ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Dù không phải là phương án mà nhiều bên kỳ vọng, giải pháp thay thế được đưa ra vào phút chót vẫn có thể đáp ứng nhu cầu cấp bách của Kiev và đánh dấu một bước tiến pháp lý đáng chú ý.

Cách thức triển khai khoản vay

Thay vì sử dụng khoảng 210 tỷ euro tài sản Nga đang bị phong tỏa tại châu Âu, trong đó phần lớn được lưu giữ tại Bỉ, các lãnh đạo EU đã lựa chọn phương án vay trên thị trường vốn để tài trợ cho Ukraine. Phương án sử dụng tài sản Nga, dù được một số nước ủng hộ mạnh mẽ, đã vấp phải những trở ngại pháp lý và chính trị chưa thể giải quyết trong thời điểm hiện tại.

Trở ngại lớn nhất nằm ở việc bảo đảm cho Bỉ trước các rủi ro pháp lý và tài chính tiềm tàng, nếu Nga tiến hành các biện pháp trả đũa liên quan đến việc giải ngân tài sản bị phong tỏa. Brussels yêu cầu các bảo đảm rõ ràng và có tính ràng buộc, song các cuộc thảo luận kéo dài nhiều giờ vẫn không thể đạt được đồng thuận cần thiết.

Theo kế hoạch, EU sẽ cung cấp các khoản vay không lãi suất cho Ukraine trong giai đoạn 2026 - 2027, dựa trên nguồn vốn do EU huy động từ thị trường tài chính. Các khoản vay này được bảo đảm bằng ngân sách dự phòng của EU, cụ thể là phần chênh lệch giữa mức đóng góp tối đa mà EU có thể yêu cầu từ các quốc gia thành viên và số tiền cần thiết để chi trả cho các khoản chi tiêu đã được dự toán.

Gói hỗ trợ trị giá 90 tỷ euro dự kiến sẽ đáp ứng khoảng hai phần ba nhu cầu tài chính của Ukraine trong hai năm tới. Phần còn lại ban đầu được kỳ vọng sẽ do Anh đảm nhận, thông qua việc sử dụng các tài sản của Nga đang bị phong tỏa.

Ông Guntram Wolff - Chuyên gia từ Viện nghiên cứu kinh tế Bruegel nhận định: “Đây là một thỏa thuận lớn đối với EU. Nếu muốn thực hiện chính sách đối ngoại, EU cần nguồn lực và khả năng vay nợ chung. Hội đồng châu Âu đã thực hiện được điều đó”.

Ông nhấn mạnh, đây cũng là lần đầu tiên một quyết định về nợ mới của EU được thông qua mà không cần sự nhất trí tuyệt đối.

Ông Alberto Alemanno, Giáo sư luật EU đánh giá thỏa thuận là “chưa từng có tiền lệ”. Việc cho phép các quốc gia sẵn sàng đi trước, với sự tham gia có chọn lọc trong trách nhiệm chung, chưa từng được thử trước đây.

Nhà bình luận Jeremy Cliffe tại Hội đồng Quan hệ Ngoại giao châu Âu lại đặt câu hỏi: “Vay nợ không cần sự nhất trí… liệu đây có phải hướng đi dài hạn cho nguồn lực chung châu Âu?”. Theo ông, nếu đúng như vậy, hội nghị thượng đỉnh vừa qua có thể được xem là dấu mốc lịch sử.

Lý do khiến cơ chế vay nợ chung để hỗ trợ Ukraine nay trở nên khả thi là bởi ba quốc gia Hungary, Slovakia và Cộng hòa Séc đã đồng ý không sử dụng quyền phủ quyết, đổi lại là được miễn tham gia cơ chế này. Đây là yếu tố then chốt, bởi theo các quy định hiện hành, ngân sách của EU không được phép dùng để huy động vốn cho một quốc gia ngoài khối. Mọi thay đổi liên quan đến vấn đề này đều đòi hỏi sự nhất trí tuyệt đối của các nước thành viên.

