F-16 mạnh nhưng không phải là 'bất khả xâm phạm'

Tiêm kích F-16 bị bắn hạ và lời cảnh báo từ hệ thống phòng không Nga

Bộ Quốc phòng Nga cho biết, lực lượng phòng không đã bắn hạ một máy bay chiến đấu F-16 do Ukraine vận hành. Trước đó, Ukraine đã xác nhận mất một máy bay chiến đấu F-16 trong các hoạt động chiến đấu ở khu vực phía Đông của nước này. Đây là lần thứ hai Ukraine xác nhận mất máy bay do Mỹ sản xuất trong cuộc xung đột với Nga. Hồi tháng 8 năm ngoái, Ukraine cũng mất một chiếc F-16, phi công của máy bay cũng thiệt mạng.

Trong khi đó, Đài RT của Nga cho biết, đây là lần đầu tiên quân đội nước này tuyên bố bắn hạ một chiếc F-16 kể từ khi các nước phương Tây bắt đầu chuyển giao dòng máy bay chiến đấu thế hệ thứ tư này cho Ukraine vào mùa hè năm ngoái.

Theo BBC, kết quả điều tra sơ bộ cho thấy, chiếc máy bay có thể đã bị tiêu diệt bởi hệ thống phòng không S-400 Triumf hoặc tên lửa không đối không tầm xa R-37M.

Việc lựa chọn tên lửa, dù là tên lửa đánh chặn trên mặt đất hay tên lửa không đối không tầm xa đều cho thấy sự thích nghi chiến lược của Nga và những thách thức mà Ukraine phải đối mặt trong việc tích hợp công nghệ tiên tiến của phương Tây vào một chiến trường tàn khốc, có rủi ro cao.

Hệ thống phòng không hiện đại của Nga

BBC trích dẫn nguồn tin quân sự Ukraine đưa tin rằng, có ba tên lửa được bắn vào máy bay F-16, trong đó có một tên lửa - hoặc là tên lửa dẫn đường của S-400 hoặc là tên lửa R-37 - đã bắn trúng máy bay phản lực. Các quan chức Ukraine đã loại trừ khả năng bắn nhầm, đồng thời nhấn mạnh rằng, không có hệ thống phòng không nào của Ukraine hoạt động ở khu vực xảy ra sự cố.

Trong khi đó, Bộ Quốc phòng Nga tuyên bố, máy bay đã bị bắn trúng tên lửa đất đối không, mặc dù không cung cấp thông tin cụ thể về hệ thống liên quan. Việc thiếu bằng chứng thuyết phục để lại những câu hỏi chưa có lời giải về loại vũ khí chính xác, nhưng hai hệ thống đang được thảo luận cung cấp góc nhìn sâu sắc về cuộc cạnh tranh công nghệ và chiến thuật đang diễn ra trên bầu trời Ukraine.

Hệ thống S-400 Triumf, được NATO gọi là SA-21 Growler là nền tảng của mạng lưới phòng không của Nga. Được NPO Almaz của Nga phát triển vào những năm 1990 như một phiên bản cải tiến của hệ thống S-300 trước đó, S-400 được đưa vào sử dụng năm 2007 và kể từ đó đã trở thành một trong những hệ thống tên lửa đất đối không tiên tiến nhất trên thế giới.

Điểm khác biệt của S-400 là khả năng tích hợp vào mạng lưới phòng thủ nhiều lớp. Khi kết hợp với các hệ thống tầm ngắn hơn như Pantsir-S1 và được hỗ trợ bởi các đơn vị tác chiến điện tử, nó sẽ tạo ra một rào cản đáng gờm. Tại Ukraine, Nga đã triển khai các tiểu đoàn S-400 để bảo vệ các khu vực trọng điểm, bao gồm các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng và các khu vực biên giới như Kursk và Belgorod.

