Israel phản đối việc công nhận nhà nước Palestine
Thủ tướng Israel khẳng định sẽ không có chuyện thành lập nhà nước Palestine; đồng thời Bộ Ngoại giao nước này nhấn mạnh việc công nhận nhà nước Palestine chỉ khiến tình hình thêm rối ren.
Khi nhiều đồng minh phương Tây của Israel công nhận nhà nước Palestine, Israel đã đẩy nhanh kế hoạch mở rộng các khu định cư - một chiến lược nhằm vô hiệu hóa giải pháp hai nhà nước. Sau khi phá nát Dải Gaza, Israel chuẩn bị sát nhập nốt dải đất còn lại của người Palestine là Bờ Tây sông Jordan. Điều này có thể sẽ để lại những hậu quả lâu dài hơn đối với tương lai của cuộc xung đột kéo dài hàng thập kỷ, vốn là nguyên nhân gây mất ổn định cho toàn khu vực Trung Đông.
Bước chuyển dịch ngoại giao quốc tế về vấn đề Palestine
Ngày 22/9, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tuyên bố tại cuộc họp của Liên hợp quốc về giải pháp hai nhà nước rằng, Pháp chính thức công nhận nhà nước Palestine.
“Hôm nay, tôi tuyên bố rằng, Pháp công nhận nhà nước Palestine. Đã đến lúc phải làm việc đó. Chúng ta không thể chờ đợi thêm nữa. Chúng tôi mong muốn hai quốc gia cùng tồn tại trong hòa bình và an ninh”.
Với tuyên bố của Pháp, hiện đã có hơn 150 quốc gia trên thế giới công nhận nhà nước Palestine. Israel lập luận, việc công nhận này chỉ khiến triển vọng đạt được hòa bình trở nên xa vời hơn. Tuy nhiên, nhiều quốc gia vẫn quyết tâm thực hiện hành động này.
Ông Macron đưa ra một lộ trình hướng tới tái thiết chính quyền Palestine, trong đó nhấn mạnh Pháp sẽ mở đại sứ quán nếu các điều kiện như cải cách, lệnh ngừng bắn và việc Hamas trả tự do cho toàn bộ con tin Israel được đáp ứng.
Ngay trước thềm kỳ họp Đại hội đồng Liên hợp quốc, các nước như Luxembourg, Malta, Bỉ và Monaco cũng đã công bố công nhận nhà nước Palestine, nâng tổng số lên hơn 3/4 trong số 193 thành viên Liên hợp quốc.
Tuyên bố của ông Macron hồi tháng 7 đã châm ngòi cho làn sóng công nhận mới. Anh, Canada và Australia cũng lên tiếng ủng hộ và lần lượt chính thức công nhận nhà nước Palestine hôm 21/9.
Tổng thống Palestine Mahmoud Abbas do bị Mỹ từ chối cấp thị thực đã phát biểu qua video, kêu gọi cộng đồng quốc tế tiếp tục ủng hộ. Ông cũng cam kết tổ chức bầu cử và cải cách trong vòng một năm sau khi đạt được lệnh ngừng bắn.
Mỹ và Israel đều tẩy chay phiên họp về giải pháp hai nhà nước ngày 22/9. Đại sứ Israel tại Liên hợp quốc Danny Danon cho biết, Israel sẽ nhóm họp để đưa ra biện pháp đáp trả sau khi Thủ tướng Benjamin Netanyahu trở về nước. Ông Netanyahu hiện vẫn bác bỏ mọi lời kêu gọi ngừng chiến dịch quân sự chừng nào Hamas chưa bị tiêu diệt và ông cũng khẳng định sẽ không chấp nhận một nhà nước Palestine.
Mỹ đã cảnh báo các quốc gia khác rằng, việc công nhận Palestine vào thời điểm này có thể “gây thêm rắc rối”. Tuy nhiên, trước chiến dịch quân sự ngày càng khốc liệt của Israel ở Gaza và bạo lực gia tăng do người định cư gây ra tại Bờ Tây, nhiều quốc gia cho rằng cần phải hành động ngay nếu không muốn giải pháp hai nhà nước tan biến mãi mãi.
Hiện Palestine chỉ có quy chế quan sát viên tại Liên hợp quốc, không có quyền biểu quyết. Để trở thành thành viên chính thức, cần được Hội đồng Bảo an phê duyệt nhưng Mỹ lại nắm quyền phủ quyết tại đây.
