ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Một sự kiện lịch sử đã diễn ra ở Trung Đông: 20 con tin Israel cuối cùng được Hamas trả tự do, đổi lại gần 2.000 tù nhân Palestine được Israel phóng thích. Đây không chỉ là một bước ngoặt mang tính nhân đạo, mà còn là dấu mốc quan trọng trong quá trình thực thi thỏa thuận ngừng bắn dưới sự trung gian của Ai Cập, Qatar và Thổ Nhĩ Kỳ và Mỹ. Song, dù các nhà lãnh đạo khu vực và thế giới hoan nghênh thỏa thuận này như một "tia hy vọng" sau những tháng ngày khói lửa, con đường đi đến hòa bình thực sự tại Gaza vẫn còn đầy rẫy những thử thách. Từ việc giải giáp Hamas, xây dựng bộ máy an ninh mới, đến tái thiết vùng đất đổ nát và giải quyết bài toán chính trị về một Nhà nước Palestine... tất cả đều là những bài toán khó chưa có lời giải.

Khoảnh khắc đầy hy vọng

Ngày 13/10/2025, Hamas đã trả tự do cho 20 con tin Israel cuối cùng còn sống mà họ giam giữ ở Gaza, đánh dấu một mốc quan trọng trong tiến trình thực thi thỏa thuận ngừng bắn được quốc tế bảo trợ. Đổi lại, Israel đã trả tự do cho gần 2.000 tù nhân Palestine, trong đó khoảng 1.700 người bị bắt giữ trong suốt hai năm chiến tranh, cùng hơn 250 người đang thụ án tù vì liên quan đến các vụ tấn công bạo lực.

Các nhà lãnh đạo khu vực và quốc tế ca ngợi đây là bước đột phá quan trọng hướng tới hòa bình.

Tuy nhiên, họ cũng thận trọng cảnh báo rằng, những khó khăn thực sự mới chỉ bắt đầu. Việc hồi hương hài cốt của các con tin đã thiệt mạng, cung cấp viện trợ nhân đạo quy mô lớn cho Gaza, cũng như giải quyết các vấn đề nhạy cảm về an ninh và giải giáp Hamas là những thách thức chưa có lời giải.

Điểm gây tranh cãi trong thỏa thuận là việc một số nhân vật quan trọng, tiêu biểu như Marwan Barghouti - thủ lĩnh chính trị của phong trào Fatah, không có tên trong danh sách được trả tự do. Điều này đã làm dấy lên nghi ngờ về tiêu chí chọn lọc tù nhân và mức độ nhượng bộ thực sự từ cả hai phía.

Việc trao trả con tin và tù binh giữa Israel và Hamas vào ngày 13/10/2025 không đồng nghĩa với chấm dứt hoàn toàn chiến tranh, nhưng nó mở ra một cơ hội hiếm hoi để thiết lập lại các kênh ngoại giao, tạo điều kiện cho việc giảm leo thang căng thẳng và tiến tới các giải pháp chính trị lâu dài.

Trên phương diện nhân đạo, việc trả tự do cho các con tin người Israel bao gồm phụ nữ, trẻ em và người già; đổi lại việc Israel thả hàng trăm tù nhân Palestine... đã giảm bớt áp lực từ phía hàng nghìn gia đình và cộng đồng. Đây không chỉ là hành động mang tính nhân đạo mà còn góp phần xoa dịu dư luận quốc tế, vốn ngày càng lo ngại trước mức độ bạo lực và thương vong dân thường trong khu vực.

Tuy nhiên, về mặt chính trị và chiến lược, việc trao đổi con tin và tù nhân cũng được cả hai bên tận dụng như một công cụ thể hiện sức mạnh. Hamas tiến hành trao trả con tin với nghi thức trang nghiêm, như một lời khẳng định rằng họ vẫn là một lực lượng có vị thế và khả năng điều phối trong khu vực, bất chấp sự tổn thất nặng nề sau chiến tranh.

Trong khi đó, phía Israel xem việc đưa các công dân của mình trở về an toàn là một thành tựu trong chính sách đối nội và an ninh quốc gia, dù đi kèm với nhiều nhượng bộ.

Nhiều điều chưa được giải quyết

Tác động dài hạn của thỏa thuận ngừng bắn này vẫn còn chưa rõ ràng. Nó có thể mở đường cho các cuộc đàm phán sâu hơn về lệnh ngừng bắn, tái thiết Gaza và cả khả năng thành lập một chính quyền tạm thời được quốc tế hỗ trợ tại đây. Tuy nhiên, các rủi ro là không nhỏ. Quá trình giám sát việc giải giáp Hamas, rút quân của Israel và triển khai lực lượng quốc tế sẽ gặp nhiều trở ngại kỹ thuật và chính trị. Thêm vào đó, sự bất đồng trong nội bộ chính phủ Israel và lập trường cứng rắn của một số thành viên Hamas có thể làm suy yếu các bước tiến ban đầu.

