ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Năm 2025 được đánh dấu bởi hàng loạt cuộc tấn công khủng bố, các vụ không kích, xung đột biên giới và bạo lực vũ trang, khiến an ninh nội bộ của nhiều quốc gia chao đảo. Đặc biệt, thời gian gần đây, ba quốc gia quan trọng gồm Ấn Độ, Pakistan và Afghanistan đều được nhắc đến trong những diễn biến khi hệ luỵ của chúng không chỉ dừng lại ở nội bộ mỗi nước, mà còn lan rộng, ảnh hưởng tới mối quan hệ giữa các quốc gia, làm thay đổi cấu trúc liên minh và quan hệ khu vực.

Pakistan - Afghanistan: Từ đồng minh đến đối thủ

Pakistan từng là đồng minh hàng đầu của Taliban từ khi tổ chức này được thành lập năm 1994. Khi Taliban trở lại nắm quyền tại Afghanistan vào năm 2021, Thủ tướng Pakistan khi đó là Imran Khan từng tuyên bố người dân Afghanistan đã “phá bỏ xiềng xích nô lệ”, cũng như kêu gọi cộng đồng quốc tế hợp tác với chính quyền mới.

Tuy nhiên, quan hệ giữa hai nước đã dần xấu đi. Pakistan cáo buộc Taliban chứa chấp các phần tử thuộc tổ chức Taliban tại Pakistan (Tehreek-e-Taliban Pakistan-TTP) và cho phép tổ chức này sử dụng lãnh thổ Afghanistan để tấn công Pakistan. Afghanistan bác bỏ thông tin này và cáo buộc một số thành phần trong nội bộ Pakistan muốn làm Afghanistan mất ổn định.

Căng thẳng giữa hai nước dần leo thang thành xung đột vũ trang, với đỉnh điểm là cuộc xung đột biên giới hồi trung tuần tháng 10. Tuy ngắn ngủi nhưng cuộc đối đầu đẫm máu nhất giữa hai quốc gia láng giềng kể từ khi Taliban trở lại nắm quyền đã khiến hàng chục người thiệt mạng.

Hai bên sau đó ký thỏa thuận ngừng bắn tại Doha, Qatar, song các cuộc đàm phán hòa bình đã đổ vỡ vì bất đồng liên quan đến các nhóm vũ trang chống Pakistan hoạt động bên trong lãnh thổ Afghanistan.

Ông Zabihullah Mujahid - người phát ngôn của Taliban cho biết: “Một lệnh ngừng bắn đã được thiết lập với Pakistan. Không có hành vi vi phạm nào từ phía chúng tôi, và điều này đang được giám sát. Về việc đàm phán thất bại, chúng tôi cũng đã tuyên bố trong thông báo rằng Pakistan muốn Afghanistan phải chịu trách nhiệm cho an ninh nội bộ của Pakistan - điều này nằm ngoài khả năng của Afghanistan. Afghanistan không sẵn sàng đảm nhận bất kỳ trách nhiệm an ninh nào thay mặt cho một quốc gia khác”.

Kể từ đó, mối quan hệ giữa hai bên vẫn tiếp tục căng thẳng với hàng loạt các vụ bạo lực mà bên này đổ lỗi cho bên kia. Mới đây nhất, ngày 25/11, chính quyền Taliban cáo buộc quân đội Pakistan không kích vào miền đông nước này, khiến 9 trẻ em và một phụ nữ thiệt mạng, 4 người khác bị thương. Người phát ngôn quân đội Pakistan đã bác bỏ cáo buộc, trong khi Afghanistan cảnh báo sẽ trả đũa.

Trước đó, Pakistan cũng đổ lỗi cho các nhóm vũ trang có căn cứ tại Afghanistan về làn sóng tấn công khủng bố gần đây trên lãnh thổ nước này, trong đó có vụ đánh bom tự sát gần khu phức hợp tòa án Islamabad khiến 12 người thiệt mạng và vụ đánh bom xảy ra bên ngoài một trường quân sự ở quận Nam Waziristan, gần biên giới Afghanistan.

Ông Tahir Khan, một chuyên gia về các vấn đề liên quan đến Afghanistan tin rằng giọng điệu gần đây của Pakistan đối với Afghanistan cho thấy nước này đã đi vào “ngõ cụt” với Taliban và “sự thất bại” của nhóm này trong việc hành động chống lại các nhóm chiến binh tấn công Pakistan.