Hungary, Slovakia và Cộng hòa Séc cam kết ủng hộ sự nhất trí đó. Đổi lại, EU sẽ kích hoạt cơ chế mang tên “hợp tác tăng cường”, nhằm miễn cho ba nước này mọi chi phí và trách nhiệm liên quan đến gói hỗ trợ 90 tỷ euro.

24 quốc gia còn lại sẽ chia sẻ phần lãi vay thay cho ba nước nói trên. Tuy nhiên, sự điều chỉnh này được đánh giá là không đáng kể, do tỷ trọng của ba quốc gia rút lui chỉ chiếm 3,64% tổng thu nhập quốc dân (GNI) của toàn khối.

Việc miễn trừ cũng sẽ được áp dụng ở cấp độ thể chế. Sau khi các quy tắc ngân sách được sửa đổi và cơ chế “hợp tác tăng cường” được kích hoạt, ba quốc gia này sẽ mất quyền bỏ phiếu trong việc phê chuẩn quy định thành lập chương trình hỗ trợ mới. Trên thực tế, Hungary, Slovakia và Cộng hòa Séc sẽ bị loại hoàn toàn khỏi sáng kiến này.

Quan điểm của các bên về gói hỗ trợ

Ukraine hoan nghênh quyết định của EU về việc cung cấp gói hỗ trợ tài chính trị giá 90 tỷ euro trong hai năm tới. Trong khi Nga cảnh báo EU sẽ đối mặt với những hậu quả nghiêm trọng nếu sử dụng tài sản của Nga để cấp khoản vay cho Kiev. Ngay trong nội bộ EU cũng cho thấy sự chia rẽ sâu sắc về việc viện trợ Ukraine. Cộng hòa Séc, Hungary và Slovakia đã từ chối tham gia chương trình 90 tỷ euro của EU nhằm hỗ trợ quốc phòng và kinh tế cho Ukraine.

Tổng thống Ukraine Zelensky cho biết, gói hỗ trợ này có ý nghĩa then chốt đối với khả năng chống chịu của đất nước. Ông đánh giá quyết định của EU là bước đi quan trọng, giúp củng cố nền tảng tài chính trong giai đoạn chiến tranh kéo dài và nhiều bất định.

Thứ trưởng Ngoại giao Ukraine Sergiy Kyslytsya nhận định, các nhà lãnh đạo châu Âu đã lựa chọn một giải pháp khả thi trong hoàn cảnh khó khăn. Ông cho rằng, trong những thời điểm then chốt, việc theo đuổi phương án hoàn hảo có thể khiến tiến trình bị đình trệ, trong khi giải pháp hiện tại vẫn đáp ứng được nhu cầu cấp thiết của Ukraine.

Nhiều người dân Ukraine tin rằng, EU đã lựa chọn cấp khoản vay cho Ukraine thay vì sử dụng tài sản Nga bị phong tỏa do lo ngại động thái này có thể làm gia tăng căng thẳng với Moscow.

Bà Valentyna Stepanenko - người dân Kiev, Ukraine chia sẻ: “Tôi hiểu rằng không phải ai cũng ủng hộ ý tưởng này. Có lẽ họ lo ngại và không muốn làm leo thang căng thẳng với Nga. Đó là cách tôi nhìn nhận vấn đề. Vì vậy, trước mắt họ sử dụng nguồn tiền của chính mình và sẽ đánh giá lại sau, tùy thuộc vào cách Nga hành xử”.

Chị Maryna Movchan - người dân Kiev, Ukraine cho hay: “Việc chuyển giao các tài sản của Nga đang bị phong tỏa có thể trở thành yếu tố kích hoạt phản ứng từ Nga. Nhưng dù họ quyết định thế nào, điều then chốt là Ukraine nhận được khoản vay. Hình thức ra sao không quan trọng, điều quan trọng đối với Ukraine là dòng tiền được chuyển tới”.