Kế hoạch hòa bình vẫn còn nhiều câu hỏi chưa có lời đáp. Chưa rõ Hamas sẽ giải giáp như thế nào, vào thời điểm nào và vũ khí của họ sẽ được xử lý ra sao. Việc Israel rút quân khỏi Gaza cũng chưa được xác định cụ thể. Một lực lượng an ninh mới dự kiến sẽ được thành lập tại Gaza với binh sĩ đến từ các quốc gia khác, nhưng danh tính các nước tham gia, vai trò cụ thể của lực lượng này và cách phản ứng nếu họ gặp phải sự kháng cự vẫn chưa rõ ràng.

Cũng chưa có thông tin cụ thể về việc ai sẽ tham gia vào hội đồng quản trị lâm thời cho Gaza, trụ sở sẽ đặt ở đâu và người dân Gaza sẽ phản ứng ra sao. Để giữ cho thỏa thuận không đổ vỡ, Mỹ cùng các quốc gia đã thúc đẩy lệnh ngừng bắn sẽ phải tiếp tục gây áp lực và theo sát tiến trình.

Tất cả những điều đó lại được đặt trên nền tảng của một cuộc xung đột kéo dài và sự mất niềm tin sâu sắc giữa các bên. Vấn đề về khả năng thành lập một nhà nước Palestine độc lập, vốn là tâm điểm của tranh cãi trong nhiều thập kỷ vẫn chỉ là một khả năng mơ hồ, được đề cập một cách mập mờ.

Sự hoài nghi vẫn còn đó, bởi các nỗ lực hòa giải Israel - Palestine do Mỹ dẫn dắt đã thất bại nhiều lần trong quá khứ - từ Hội nghị Madrid năm 1991 đến các Thỏa thuận Oslo năm 1993 và 1995, rồi các nỗ lực cho đến năm 2014, tất cả đều không mang lại kết quả bền vững.

Trong kế hoạch hòa bình do chính quyền Tổng thống Trump đề xuất, hai điểm then chốt vẫn còn chưa được làm rõ: mức độ rút quân của Israel và vai trò của Hamas trong tương lai. Hiện Israel vẫn kiểm soát khoảng một nửa Dải Gaza. Thủ tướng Israel, ông Benjamin Netanyahu phát biểu hôm thứ Hai rằng, ông “cam kết” với kế hoạch của ông Trump, nhưng không tuyên bố chiến tranh kết thúc. Trong suốt hai năm qua, ông nhiều lần tuyên bố mục tiêu là “chiến thắng hoàn toàn” trước Hamas.

Hamas dù đã suy yếu sau hai năm chiến tranh, vẫn chưa hoàn toàn bị loại khỏi quyền lực hoặc bị tước vũ khí như ông Netanyahu mong muốn.

Bên cạnh đó, chính phủ của ông Netanyahu hiện phụ thuộc vào các đối tác cứng rắn - những người phản đối chấm dứt chiến tranh. Việc tuyên bố chiến tranh kết thúc có thể khiến chính phủ của ông sụp đổ và buộc ông phải tổ chức bầu cử sớm, vào thời điểm mà uy tín của ông đang thấp và mục tiêu chiến tranh chưa đạt được. Cuộc bầu cử tiếp theo dự kiến diễn ra vào tháng 10 năm sau.

Ngoài ra, vẫn chưa rõ ai sẽ giám sát quá trình hòa bình trong cái gọi là “Hội đồng Hòa bình” mà ông Trump tuyên bố sẽ đứng đầu. Mặc dù ông Trump thông báo rằng, cựu Thủ tướng Anh Tony Blair sẽ hỗ trợ lãnh đạo hội đồng, nhưng ông lại tỏ ra không chắc chắn về vai trò này. Người Palestine cũng không ủng hộ sự tham gia của ông Tony Blair.

Làm thế nào tái thiết một Gaza hoang tàn?

Tại Hội nghị thượng đỉnh về Gaza diễn ra ngày 13/10/2025 ở Sharm el-Sheikh (Ai Cập), các quốc gia trung gian: Ai Cập, Qatar và Thổ Nhĩ Kỳ, cùng Tổng thống Mỹ Donald Trump ký kết một văn kiện chung liên quan đến thỏa thuận ngừng bắn giữa Israel và Hamas. Theo thông tin từ các nguồn quốc tế, tài liệu này được coi là khuôn khổ chính trị nhằm bảo đảm cho tiến trình ngừng bắn và tái thiết Gaza trong giai đoạn hậu xung đột, tuy nhiên, quá trình này sẽ không dễ dàng bởi thực tế trước mắt Gaza vẫn còn ngồn ngang thách thức.

Hội nghị diễn ra tại khu nghỉ dưỡng Sharm el-Sheikh bên bờ Biển Đỏ, nhằm ủng hộ thỏa thuận ngừng bắn tại Gaza, chấm dứt cuộc chiến giữa Israel và Hamas, đồng thời xây dựng một tầm nhìn dài hạn cho việc quản trị và tái thiết vùng đất Palestine bị tàn phá nặng nề.