Nếu S-400 thực sự bắn hạ máy bay F-16, điều này cho thấy máy bay phản lực của Ukraine đã hoạt động trong một khu vực được phòng thủ nghiêm ngặt, có thể là gần tỉnh Sumy, nơi các cuộc đụng độ đã leo thang. Tầm hoạt động xa của hệ thống này cho phép lực lượng Nga tấn công F-16 từ khoảng cách an toàn, khai thác lỗ hổng trong khả năng chế áp phòng không của đối phương của Ukraine.

R-37M - tên lửa không đối không này, được Vympel phát triển vào những năm 1980 và hiện đại hóa vào những năm 2010, là một trong những loại vũ khí có tầm bắn xa nhất thế giới cùng loại, có khả năng tấn công mục tiêu cách xa tới 186 dặm. Được phóng từ các nền tảng như máy bay đánh chặn MiG-31BM hoặc máy bay chiến đấu Su-35S, tên lửa R-37M bay với tốc độ Mach 6, kết hợp dẫn đường quán tính và dẫn đường radar chủ động để truy đuổi các mục tiêu nhanh nhẹn.

Nếu một tên lửa R-37M bắn hạ chiếc F-16, điều đó cho thấy một máy bay Nga, có thể là MiG-31, đang tuần tra ở độ cao lớn, sử dụng radar Zaslon-M mạnh mẽ để phát hiện máy bay phản lực Ukraine từ xa. Tầm bắn cực xa của tên lửa cho phép phi công Nga tấn công mà không cần xâm phạm không phận đang có tranh chấp, một chiến thuật giúp bảo vệ máy bay của họ trong khi buộc phi công Ukraine phải hoạt động phòng thủ.

Các thanh gây nhiễu và thiết bị phóng bẫy nhiễu có thể đánh lạc hướng tên lửa dẫn đường bằng radar, nhưng các biến thể mới của S-400 sở hữu khả năng xử lý tín hiệu hiện đại, có thể vượt qua các biện pháp này. Tên lửa R-37M sử dụng đầu tự dẫn radar chủ động khiến việc né tránh ở cự ly xa trở nên cực kỳ khó khăn.

Những điều này cho thấy, các hệ thống phòng không của Liên bang Nga, dù đặt trên mặt đất hay trên không, đã thích nghi đáng kể trước thách thức từ các tiêm kích do phương Tây viện trợ. Khả năng theo dõi và tiêu diệt mục tiêu tốc độ cao của S-400, cùng năng lực tấn công từ xa của R-37M, thể hiện một trình độ tinh vi, gây khó khăn cho chiến lược của Ukraine.

F-16 mạnh, nhưng không phải là “bất khả xâm phạm”

F-16 là một chiến đấu cơ đa năng đã chứng minh năng lực trong nhiều cuộc xung đột toàn cầu. Tuy nhiên, so với các tiêm kích thế hệ mới của Nga, F-16 vẫn có những điểm yếu về thiết kế tàng hình, tải trọng radar và tầm tác chiến.

F-16 là máy bay chiến đấu đa năng một động cơ, nổi tiếng vì sự nhanh nhẹn và linh hoạt. Với chiều dài gần 15 mét và sải cánh hơn 9 mét, máy bay có thể đạt tốc độ Mach 2 và có bán kính chiến đấu hơn 340 dặm khi chở đầy tải trọng.

Động cơ Pratt & Whitney F100 hoặc General Electric F110 cung cấp lực đẩy đặc biệt, trong khi radar AN/APG-68 cho phép nhắm mục tiêu trong mọi điều kiện thời tiết. Máy bay phản lực này có thể mang theo nhiều loại vũ khí, từ tên lửa AIM-120 AMRAAM đến bom dẫn đường chính xác, và các biện pháp đối phó điện tử, như hệ thống gây nhiễu ALQ-131, giúp nó tránh được các mối đe dọa. Trong tay Ukraine, F-16 là bản nâng cấp đáng kể so với MiG-29 và Su-27 thời Liên Xô, có hệ thống điện tử hàng không tốt hơn và tích hợp được với các loại đạn dược phương Tây.