Giải pháp hai nhà nước từ quá khứ đến hiện tại
Giải pháp hai nhà nước vốn được kỳ vọng là con đường dẫn tới hòa bình giữa Israel và Palestine đã từng là nền tảng cho tiến trình đàm phán do Mỹ hậu thuẫn kể từ sau Hiệp định Oslo năm 1993. Tuy nhiên, bất chấp những nỗ lực ngoại giao kéo dài hàng thập kỷ, triển vọng hiện thực hóa một nhà nước Palestine độc lập ngày càng trở nên xa vời trong bối cảnh gia tăng vòng xoáy của xung đột, bất đồng nội bộ và những thay đổi chính trị sâu sắc từ cả hai phía.
Dưới đây là cái nhìn tổng quan về lịch sử của giải pháp hai nhà nước, những bước tiến và thoái lui trong tiến trình này, cũng như các yếu tố then chốt đã khiến giải pháp này lâm vào bế tắc kéo dài cho đến nay.
Xung đột đã nổ ra ở Palestine khi nước này còn nằm dưới sự cai trị của nước Anh. Khi đó, người Do Thái di cư đến vùng đất này, tìm nơi sinh sống để trốn chạy sự đàn áp chống Do Thái ở châu Âu và vì họ cho rằng vùng này có liên hệ lịch sử với bản thảo thần học và kinh thánh trong thời kỳ lưu vong.
Năm 1947, Liên hợp quốc thông qua kế hoạch phân vùng Palestine thành nhà nước Ả rập và nhà nước Do Thái, với Jerusalem được đặt dưới quyền quản lý quốc tế. Lãnh đạo người Do Thái chấp nhận kế hoạch, mà theo đó họ được 56% lãnh thổ, nhưng Liên đoàn Ả Rập bác bỏ.
Israel tuyên bố độc lập vào ngày 14/5/1948. Một ngày sau, năm quốc gia Ả rập tấn công Israel. Sau khi chiến tranh kết thúc, Israel kiểm soát khoảng 77% lãnh thổ.
Trong khi đó, khoảng 700.000 người Palestine chạy trốn hoặc phải rời khỏi nhà. Họ trôi dạt đến Jordan, Liban, Syria, cũng như Gaza, Bờ Tây và Đông Jerusalem.
Năm 1967, Israel giành được Bờ Tây (bao gồm Đông Jerusalem) từ Jordan và giành được Gaza từ Ai Cập, giành quyền kiểm soát toàn bộ vùng đất từ Địa Trung Hải tới thung lũng Jordan.
Mặc dù đã có 150 trong số 193 quốc gia thành viên Liên hợp quốc công nhận Palestine là nhà nước, song Palestine vẫn chưa phải là thành viên Liên hợp quốc, nghĩa là phần lớn người Palestine không được Liên hợp quốc công nhận là công dân của bất kỳ quốc gia nào. Khoảng 3,5 triệu người sống dưới dạng tị nạn tại Syria, Liban và Jordan và 5,5 triệu sống tại các vùng lãnh thổ bị Israel chiếm đóng từ năm 1967. Thêm 2 triệu người Palestine là công dân Israel.
Giải pháp hai nhà nước từng là nền tảng của quá trình hòa bình được Mỹ hậu thuẫn sau Hiệp định Oslo năm 1993, được ký bởi Tổng thống Palestine Yasser Arafat và là lãnh đạo của Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) và Thủ tướng Israel Yitzhak Rabin.
Hiệp định này dẫn đến việc PLO công nhận quyền tồn tại của Israel và từ bỏ bạo lực, cũng như thành lập chính quyền Palestine (PA). Người Palestine hy vọng đây sẽ là bước tiến hướng tới một quốc gia độc lập, có Đông Jerusalem làm thủ đô. Quá trình này vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ Israel.
Hamas - một phong trào Hồi giáo, năm 2007 đã giành được Gaza từ chính quyền Palestine trong một cuộc nội chiến ngắn. Điều lệ năm 1988 của Hamas ủng hộ việc tiêu diệt Israel, dù trong những năm gần đây họ cho biết sẽ chấp nhận một nhà nước Palestine dựa trên đường biên giới năm 1967.
Các chính quyền Mỹ tiếp theo đã cố gắng hồi sinh tiến trình hòa bình nhưng đến lần cuối cùng vào năm 2014 đã thất bại.
Người ủng hộ giải pháp hai nhà nước hình dung Palestine gồm Dải Gaza và Bờ Tây được nối với nhau bằng một hành lang đi qua Israel.