Văn kiện được ký kết được cho là bao gồm các cam kết cụ thể về việc thực thi lệnh ngừng bắn, mở rộng dòng viện trợ nhân đạo vào Dải Gaza và hỗ trợ công cuộc tái thiết cơ sở hạ tầng sau hơn hai năm chiến tranh. Một điểm nổi bật là việc xác định vai trò của các nước ký kết là “quốc gia bảo đảm”, chịu trách nhiệm giám sát và đảm bảo các bên liên quan tuân thủ cam kết.

Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah el-Sissi tái khẳng định lập trường ủng hộ giải pháp hai nhà nước, khẳng định người Palestine có quyền được sống trong một quốc gia độc lập: “Tại thời khắc mang tính bước ngoặt của lịch sử này, khi chúng ta cùng nhau chứng kiến thỏa thuận Sharm el-Sheikh được ký kết nhằm chấm dứt chiến tranh tại Gaza, một tia hy vọng đã lóe lên, hy vọng rằng thỏa thuận này sẽ khép lại một chương đầy đau thương trong lịch sử nhân loại.

Tôi một lần nữa bày tỏ sự ủng hộ và kỳ vọng của chúng tôi vào việc thực thi kế hoạch này, nhằm tạo ra một khuôn khổ chính trị cần thiết cho việc hiện thực hóa giải pháp hai nhà nước, bởi đó là con đường duy nhất để đáp ứng những khát vọng chính đáng của cả người Palestine và người Israel, chấm dứt xung đột và cùng chung sống trong hòa bình”.

Kế hoạch của ông Trump có đề cập khả năng thành lập một Nhà nước Palestine, nhưng chỉ sau một giai đoạn chuyển tiếp kéo dài ở Gaza và quá trình cải tổ chính quyền hiện tại của Palestine. Trong khi đó, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu vẫn phản đối kịch liệt việc Palestine trở thành một quốc gia độc lập. Ông Trump không đề cập giải pháp hai nhà nước trong bài phát biểu tại hội nghị. Phát biểu trước các nhà lãnh đạo, ông Trump kêu gọi khởi đầu một kỷ nguyên hòa hợp mới ở Trung Đông.

Về vai trò các quốc gia khác, Thổ Nhĩ Kỳ đóng vai trò trung gian quan trọng nhờ quan hệ với Hamas. Jordan và Ai Cập sẽ huấn luyện lực lượng an ninh Palestine. Anh cam kết viện trợ 20 triệu bảng và tổ chức hội nghị tái thiết Gaza. Iran không tham dự hội nghị; dù tuyên bố đây là “chiến thắng” của Hamas, sự vắng mặt của Tehran cho thấy ảnh hưởng khu vực đang suy giảm, đồng thời làm dấy lên lo ngại về khả năng bùng phát xung đột mới với Israel.

Có ý kiến cho rằng, hội nghị này chủ yếu mang tính biểu tượng bởi hiện thực ở Gaza là một bức tranh ảm đạm.

Việc tái thiết Gaza với chi phí ước tính lên tới 53 tỷ USD sẽ đòi hỏi cam kết mạnh mẽ từ các quốc gia Ả rập và cộng đồng quốc tế. Tuy nhiên, sự hỗ trợ này sẽ chỉ được đảm bảo nếu có cam kết rõ ràng về việc không tái diễn chiến sự và tiến tới một giải pháp chính trị bền vững, bao gồm cả việc thảo luận nghiêm túc về một Nhà nước Palestine trong tương lai.

Hàng chục nghìn người Palestine đã thiệt mạng; hơn 90% trong số hơn 2 triệu dân Gaza đã phải rời bỏ nhà cửa. Hệ thống y tế sụp đổ; nhà cửa, công trình bị san bằng; đất nông nghiệp bị tàn phá; tình trạng thiếu đói lan rộng... tất cả những nhu cầu cấp bách đó cần được giải quyết song song với việc thiết lập bộ máy an ninh và chính quyền chuyển tiếp.

Những tuần, tháng và năm tới sẽ không chỉ đơn thuần là việc tái thiết sau những tàn phá nặng nề đã biến phần lớn Gaza thành đống đổ nát. Nhiều chi tiết then chốt trong kế hoạch hòa bình vẫn còn chưa rõ ràng. Những điểm nhỏ nhưng quan trọng sẽ cần được đàm phán để giữ cho tiến trình hòa bình tiếp tục và ngăn ngừa chiến sự bùng phát trở lại. Con đường tiến tới hòa bình lâu dài, ổn định và tái thiết toàn diện chỉ vừa mới bắt đầu và chắc chắn sẽ là một hành trình đầy gian nan và thử thách, không chỉ với Gaza mà còn cả với các bên liên quan.