Tuy nhiên, bất chấp mọi sức mạnh của mình, F-16 không phải là bất khả chiến bại. Ukraine đang phải đối mặt với một chiến trường không giống như những gì nước này từng thống trị trong các cuộc xung đột trước đây, chẳng hạn như Chiến dịch Bão táp Sa mạc năm 1991, nơi lực lượng không quân liên quân giành được ưu thế không thể chối cãi.

Tại đó, các máy bay F-16 đã thực hiện hàng nghìn phi vụ, tấn công các mục tiêu ở Iraq mà không bị ảnh hưởng nhờ sự hỗ trợ mạnh mẽ của máy bay AWACS, máy bay tiếp dầu và các thiết bị tác chiến điện tử. Ngược lại, máy bay F-16 của Ukraine hoạt động với cơ sở hạ tầng hạn chế. Các sân bay an toàn rất khan hiếm, đội ngũ mặt đất thì quá mỏng và việc tích hợp với hệ thống chỉ huy và kiểm soát của NATO vẫn chưa hoàn thiện.

Tuy nhiên, Nga đã thích nghi, cải tiến chiến thuật để khai thác điểm yếu của F-16. Ví dụ, tính cơ động của S-400 cho phép lực lượng Nga di chuyển bệ phóng một cách nhanh chóng, tránh được các cuộc tấn công của Ukraine. Việc triển khai R-37M từ các máy bay đánh chặn tầm cao như MiG-31 càng làm làm tăng độ khó cho các kế hoạch của Ukraine, buộc các phi công phải cân nhắc mọi nhiệm vụ so với rủi ro từ một mối đe dọa vô hình, ở xa.

Sự cố này có khả năng xảy ra ở một khu vực như tỉnh Sumy, nơi Ukraine đã tiến hành các hoạt động xuyên biên giới vào khu vực Kursk của Nga. Lực lượng Nga đã đáp trả bằng các cuộc không kích dữ dội và triển khai quân đội, biến khu vực này thành điểm nóng.

Một chiếc F-16 hoạt động ở đó sẽ được giao nhiệm vụ hỗ trợ các đơn vị mặt đất, chặn máy bay không người lái của Nga hoặc tấn công các mục tiêu bên kia biên giới. Nhưng bay gần hệ thống phòng thủ nhiều lớp của Nga - S-400 trên mặt đất, MiG-31 trên không - có thể khiến ngay cả những máy bay phản lực tiên tiến nhất cũng gặp nguy hiểm. Các phi công Ukraine, thường được đào tạo theo các chương trình cấp tốc ở nước ngoài, phải đối mặt với áp lực rất lớn để thích nghi với những điều kiện này, thực hiện các nhiệm vụ phức tạp với nguồn lực hạn chế.

Máy bay F-16 trong không quân Ukraine

F-16 là máy bay chiến đấu đa năng một động cơ do General Dynamics (nay là Lockheed Martin) thiết kế. Mặc dù máy bay này được giới thiệu vào những năm 1970, nhưng kể từ đó đã trải qua nhiều lần nâng cấp.

Ukraine đã nhận được lô máy bay chiến đấu F-16 đầu tiên vào tháng 7 năm ngoái. Trong không quân Ukraine, F-16 đại diện cho bước nhảy vọt so với các nền tảng thời Liên Xô như MiG-29 và Su-27, mang lại sự nhanh nhẹn và hỏa lực vượt trội.

Ban đầu, F-16 được coi là "kẻ thay đổi cuộc chơi" đối với Ukraine. Tuy nhiên, chẳng mấy chốc người ta nhận ra rằng Kiev chỉ có thể sử dụng những máy bay chiến đấu này trong các vai trò hạn chế và chủ yếu chỉ cho mục đích phòng thủ.

