ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Trong nhiều thập kỷ, Nhật Bản vẫn được xem là biểu tượng của chủ nghĩa hòa bình hậu Thế chiến thứ hai, kiên quyết theo đuổi Ba nguyên tắc phi hạt nhân: không sản xuất, không sở hữu và không lưu trữ vũ khí hạt nhân. Tuy nhiên, bối cảnh an ninh khu vực thay đổi nhanh chóng, cộng với sự lung lay niềm tin vào “chiếc ô hạt nhân” của Mỹ, Tokyo đang đứng trước một câu hỏi chưa từng có: liệu Nhật Bản có nên xem xét lại chính sách hạt nhân của mình hay không?

Nhật Bản là quốc gia duy nhất từng hứng chịu bom nguyên tử. Thảm kịch Hiroshima và Nagasaki đã in sâu trong ký ức nhiều thế hệ, tạo nên sự đồng thuận rộng rãi về việc từ bỏ vũ khí hạt nhân. Anh Tatsuaki Takahashi, một người gốc Hiroshima, kể rằng ông nội mình mới bốn tuổi khi chứng kiến ánh chớp và tiếng nổ kinh hoàng ngày 6/8/1945. Nhiều người thân khác của gia đình đã mất tích.

Lớn lên trong bầu không khí đó, anh Takahashi từng tin ngoại giao là con đường duy nhất để tránh thảm họa tái diễn. Nhưng nay, ở tuổi 28 và làm việc tại Tokyo, anh Takahashi lại cho rằng Nhật Bản có thể cần phải “thể hiện sức mạnh hạt nhân” để bảo đảm an ninh, nhất là nếu Mỹ rút quân.

Anh Tatsuaki Takahashi cho biết: “Nhật Bản có Lực lượng Phòng vệ, nhưng họ không phải là quân đội, nên Nhật Bản không thể tấn công. Do đó, nếu Mỹ rút quân, Nhật Bản sẽ rơi vào thế yếu, không còn khả năng tự vệ. Khi tôi nghĩ về cách Nhật Bản có thể thể hiện sức mạnh và đóng vai trò răn đe trên trường quốc tế, có lẽ lựa chọn sở hữu vũ khí hạt nhân là điều chúng ta nên cân nhắc”.

Một khảo sát của đài NHK càng củng cố xu hướng này: hơn 30% thanh niên từ 18 đến 24 tuổi ở Hiroshima và vùng lân cận cho biết họ không muốn nghe kể về ký ức nạn nhân bom nguyên tử, tăng so với 5 năm trước. Đối với các nhà hoạt động phản đối hạt nhân như cô Miho Tanaka, đây là tín hiệu đáng lo ngại.

Cô Miho Tanaka, nhà vận động về chính sách hạt nhân, nói: “Hiện tại, những quan điểm ủng hộ hạt nhân vẫn chỉ là ý kiến của thiểu số. Nhưng chúng ta không thể biết khi nào những quan điểm đó sẽ lan rộng. Tôi thực sự thất vọng rằng những tiếng nói kêu gọi xóa bỏ vũ khí hạt nhân của chúng tôi vẫn chưa được lắng nghe đầy đủ, và vẫn còn rất xa vời”.

Từ sau Thế chiến thứ hai, Nhật Bản dựa vào “chiếc ô hạt nhân” của Mỹ, với lời hứa bảo vệ đồng minh bằng mọi năng lực, bao gồm cả vũ khí hạt nhân. Nhưng chiến lược “Nước Mỹ trên hết” của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump đã làm dấy lên nghi ngờ sâu sắc. Các phát biểu cứng rắn, việc áp thuế lên cả các đồng minh truyền thống khiến Tokyo không còn hoàn toàn yên tâm.

Nghị sĩ Rui Matsukawa, thành viên Hội đồng chính sách an ninh quốc gia Nhật Bản, sau chuyến công tác châu Âu, nhận thấy Liên minh châu Âu (EU) đang “thức tỉnh” trước thực tế rằng không thể phụ thuộc mãi vào Mỹ. Theo bà, Nhật Bản cũng cần chuẩn bị cho kịch bản tương tự, đặc biệt trong bối cảnh bị bao quanh bởi nhiều quốc gia sở hữu hạt nhân như Trung Quốc, Triều Tiên và Nga.

Nghị sĩ Rui Matsukawa nói: "Tổng thống Mỹ Trump rất khó đoán, có lẽ đó là điểm mạnh của ông ấy, nhưng tôi nghĩ chúng ta phải luôn nghĩ đến phương án B. Phương án B có thể là độc lập an ninh, rồi sau đó mới đến vũ khí hạt nhân”.

Ông Ryoichi Oriki, cựu Tổng Tham mưu trưởng Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản, cho biết: “Ngày càng có nhiều người nhận thức rằng Nhật Bản phải phát triển chiến lược hạt nhân của riêng mình, điều mà lâu nay chúng ta né tránh”.

Trên thực tế, Nhật Bản có nền công nghiệp quốc phòng tiên tiến, công nghệ tên lửa nhiên liệu rắn, cùng hơn 45 tấn plutonium trong kho dự trữ. Theo các chuyên gia, Tokyo hoàn toàn có thể chế tạo tên lửa đạn đạo mang đầu đạn hạt nhân chỉ trong vài năm, thậm chí trong vòng sáu tháng nếu quyết tâm cao độ.

Tuy nhiên, trở ngại quốc tế không nhỏ. Nếu chế tạo bom hạt nhân, Nhật Bản sẽ vi phạm Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT), đối mặt với nguy cơ trừng phạt từ Liên Hợp Quốc và mất nguồn nhiên liệu nhập khẩu cho ngành điện hạt nhân. Ngoài ra, nước này cũng không có địa điểm phù hợp để thử nghiệm.

Nỗi lo tương tự xuất hiện ở quốc gia láng giềng Hàn Quốc. Mặc dù Seoul khẳng định không xem xét sở hữu bom, nhưng một bộ phận công chúng được cho là ủng hộ mạnh mẽ. Nhưng khác với Nhật Bản, Hàn Quốc thiếu công nghệ tái chế nhiên liệu và làm giàu urani, nên nếu theo đuổi con đường này, họ cần ít nhất 4-5 năm để chế tạo vũ khí.

Theo các nhà quan sát, khu vực Đông Bắc Á đang đứng trước ngã rẽ mang tính bước ngoặt khi câu hỏi về hạt nhân đã không còn là “vùng cấm”. Dù lựa chọn thế nào, quyết định này sẽ không chỉ định hình tương lai an ninh của Tokyo và Seoul, mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến trật tự quốc tế và nỗ lực toàn cầu chống phổ biến vũ khí hạt nhân.