Ông Tahir Khan, chuyên gia về các vấn đề liên quan đến Afghanistan chia sẻ: “Tương lai sẽ rất ảm đạm, đầy bất ổn và căng thẳng. Tôi không nghĩ sẽ có bất kỳ thay đổi lớn nào vì những tuyên bố và hành động của Taliban cho thấy họ không sẵn sàng làm những gì Pakistan yêu cầu”.

Các nhà phân tích nhận định, làn sóng bạo lực gần đây cùng cuộc xung đột biên giới hồi tháng 10 giữa Pakistan và Afghanistan chính là biểu hiện của những mâu thuẫn sâu sắc về an ninh, chủ nghĩa cực đoan và di sản thuộc địa, đồng thời cảnh báo rằng nếu không có đột phá về thương mại hoặc ngoại giao, mối quan hệ giữa hai bên có thể bước vào giai đoạn nguy hiểm, có nguy cơ kéo theo bất ổn khu vực.

Pakistan - Ấn Độ: Nguy cơ xung đột tái bùng phát

Trong khi quan hệ với Afghanistan đang trong tình trạng “cơm chẳng lành, canh chẳng ngọt” thì mối quan hệ giữa Pakistan và Ấn Độ, quốc gia vốn coi Islamabad là mối đe dọa đối với an ninh quốc gia, cũng gặp trắc trở. Sáu tháng đã trôi qua kể từ khi hai đối thủ hạt nhân này giao tranh dữ dội.

Ngày 7/5, Ấn Độ đã phóng tên lửa vào một số địa điểm ở Pakistan và vùng Kashmir do Pakistan quản lý, khiến Pakistan đáp trả bằng các cuộc phản công vào lãnh thổ Ấn Độ. Một loạt các cuộc tấn công trả đũa đã diễn ra sau đó tại các căn cứ không quân và thị trấn của mỗi bên. Nhờ vai trò trung gian hoà giải của Tổng thống Mỹ Donald Trump, hai bên đạt được thỏa thuận ngừng bắn vào ngày 10/5. Mặc dù lệnh ngừng bắn có thể tạm thời chấm dứt tình trạng thù địch, nhưng những rạn nứt gần đây cho thấy xung đột vẫn có nguy cơ bùng phát trở lại.

Theo Trung tâm Nghiên cứu và An ninh (CSIS) có trụ sở tại Islamabad, Pakistan đã chứng kiến sự gia tăng đột biến các vụ tấn công khủng bố trong Quý III/2025 so với quý trước, với phần lớn là do lực lượng Taliban tại Pakistan ở phía Tây Bắc và các nhóm ly khai Baloch ở phía Tây Nam gây ra. Điều này có thể đã tạo điều kiện cho các khẩu hiệu chống Pakistan xuất hiện trong cuộc bầu cử ở bang Bihar của Ấn Độ, vốn coi Pakistan là mối đe dọa đối với an ninh quốc gia.

Những lời lẽ mang tính khiêu khích giữa quan chức hai bên càng làm nổi bật những căng thẳng âm ỉ này. Đầu tháng 10, Tổng tham mưu trưởng quân đội Ấn Độ Upendra Dwivedi tuyên bố Pakistan có nguy cơ bị xóa sổ khỏi bản đồ nếu không chấm dứt “chủ nghĩa khủng bố do nhà nước bảo trợ”.

Vài ngày sau, Bộ trưởng Quốc phòng Pakistan Khawaja Asif phát biểu trong một cuộc phỏng vấn trên truyền hình rằng, nguy cơ xảy ra chiến tranh với Ấn Độ là có thật và Pakistan “sẽ đạt được kết quả tốt hơn trước”.

Những tuyên bố mang tính kích động như vậy xuất phát từ cáo buộc từ cả hai phía về việc tài trợ khủng bố trong bối cảnh tranh chấp lãnh thổ kéo dài hàng thập kỷ. Trong khi Pakistan cáo buộc Ấn Độ tài trợ cho các nhóm như TTP và phiến quân Baloch, thì Ấn Độ cho rằng Pakistan hỗ trợ Mặt trận Kháng chiến (TRF), chịu trách nhiệm về vụ tấn công khủng bố Pahalgam hồi tháng Tư, chủ yếu nhắm vào du khách Hindu.

