng, kỳ vọng quá lớn vào AI đang đẩy định giá thị trường tài chính lên mức tương đương giai đoạn hưng phấn công nghệ cách đây 25 năm. Nếu tâm lý nhà đầu tư đảo chiều đột ngột, tăng trưởng toàn cầu có thể bị kéo xuống, ảnh hưởng nặng nề nhất đến các quốc gia đang phát triển. Trong một kịch bản do Oxford Economics mô phỏng, sự hạ nhiệt của lĩnh vực công nghệ tập trung vào Mỹ sẽ đẩy nền kinh tế lớn nhất thế giới tiến gần đến suy thoái và kéo tăng trưởng toàn cầu xuống 2% vào năm 2026, thay vì mức cơ bản 2,5%, với nguy cơ về một cú sốc thậm chí còn lớn hơn.

Trong khi đó, bức tranh nợ công toàn cầu đang trở nên đáng lo ngại. Theo Viện Tài chính Quốc tế, nợ toàn cầu đã tăng hơn 21.000 tỷ USD trong nửa đầu năm nay, lên mức kỷ lục gần 338.000 tỷ USD - tương đương mức gia tăng thời kỳ đại dịch.

Vấn đề lớn nhất mà giới phân tích kinh tế vẫn đang đặt ra là cú sốc thuế quan và sự bất định từ chính sách này đang làm giảm đầu tư và thương mại trên toàn cầu.

Sau một thời gian tạm lắng, căng thẳng thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đang leo thang trở lại với việc Tổng thống Mỹ Donald Trump cảnh báo áp mức thuế bổ sung 100% với hàng nhập khẩu Trung Quốc nhằm đáp trả việc Bắc Kinh ngừng xuất khẩu khoáng sản đất hiếm. Việc Tổng thống Mỹ đe dọa sẽ chấm dứt một số quan hệ thương mại với Trung Quốc, trong khi hai nước áp thêm phí cảng với tàu của nhau đang đe dọa tác động tới chuỗi cung ứng cũng như hoạt động thương mại toàn cầu. Căng thẳng leo thang giữa hai siêu cường kinh tế đang lôi kéo các quốc gia khác - tức là hầu hết mọi quốc gia - vào cuộc chiến. Ví dụ, các hạn chế của Trung Quốc đối với kim loại và nam châm sẽ ảnh hưởng đến các nhà sản xuất ô tô châu Âu sử dụng những vật liệu này và thuế đánh vào tàu biển sản xuất tại Trung Quốc cũng áp dụng cho cả các công ty vận tải biển không phải của Trung Quốc dừng chân tại các cảng của Mỹ.

Mặt khác, Bắc Kinh và Washington về cơ bản cũng đang gây sức ép buộc các quốc gia phải chọn phe. Mexico - một trong những khách hàng mua ô tô lớn nhất của Trung Quốc đã đề xuất mức thuế 50% đối với những chiếc xe này sau những nỗ lực vận động hành lang mạnh mẽ từ chính quyền Tổng thống Trump. Trong khi đó, Ấn Độ đã xích lại gần Trung Quốc hơn kể từ khi Nhà Trắng, vốn bị kích động bởi việc New Delhi tiếp tục mua dầu của Nga, áp đặt mức thuế lên tới 50% đối với hàng hóa Ấn Độ. Sự thay đổi của bánh xe thương mại sẽ tạo ra những nguy cơ tiềm ẩn phá vỡ trật tự kinh tế thế giới.

Ngày 7/10, Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) cho biết, tăng trưởng thương mại hàng hóa toàn cầu dự kiến sẽ chậm lại đáng kể vào năm tới, phản ánh độ trễ ảnh hưởng từ chính sách thuế quan của Mỹ. Theo WTO, khối lượng thương mại hàng hóa được dự báo sẽ chỉ tăng 0,5% vào năm 2026, so với 2,4% trong năm nay.

Bà Ngozi Okonjo-Iweala - Tổng Giám đốc WTO cho hay: "Kể từ đầu năm, chúng ta đã chứng kiến những sự gia tăng chưa từng có về bất ổn chính sách thương mại. Bất chấp những khó khăn chồng chất, thương mại toàn cầu vẫn cho thấy sức bật, một phần không nhỏ nhờ vào sự ổn định của hệ thống thương mại đa phương dựa trên luật lệ. Tuy nhiên, tất cả những điều này không cho phép chúng ta chủ quan. Các biện pháp thuế quan đang gây áp lực lên thương mại, mặc dù việc áp dụng thuế suất ưu đãi trước và việc hoãn nhiều đợt tăng thuế từ tháng 4 đến tháng 8 đã đẩy lùi tác động sang cuối năm nay, và đặc biệt là sang năm sau".