Một vấn đề lớn là đào tạo phi công Ukraine trên các máy bay chiến đấu phương Tây này. Các phi công Ukraine đang được đào tạo lái F-16 tại Đan Mạch, Mỹ và Romania. Tuy nhiên, do nhu cầu của chiến tranh, Ukraine đã rút ngắn thời gian đào tạo này. Nhiều quan chức đã đặt câu hỏi về tính khôn ngoan của việc rút ngắn thời gian đào tạo F-16.

Thông thường, các phi công F-16 mới vào nghề phải trải qua quá trình đào tạo kéo dài, thường mất tới một năm với đơn vị của họ trước khi tham gia chiến đấu. Ngược lại, các phi công Ukraine nhanh chóng bị đẩy vào "cuộc chiến ngay lập tức, với nhiều nhất một năm kinh nghiệm điều khiển máy bay". Thời gian đào tạo rút ngắn này cũng có thể góp phần gây ra vụ tai nạn mới nhất.

Mặc dù F-16 tốt hơn MiG-29 và Su-27 của không quân Ukraine, nhưng chúng lại kém hơn so với Su-35 của Nga vì chúng thiếu khả năng cơ động điều hướng lực đẩy của Su-35. Vì những lý do này, mặc dù là sự bổ sung mạnh mẽ cho năng lực quân sự của Ukraine, nhưng những chiếc F-16 hiện đang phục vụ chủ yếu được sử dụng cho các hoạt động phòng thủ hơn là các nhiệm vụ tấn công phức tạp. Các quan chức Mỹ và Ukraine đã nhiều lần xác nhận rằng, những chiếc máy bay phản lực này chủ yếu bị hạn chế trong vai trò phòng không và tránh giao tranh trực tiếp với máy bay chiến đấu của Nga.

Tác động của sự kiện

Những tác động rộng lớn hơn của sự kiện này không chỉ giới hạn trên chiến trường. Chương trình F-16 là nền tảng cho sự hỗ trợ của phương Tây dành cho Ukraine, tượng trưng cho cam kết của NATO trong việc chống lại sự xâm lược của Nga. Tuy nhiên, mỗi mất mát lại đặt ra câu hỏi về tính bền vững của khoản viện trợ đó. Lực lượng không quân Ukraine chỉ hoạt động ở một phần nhỏ năng lực trước chiến tranh, với tổn thất vượt xa khả năng thay thế.

Việc cung cấp thêm máy bay phản lực không chỉ cần máy bay mà còn cần phụ tùng thay thế, phi hành đoàn được đào tạo và căn cứ an toàn - những nguồn lực đang cạn kiệt vì các cuộc tấn công liên tục của Nga. Sự cố này có thể khiến NATO phải đánh giá lại cách trang bị cho Ukraine, có khả năng đẩy nhanh việc cung cấp các biện pháp đối phó tiên tiến hoặc vũ khí tầm xa để cân bằng cục diện.

Điều rõ ràng là hệ thống phòng không của Nga, dù là trên bộ hay trên không, đã thích ứng với thách thức do máy bay phản lực do phương Tây cung cấp đặt ra.

Đối với Ukraine, sự cố này là lời nhắc nhở rằng, chỉ riêng máy bay phản lực tiên tiến không thể xoay chuyển tình thế - chúng cần sự hỗ trợ, đào tạo và thời gian, nhưng tất cả những thứ này đều đang thiếu hụt.

Khi cả hai bên đều cải tiến chiến lược, cuộc chiến trên không sẽ ngày càng trở nên phức tạp hơn, đặt ra một câu hỏi quan trọng: liệu Ukraine và các đồng minh có thể thích ứng đủ nhanh để chống lại hệ thống phòng thủ đang phát triển của Nga hay không, hay những tổn thất như thế này sẽ tạo đà cho giai đoạn tiếp theo của cuộc xung đột?