Tiềm năng đạt được lợi ích chính trị hiện đang vượt trội hơn những lời kêu gọi hạ nhiệt căng thẳng, vì vậy không bên nào có động lực để lùi bước trong ngắn hạn. Trong chính trường bầu cử Ấn Độ, Pakistan vẫn là một biến số then chốt cho thành công bầu cử của chính phủ cánh hữu do đảng Nhân dân Ấn Độ (BJP) lãnh đạo. Minh chứng cho điều này là trong cuộc bầu cử bang Bihar hồi tháng 11, BJP đã giành chiến thắng áp đảo.

Về phía Pakistan, quân đội nước này cảnh báo Ấn Độ sẽ phải hứng chịu “thảm họa thảm khốc” nếu giữa hai nước xảy ra xung đột trong tương lai.

Theo ông Hannan Hussain, chuyên gia cao cấp tại Initiate Futures, một tổ chức nghiên cứu toàn cầu, dấu hiệu đáng lo ngại là những lời lẽ như vậy xuất hiện trong bối cảnh quan hệ ngoại giao giữa hai nước với các Cao ủy ở New Delhi và Islamabad đang bị hạ cấp. Hệ lụy là, chỉ cần một vài mồi lửa nhỏ cũng có thể châm ngòi cho một cuộc xung đột mới. Đặc biệt, trong bối cảnh thiếu thông tin liên lạc, khả năng xảy ra xung đột quân sự, đẩy cả hai nước vào một cuộc chiến tranh, ngày càng tăng.

Ngoài ra, cũng theo ông Hussain, việc Hiệp ước Nước sông Ấn năm 1960, vốn phân bổ nguồn nước an toàn giữa hai nước, đã bị đình chỉ kể từ tháng 4 cũng là một điểm nóng bởi Pakistan đã nhiều lần cảnh báo rằng bất kỳ động thái nào của Ấn Độ nhằm thay đổi cơ sở hạ tầng nước đều cấu thành hành động chiến tranh và không có dấu hiệu nào cho thấy New Delhi có kế hoạch khôi phục hiệp ước này.

Ấn Độ - Afghanistan: Tái định vị quan hệ

Kể từ khi Taliban lên nắm quyền, tam giác châu Á gồm Ấn Độ, Afghanistan và Pakistan đã chứng kiến những thay đổi mạnh mẽ. Trái ngược với đà đi xuống của quan hệ Afghanistan - Pakistan, quan hệ giữa chính quyền Taliban và Ấn Độ lại đang ấm dần lên. Sau 9 năm coi Taliban là khủng bố và tay sai của quân đội Pakistan, New Dehli hiện đang xích lại gần hơn và đầu tư vào nền kinh tế Afghanistan.

Bộ Ngoại giao Ấn Độ ngày 25/11 đã công bố quyết định triển khai các chuyến bay chở hàng trực tiếp, sau chuyến thăm kéo dài một tuần tới New Delhi của Bộ trưởng Công nghiệp và Thương mại Afghanistan Alhaj Nooruddin Azizi.

Theo các phương tiện truyền thông địa phương, việc mở tuyến đường này sẽ đảm bảo việc vận chuyển trái cây tươi và thảo dược từ Afghanistan, quốc gia không giáp biển, nhanh hơn, khi hoạt động vận chuyển bằng đường bộ đang bị chậm trễ.

Tháng trước, Pakistan đã đóng cửa biên giới đối với hoạt động thương mại và di chuyển dân sự từ Afghanistan sau các cuộc đụng độ quân sự đẫm máu. Trong bối cảnh ấy, Kabul đang tìm cách tăng cường thương mại với Ấn Độ và đã thúc giục New Delhi mở các trung tâm vận chuyển hàng hóa tại Afghanistan.

Theo tuyên bố, Ấn Độ và Afghanistan sẽ cử đại diện thương mại đến đại sứ quán của mỗi nước và thành lập một phòng thương mại và công nghiệp chung nhằm tăng cường hợp tác về thương mại, kinh tế và đầu tư. Hai bên cũng được cho là đang tìm cách thúc đẩy hợp tác thương mại song phương bằng cách tận dụng cảng Chabahar của Iran, bỏ qua Pakistan.

Bộ trưởng Công nghiệp và Thương mại Azizi đã đề nghị miễn thuế 5 năm cho các công ty Ấn Độ đầu tư vào Afghanistan. Thương mại giữa hai nước ước tính đạt  đạt 1 tỷ USD được coi là thấp hơn nhiều so với tiềm năng do Kabul được thiên nhiên ưu đãi về tài nguyên khoáng sản cũng như dầu khí.