Trong khi đó, Tổng thống Nga Vladimir Putin phát biểu trong cuộc họp báo thường niên cuối năm ngày 19/12 đã cảnh báo Liên minh châu Âu (EU) rằng, mọi nỗ lực sử dụng tài sản Nga bị đóng băng sẽ phản tác dụng, gây tổn hại uy tín và làm lung lay nền tảng của hệ thống tài chính hiện đại.

Người đứng đầu Điện Kremlin cho rằng, việc sử dụng tài sản Nga làm bảo đảm cho các khoản vay dành cho Ukraine sẽ làm gia tăng nghĩa vụ tài chính của các quốc gia EU, gây thêm áp lực tài khóa vì mọi khoản giải ngân đều phải phản ánh trong ngân sách của nước phát hành.

Phát biểu trước báo giới, Thủ tướng Slovakia Fico cho rằng, sự hỗ trợ tài chính của EU cho Ukraine không dẫn đến hòa bình mà chỉ làm gia tăng thương vong và kéo dài cuộc xung đột. Slovakia phản đối các kế hoạch này của EU và sẽ không tham gia vào bất kỳ khoản vay quân sự nào cho Ukraine.

“Ukraine cần tiền chủ yếu để tái thiết, không phải để chế tạo vũ khí và hoạt động viện trợ quân sự sẽ bỏ qua các giải pháp ngoại giao tiềm năng. Các biện pháp hiện tại của EU phản ánh các cuộc đấu tranh địa chính trị hơn là nỗ lực hòa bình", Thủ tướng Slovakia Robert Fico nói.

Thủ tướng Fico nhấn mạnh, thay vì hỗ trợ Ukraine giành chiến thắng trong cuộc xung đột, Slovakia ủng hộ các hoạt động viện trợ thiết thực như cung cấp điện, khôi phục cơ sở hạ tầng và nước này sẽ tiếp tục ủng hộ cách tiếp cận này trong các cuộc đàm phán tương lai.

Cùng quan điểm với nhà lãnh đạo Slovakia, Thủ tướng Hungary Orban đã chỉ trích khoản vay 90 tỷ euro (khoảng 105,41 tỷ USD) của Liên minh châu Âu (EU) dành cho Ukraine, cho rằng đây là lần đầu tiên 24 quốc gia thành viên cùng nhau cấp một khoản vay lớn cho một quốc gia nằm ngoài khối. Ông Orban cũng cảnh báo hậu quả lâu dài của việc cung cấp khoản vay 90 tỷ euro cho Ukraine, đồng thời khẳng định, Hungary hướng tới đối thoại hòa bình và không ủng hộ giải pháp này, bởi điều này sẽ khiến cuộc xung đột tại Ukraine tiếp tục kéo dài.

Trước đó, Thủ tướng Cộng hòa Séc Babis cũng tuyên bố, Séc phản đối chương trình 90 tỷ euro của EU nhằm giúp Ukraine duy trì ổn định tài chính trong hai năm tới do lo ngại rủi ro pháp lý và tài chính. Ông Babis nhấn mạnh, Séc không phản đối việc EU tiếp tục hỗ trợ Ukraine, tuy nhiên các biện pháp hỗ trợ này cần tránh chuyển gánh nặng tài chính sang ngân sách tương lai của Séc.

Hungary và Slovakia từ lâu đã phản đối việc tiếp tục viện trợ quân sự cho Kiev, bất chấp áp lực ngày càng gia tăng từ EU nhằm buộc các nước thành viên tuân theo lập trường chung. Cộng hòa Séc gần đây cũng gia nhập nhóm này sau khi tân Thủ tướng Andrej Babis đắc cử và tuyên bố không chấp nhận tài trợ cho Ukraine bằng tiền thuế của người dân trong nước.

Theo giới phân tích, trong khi hầu hết các nước thành viên EU ủng hộ chương trình 90 tỷ euro dành cho Ukraine, việc Séc, Hungary và Slovakia từ chối tham gia chương trình này và ưu tiên hòa bình, tái thiết và bảo vệ lợi ích quốc gia đã phản ánh sự chia rẽ sâu sắc và thiếu thống nhất trong nội bộ EU về việc hỗ trợ Ukraine cũng như chiến lược đối phó với Nga. Điều này có thể sẽ làm suy yếu sức mạnh kinh tế tập thể của EU, nhất là trong bối cảnh khối này đang đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức về kinh tế cũng như việc nâng cao khả năng cạnh tranh toàn cầu.