Cách đây khoảng hai thập kỷ, các điều khoản chi tiết của giải pháp này từng được đề cập trong bản kế hoạch mẫu do các nhà đàm phán Israel và Palestine đề xuất. Được biết đến với tên Thỏa thuận Geneva với các nguyên tắc gồm: công nhận các khu Do Thái ở Jerusalem là thủ đô của Israel, các khu Ả rập ở Jerusalem là thủ đô của Palestine và Palestine sẽ là một nhà nước phi quân sự hóa.
Israel sẽ sáp nhập các khu định cư lớn và đổi đất, đồng thời tái định cư người Do Thái trong lãnh thổ chủ quyền của Palestine nếu cần. Người Palestine cho rằng, điều này làm xói mòn nền tảng tạo nên một quốc gia khả thi.
Theo thỏa thuận Oslo, chính quyền Palestine do Tổng thống Mahmoud Abbas lãnh đạo quản lý các đảo lãnh thổ ở Bờ Tây bị bao quanh bởi vùng kiểm soát của Israel chiếm khoảng 60% lãnh thổ, bao gồm biên giới Jordan và các khu định cư.
Chính phủ Netanyahu là chính phủ cực hữu nhất trong lịch sử Israel, gồm các phần tử dân tộc tôn giáo, được hậu thuẫn mạnh mẽ từ người định cư. Bộ trưởng Tài chính cực hữu Bezalel Smotrich từng tuyên bố rằng “không có cái gọi là dân tộc Palestine”.
Ông Netanyahu từng nói vào ngày 7/7 rằng, ông muốn hòa bình với người Palestine nhưng mô tả bất cứ nhà nước độc lập tương lai nào có thể trở thành bàn đạp để phá hủy Israel, nhấn mạnh rằng kiểm soát an ninh phải nằm trong tay Israel.
“Một nhà nước Palestine sẽ không được thành lập ở phía Tây sông Jordan. Trong nhiều năm qua, tôi đã ngăn chặn việc thiết lập một nhà nước khủng bố như vậy, bất chấp áp lực to lớn cả trong nước lẫn quốc tế. Chúng tôi đã làm điều đó với sự kiên quyết và khôn ngoan về ngoại giao. Thêm vào đó, chúng tôi đã tăng gấp đôi số lượng các khu định cư Do Thái ở Judea và Samaria và chúng tôi sẽ tiếp tục con đường này. Phản ứng với nỗ lực mới nhất nhằm áp đặt một nhà nước khủng bố ngay giữa trái tim đất nước chúng tôi sẽ được đưa ra sau khi tôi trở về từ Mỹ”.
Chiến lược vô hiệu hóa nhà nước Palestine
Khi nhiều đồng minh phương Tây của Israel công nhận nhà nước Palestine, Israel đã đẩy nhanh kế hoạch mở rộng các khu định cư, một chiến lược nhằm vô hiệu hóa giải pháp hai nhà nước. Sau khi tàn phá Dải Gaza, Israel chuẩn bị sát nhập nốt dải đất còn lại của người Palestine là Bờ Tây sông Jordan. Điều này có thể sẽ để lại những hậu quả lâu dài hơn đối với tương lai của cuộc xung đột kéo dài hàng thập kỷ, vốn là nguyên nhân gây mất ổn định cho toàn khu vực Trung Đông.
Các khu định cư của Israel đã không ngừng mở rộng về quy mô và số lượng kể từ sau khi nước này chiếm đóng Bờ Tây vào năm 1967. Hệ thống khu định cư, đường sá và cơ sở hạ tầng do Israel kiểm soát đã chia cắt vùng đất này thành nhiều mảnh rời rạc.
Người Palestine mong muốn đặt thủ đô tương lai của mình tại Đông Jerusalem - khu vực bị Israel chiếm giữ trong cuộc chiến năm 1967 và sau đó sáp nhập. Israel tuyên bố toàn bộ Jerusalem là thủ đô không thể chia cắt của nước này, dù chỉ có một số ít quốc gia công nhận điều đó.
Vào tháng 7 vừa qua, Tòa án Công lý Quốc tế của Liên hợp quốc xác nhận, việc Israel chiếm đóng các vùng lãnh thổ của Palestine là vi phạm pháp luật quốc tế và kêu gọi chấm dứt ngay lập tức các khu định cư; một lần nữa nhắc lại nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc từ năm 1967.