Chuyến thăm của Bộ trưởng Azizi diễn ra một tháng sau chuyến thăm của Bộ trưởng Ngoại giao Afghanistan Amir Khan Muttaqi tới Ấn Độ để hội đàm với người đồng cấp nước chủ nhà S. Jaishankar. Sau cuộc hội đàm, ông Jaishankar tuyên bố Ấn Độ sẽ mở lại đại sứ quán tại Kabul, cũng như tăng cường hỗ trợ Afghanistan về thương mại, y tế và giáo dục.

Theo giới quan sát, các diễn biến gần đây cho thấy cả Afghanistan và Ấn Độ đều muốn cải thiện quan hệ song phương trong bối cảnh địa chính trị phức tạp. Trong khi Afghanistan đang nỗ lực đa dạng hóa các tuyến đường thương mại và giảm sự phụ thuộc vào Pakistan sau các cuộc đụng độ biên giới, thì Ấn Độ cũng đang muốn tái khẳng định ảnh hưởng tại một quốc gia mà nước này từng đóng vai trò phát triển quan trọng.

Về ngoại giao, đây là nỗ lực mới của chính quyền Taliban để được công nhận trên trường quốc tế và tìm kiếm đầu tư nước ngoài. Còn đối với Ấn Độ, nước này đang tìm cách xích lại gần Afghanistan để được bảo đảm trong các hoạt động chống khủng bố và hợp tác về an ninh tại khu vực. Ấn Độ cũng có động lực nhanh chóng xây dựng quan hệ với Afghanistan trong bối cảnh hàng loạt quốc gia như Nga, Trung Quốc và Mỹ cũng đang thúc đẩy hiện diện tại Afghanistan. Ngoài ra, Ấn Độ cũng muốn tranh thủ mối quan hệ đang xấu đi giữa Afghanistan và Pakistan để kiềm chế nước láng giềng Pakistan, một đối thủ của họ.

Theo chuyên gia phân tích chính trị Brahma Chellaney tại Trung tâm nghiên cứu chính sách ở New Delhi, việc Ấn Độ và Afghanistan xích lại gần nhau sẽ là “tin xấu với Pakistan” cũng như là dấu hiệu cho thấy Ấn Độ có thể sớm chính thức công nhận chính quyền Taliban.

Ông Brahma Chellaney - nhà phân tích tại Trung tâm nghiên cứu chính sách, Ấn Độ bày tỏ: “Đây là sự tái định hình quan hệ giữa Ấn Độ và Taliban một cách cẩn trọng. Cả hai bên đều ưu tiên chính sách can dự thực dụng để thúc đẩy lợi ích chiến lược”.

Giới quan sát nhận định, việc Taliban xích lại gần Ấn Độ là điều dễ hiểu nhưng các diễn biến gần đây không có nghĩa Taliban đã hoàn toàn “cắt đứt” với Pakistan để ngả về phía Ấn Độ. Việc biến Pakistan từ đồng minh thành kẻ thù chắc chắn là điều Taliban không mong muốn. Hơn nữa, họ sẽ không thể từ bỏ hợp tác với Pakistan do cả yếu tố địa lý lẫn sự tương đồng về ý thức hệ.

Trong khi đó, quan hệ giữa Ấn Độ và Afghanistan vẫn còn phải đối mặt với nhiều rào cản, nhất là việc Ấn Độ vẫn chưa chính thức công nhận chính quyền Taliban. Mặt khác, việc Ấn Độ mạnh dạn can dự vào Afghanistan - dù chủ yếu về kinh tế và ngoại giao - cũng tiềm ẩn rủi ro, có thể tăng nguy cơ trở thành mục tiêu của các nhóm cực đoan, bị lôi kéo vào xung đột khu vực, hoặc bị cáo buộc hỗ trợ phe này phe kia. Những điều này sẽ khiến Ấn Độ phải cân nhắc cẩn trọng từng bước đi của mình.

Theo giới quan sát, tam giác quan hệ giữa Afghanistan, Pakistan và Ấn Độ đang dần chuyển dịch để bước vào thế cân bằng mới, không lệch về một hướng như thời kỳ trước. Biến chuyển tiếp theo của “tam giác” này sẽ phụ thuộc vào chính sách đa dạng hóa quan hệ mà Kabul đang theo đuổi, tính toán chiến lược của Ấn Độ và Pakistan, cũng như tác động của các nhân tố bên ngoài như Trung Quốc, Nga, Mỹ hay Iran.