Theo nhận định của giới phân tích, những trở ngại đối với nền kinh tế toàn cầu đang gia tăng. Mặc dù có thể tin rằng, khối lượng xuất khẩu toàn cầu sẽ không bị ảnh hưởng bởi chính sách thuế quan của Mỹ, nhưng việc trả đũa từ việc áp dụng thuế suất ưu đãi trước đó dường như là điều không thể tránh khỏi. Citigroup ước tính tăng trưởng toàn cầu có thể giảm xuống dưới 2% trong nửa cuối năm nay, trước khi phục hồi nhẹ lên 2,5% vào năm sau. Trong khi đó theo Bloomberg Economics, tăng trưởng GDP thực toàn cầu dự kiến chỉ đạt 3,2% trong năm 2025 và giảm còn 2,9% trong năm kế tiếp, phản ánh tác động trễ của các cú sốc thương mại và chính sách tiền tệ thắt chặt.

Ứng phó với trạng thái “bất thường mới”

Trước nhiều nhận định bi quan, một số chuyên gia vẫn khẳng định rằng, bức tranh hiện tại dù không được vẽ bằng các gam màu tươi sáng, song cũng không hoàn toàn bao phủ bởi gam xám. Đó là bức tranh của một nền kinh tế thế giới đang tái cấu trúc, tìm trật tự mới sau những cú sốc liên tiếp.

Xuất khẩu rượu vang của Chile đang bùng nổ tại Brazil trong bối cảnh xuất khẩu sang thị trường Mỹ sụt giảm do tác động của thuế quan. Theo Hiệp hội các nhà sản xuất rượu vang Chile, lượng rượu vang xuất khẩu sang Mỹ, thị trường lớn thứ hai của nước này, đã giảm 13,5% trong 7 tháng đầu năm 2025 do mức thuế quan 10% được áp dụng dưới thời chính quyền Tổng thống Trump. Ngược lại, Brazil đang củng cố vị thế là điểm đến hàng đầu của rượu vang Chile, với lượng hàng xuất khẩu tăng gần 10% trong giai đoạn này.

Tìm hướng đi khác cho thị trường cũng như đa dạng hóa chuỗi cung ứng đang là mục tiêu chiến lược của các nhà sản xuất, xuất khẩu trên toàn cầu, trong bối cảnh các chính sách thuế quan và các biện pháp bảo hộ đang gây cản trở hoạt động thương mại.

Thuế quan của Mỹ và xu hướng bảo hộ đang lan rộng khắp thị trường lao động và làm giảm nhu cầu tiêu dùng trên toàn thế giới, làm trầm trọng thêm những điểm yếu về mặt cấu trúc của các nền kinh tế phụ thuộc vào thương mại. Tuy nhiên, thị trường tài chính, vốn ban đầu bị ảnh hưởng bởi các chính sách thương mại thất thường của Mỹ, đang tiến lên phía trước, với các chỉ số chứng khoán trên toàn thế giới đạt mức cao mới ngay cả khi triển vọng tăng trưởng suy yếu.

Bên cạnh đó, tăng trưởng tín dụng ngân hàng tiếp tục phục hồi, dù vẫn ở mức thấp tại các nền kinh tế phát triển. Dòng vốn đầu tư gián tiếp vào các nền kinh tế đang phát triển đã phục hồi. Lượng phát hành trái phiếu doanh nghiệp phi tài chính và trái phiếu chính phủ đạt mức cao, trong khi chênh lệch lãi suất trái phiếu chính phủ giảm. Đồng USD suy yếu so với hầu hết các loại tiền tệ trong năm 2025 đã tạo ra dư địa chính sách tiền tệ cho các nền kinh tế thị trường mới nổi và đang phát triển.

Tóm lại, bất chấp rủi ro địa chính trị gia tăng, tăng trưởng kinh tế vẫn ổn định đáng ngạc nhiên ở hầu hết các quốc gia trên thế giới. Tuy nhiên, khi tăng trưởng chậm lại, dù chỉ ở mức vừa phải, những vấn đề cơ cấu âm ỉ bên dưới bề mặt sẽ trở nên khó bị bỏ qua hơn. Chính vì vậy, các nhà hoạch định chính sách cần tận dụng giai đoạn tương đối bình lặng này để thúc đẩy cải cách và các chính sách kỷ luật. Làm như vậy sẽ cải thiện khả năng phục hồi của nền kinh tế trước những biến động lớn hơn do sự sụp đổ của trật tự dựa trên luật lệ.

Tác động thực sự của cuộc chiến thuế quan tới tăng trưởng kinh tế toàn cầu vẫn chưa bộc lộ hoàn toàn và có thể sẽ chỉ được cảm nhận rõ rệt hơn trong những tháng, những năm tới. Theo các nhà phân tích, con đường phía trước chắc chắn không bằng phẳng, nhưng với sự phối hợp chính sách thận trọng và hợp tác đa phương, cùng sự chuẩn bị “thắt dây an toàn”, nền kinh tế thế giới vẫn có cơ hội vượt qua những thách thức chồng chất hiện tại.