Tuy nhiên, không có dấu hiệu nào cho thấy lời kêu gọi đó sẽ được thực thi. Kế hoạch xây dựng khối định cư mới, thường được gọi là E1 đã được chính phủ của ông Netanyahu thông qua, sẽ tiếp tục kết nối các khu vực do Israel kiểm soát và gần như chia cắt hoàn toàn Bờ Tây, tách nó khỏi Đông Jerusalem. Một số bộ trưởng trong chính phủ Israel hiện còn kêu gọi tiến hành sáp nhập chính thức toàn bộ Bờ Tây nhằm đáp trả việc các nước công nhận Palestine.
Với nhiều người dân Palestine sống tại Bờ Tây, sự hiện diện ngày càng sâu rộng của các khu định cư không chỉ đe dọa giấc mơ độc lập, mà còn xâm phạm trực tiếp tới cuộc sống thường nhật của họ.
“Cuộc sống trước đây rất bình thường, đơn giản. Người ta có thể đi bất cứ đâu trong vùng mà không gặp trở ngại gì. Nhưng mọi thứ thay đổi kể từ khi các khu định cư được xây dựng và người Do Thái đến. Việc đi lại trở nên khó khăn, người dân không thể đến được đất của mình nữa. Các khu định cư mọc lên ngày càng nhiều, khiến giao thông bị cản trở. Từ đây đến Silwad, một thị trấn Palestine gần đó trước kia chỉ mất 5 phút, giờ phải mất đến 30 phút. Cuộc sống thực sự trở nên rất khó khăn”.
Trong suốt 10 năm qua, các nhóm định cư có vũ trang đã chặn lối vào đất của các gia đình ở Bờ Tây, thậm chí nổ súng vào người Palestine nếu họ cố gắng tiếp cận khu vực.
Người Palestine và phần lớn cộng đồng quốc tế coi tất cả các khu định cư của Israel là bất hợp pháp, vì luật pháp quốc tế cấm nước chiếm đóng đưa dân cư của mình tới định cư tại lãnh thổ bị chiếm.
Với những người định cư mang tư tưởng cực đoan, họ tin rằng mình đang "khai phá" vùng đất được Thiên Chúa hứa ban cho người Do Thái. Một số người đã tự thành lập các “tiền đồn” trên đất chiếm được, mặc dù các khu này là bất hợp pháp ngay cả theo luật Israel, nhưng theo thời gian, nhiều khu trong số đó đã được chính phủ hợp pháp hóa, điều mà các nhóm nhân quyền cho rằng đang tiếp tay cho việc mở rộng bất hợp pháp.
“Gia đình tôi từng sở hữu một mảnh đất rất rộng, chúng tôi có thể tự do đi lại. Trên đó có rất nhiều cây ô liu và chúng tôi thường cùng nhau thu hoạch. Ngày xưa, việc đi lại giữa các vùng hay ra nước ngoài cũng rất dễ dàng. Nhưng bây giờ thì mọi thứ đã không còn như trước. Cuộc sống bị gò bó hơn rất nhiều, điều kiện ngày càng khó khăn, khiến nhiều người phải ra nước ngoài học tập hoặc làm việc. Ở đây, chúng tôi bị giới hạn trong một vùng đất nhỏ, đến mức không có đủ đất để xây một căn nhà. Mọi thứ đều đắt đỏ, và cơ hội để có một công việc tốt thì rất hiếm hoi”.
Hiện nay, Bờ Tây có khoảng 500.000 người định cư Do Thái, được quân đội Israel bảo vệ và được phục vụ bởi hệ thống đường sá riêng do Israel xây dựng, thường cấm người Palestine sử dụng.
Nhiều khu định cư đã tồn tại hàng chục năm và lớn mạnh không khác gì một thị trấn thực thụ. Khu định cư lớn nhất hiện có hơn 80.000 cư dân và nhiều chính phủ Israel trong quá khứ lẫn hiện tại đã tuyên bố rằng chúng sẽ không bao giờ bị từ bỏ.
Trong bối cảnh quốc tế đang có những chuyển động mạnh mẽ ủng hộ giải pháp hai nhà nước, tương lai của người Palestine dường như đang đứng trước một ngã rẽ quyết định. Tuy nhiên, trên thực địa, các hành động đơn phương của Israel như mở rộng định cư hay đe dọa sáp nhập lãnh thổ đang đẩy tiến trình hòa bình vào thế bế tắc sâu hơn. Nếu không có những bước đi thực chất và thiện chí từ cả hai phía, cùng sức ép đủ lớn từ cộng đồng quốc tế, viễn cảnh về một nhà nước Palestine độc lập, chung sống hòa bình và an ninh với Israel sẽ vẫn chỉ là một giấc mơ dang dở kéo dài qua nhiều thế hệ.