Nguy cơ tăng thêm gánh nặng cho EU

So với phương án rủi ro cao là sử dụng tài sản của Nga đang bị phong tỏa, vay nợ chung được đánh giá là giải pháp đơn giản, nhanh hơn và dễ dự báo hơn. Tuy nhiên, nợ chung đi kèm chi phí lớn và tác động tài chính sẽ xuất hiện ngay lập tức. Việc Liên minh châu Âu (EU) hỗ trợ Ukraine thông qua khoản vay trị giá 90 tỷ euro dự kiến sẽ tạo ra gánh nặng tài chính đáng kể đối với các quốc gia thành viên tham gia chương trình này.

Khoản 90 tỷ euro sẽ được giải ngân dần theo từng đợt nhằm bảo đảm dòng hỗ trợ ổn định cho Ukraine - quốc gia cần một đợt viện trợ mới sớm nhất vào tháng 4/2026. Ukraine sẽ được toàn quyền sử dụng nguồn vốn cho cả mục đích quân sự lẫn ngân sách, qua đó tăng tính linh hoạt trong điều hành.

Trong khi đó, ngân sách EU sẽ gánh phần lãi suất, nhằm tránh tạo thêm gánh nặng cho Ukraine - quốc gia vốn đã nợ nần chồng chất. Theo ước tính của Ủy ban châu Âu, với mặt bằng lãi suất hiện nay, chi phí lãi vay sẽ vào khoảng 3 tỷ euro mỗi năm. Điều này đồng nghĩa ngân sách EU giai đoạn 2028 - 2034 sẽ phải bố trí khoảng 20 tỷ euro để trang trải khoản chi này.

Vì không có nguồn thu độc lập, khối sẽ phải trả nợ thông qua ngân sách quốc gia và đóng góp của các thành viên EU, khiến người nộp thuế các quốc gia này sẽ trả mọi chi phí trong suốt thời gian khoản vay vẫn còn hiệu lực.

Các quốc gia thành viên sẽ chia sẻ chi phí lãi vay theo quy mô kinh tế. Đức, Pháp, Italy, Tây Ban Nha và Ba Lan được dự báo sẽ là những nước gánh mức chi phí cao nhất. Riêng đối với Đức, nghĩa vụ tài chính có thể lên tới khoảng 700 triệu euro mỗi năm trong dài hạn, làm gia tăng áp lực lên ngân sách liên bang trong bối cảnh nền kinh tế lớn nhất châu Âu đang đối mặt với nhiều thách thức.

Một quan chức cấp cao tại Brussels cũng xác nhận rằng, các khoản thanh toán lãi suất đầu tiên dự kiến sẽ bắt đầu từ năm 2027. Theo nguồn tin này, số tiền vay sẽ không được giải ngân đồng loạt mà được phân bổ theo từng giai đoạn. Cụ thể, trong năm 2026, EU dự kiến chỉ phân bổ khoảng 45 tỷ euro, tương đương một nửa tổng giá trị khoản vay, nhằm giảm áp lực tài chính ngắn hạn cho ngân sách chung của khối.

Theo các quan chức Ủy ban châu Âu, khoản vay 90 tỷ euro sẽ không được tính vào nợ công quốc gia, do việc phát hành trái phiếu được thực hiện hoàn toàn ở cấp độ EU, thay vì từng nước thành viên.

Thực tế, những rủi ro pháp lý liên quan đến việc tịch thu tài sản của Nga chưa được loại bỏ, mà chỉ bị trì hoãn. Viễn cảnh về một tiền lệ nguy hiểm và những mối đe dọa về hành động pháp lý và các biện pháp trả đũa từ Nga vẫn còn hiện hữu, tạo áp lực thường trực lên đồng euro và hệ thống pháp luật trong khối EU.