PV: Việt Nam đã đề ra mục tiêu thu hút ít nhất 100 trí thức, chuyên gia Việt Nam về nước trong giai đoạn 2025–2030. Vì sao lại đặt ra con số này và lĩnh vực nào là trọng tâm mà chúng ta muốn thu hút nhất?

Ông Nguyễn Hoài Anh – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài, Bộ Ngoại giao: “Con số mục tiêu đề ra ít nhất là 100 chuyên gia và nhà khoa học từ nước ngoài trở về mang tính biểu tượng rất cao. Đây là lời hiệu triệu của Tổng Bí thư, thể hiện quyết tâm chính trị cao độ của lãnh đạo Đảng và Nhà nước, cũng như đề ra những mục tiêu rất cụ thể, mang tính chiến lược để các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp và người dân trong nước kêu gọi tri thức, kiều bào quay trở về.

Liên quan đến các lĩnh vực trọng tâm và chiến lược, tháng 6 vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành một danh mục các công nghệ và sản phẩm chiến lược để triển khai ưu tiên. Giống như mục tiêu 100 nhà khoa học, đây là những lĩnh vực tiên phong để kêu gọi tri thức quay trở về để trước tiên đóng góp vào những lĩnh vực đó và sau đó là các lĩnh vực khác, từ đó đóng góp vào sự phát triển toàn diện”.

PV: Trong lĩnh vực đường sắt tốc độ cao, Việt Nam chúng ta cũng đang rất cần huy động kinh nghiệm của các chuyên gia Việt Nam ở nước ngoài. Phó Giáo sư - Tiến sĩ Trần Lê Hưng -  Đại học Gustave Eiffel, Pháp chia sẻ về những thành tựu mà mình đã nghiên cứu, ứng dụng thành công trong lĩnh vực này .

Phó Giáo sư - Tiến sĩ Trần Lê Hưng -  Đại học Gustave Eiffel, Pháp: “Nói về đường sắt nói chung, đường sắt tốc độ cao nói riêng, đây là một công trình mang tính bản lề, và là bản tổng thể gồm rất nhiều ngành và lĩnh vực khác nhau, như tự động hoá, cơ sở hạ tầng về xây dựng, thông tin tín hiệu,… Làm thế nào để vận hành tối ưu hoá và một bài toán về kinh tế.

Cá nhân tôi nghiên cứu chuyên sâu về tính ổn định của hệ thống hạ tầng của đường sắt cao tốc. Trong bối cảnh Việt Nam, đường sắt cao tốc đã được Đảng, Chính phủ, Quốc hội coi là một trong 4 lĩnh vực được ưu tiên trong thời gian tới, cùng với điện hạt nhân, bán dẫn và AI. Đa số những người Việt Nam có nghiên cứu, tìm hiểu sâu về đường sắt cao tốc hầu hết đang ở nước ngoài. Vì vậy, có thể nói rằng Việt Nam chúng ra hiện đang rất cần nguồn trí thức này để có thể đóng góp cho đại dự án của quốc gia.

Một số ứng dụng có thể nói như một số phần mềm cho phép kiểm tra tốc độ đoàn tàu, tính toán tải trọng đoàn tàu và dự đoàn trước những hư hỏng trên một số đoạn đường trọng yếu”.

PV: Theo dõi các chính sách thu hút nhân tài của Việt Nam, nhiều Việt kiều còn có những băn khoăn nhưng cũng có người đã thấy được những động lực để trở về ?

Phó Giáo sư - Tiến sĩ Trần Lê Hưng -  Đại học Gustave Eiffel, Pháp: “Khi một chính sách, vấn đề được đưa ra thì luôn có hai mặt. Đảng và Nhà nước luôn quan tâm và rộng mở để đón kiều bào trở về. Tinh thần yêu nước luôn chảy trong máu mỗi người, và những mong muốn đóng góp là luôn có thật. Tuy nhiên, người Việt ở nước ngoài sau một thời gian sinh sống chưa thể hiểu rõ được môi trường trong nước, yêu cầu cơ bản, vấn đề tồn đọng của đất nước để có thể đưa những công nghệ phù hợp nhất áp dụng cho quê hương. Bởi lẽ, không mô hình nào ở các quốc gia có thể giống nhau hoàn toàn, cần chắt lọc những tinh tuý và kết hợp với bối cảnh trong nước để áp dụng cho Việt Nam.

Bên cạnh đó là một số vấn đề về thủ tục hành chính. Cá nhân tôi cũng được hỗ trợ nhiều về công tác soạn thảo đề cương xin các dự án và về Việt Nam chúng tôi cũng cần một bộ phận hỗ trợ”.

Phó Giáo sư - Tiến sĩ Trương Thanh Tùng: “Tôi nghĩ rằng trong tim bất cứ người Việt nào cũng đều có lòng yêu nước, vì thế bất cứ khi nào có cơ hội trở về Việt Nam cống hiến, thì không chỉ bản thân tôi mà rất nhiều nhà khoa học cũng sẽ tìm cách trở về. Khi đã có đủ kiến thức về nghiên cứu và có bước đầu thiết kế, xây dựng nhóm nghiên cứu, tôi cũng băn khoăn rằng liệu bản thân đã có đủ kiến thức và kinh nghiệm để trở về mở nhóm nghiên cứu hay chưa. Sau thời gian công tác nghiên cứu ở nhiều quốc gia, tôi thấy rằng mình đã có phần nào kiến thức, và nếu về Việt Nam, tôi đã có thể lập nhóm nghiên cứu.

Các nghiên cứu của tôi rất phù hợp với những vấn đề y tế ở Việt Nam hiện nay, đó là vấn đề kháng sinh và một số bệnh liên quan đến ung thư. Chính vì vậy, khi phát triển những nghiên cứu ở Việt Nam, được ứng dụng cho người dân Việt Nam, đó là điều mang tới niềm hạnh phúc cho các nhà khoa học.

Bên cạnh là một nhà khoa học, tôi cũng là một dược sĩ được đào tạo ở Việt Nam trước khi tham gia học tập và nghiên cứu tại nước ngoài. Đối với nhân viên y tế, luôn phải đảm bảo chăm sóc sức khoẻ người dân. Sau thời gian dài đã có kiến thức và làm được thành tựu nhất định, tại sao không đem những kiến thức đó về áp dụng và tạo ra kết quả để chăm sóc sức khoẻ của người dân. Những lý do đó đã thôi thúc tôi quay trở lại Việt Nam để tiếp tục cống hiến và chăm sóc sức khoẻ người dân”.

Phó Giáo sư - Tiến sĩ Trương Thanh Tùng – Trưởng nhóm nghiên cứu tiềm năng của Khoa Dược, trường Đại học Phenikaa: “Giai đoạn đầu rất khó khăn, tôi nghĩ rằng đó cũng là điều kiện chung cho bất cứ nhà khoa học nào khi nghiên cứu những hướng mới của thế giới. Khi mang về áp dụng tại Việt Nam thì cần hy sinh giai đoạn ban đầu để làm quen và có được những người đồng hành trong nghiên cứu và có đề tài để sẵn sàng đưa những kiến thức đó vào áp dụng.

Sau một thời gian nghiên cứu khoảng 6-7 năm, tôi thấy rằng việc đầu tiên tôi làm đó là có thể kêu gọi sự tài trợ. Nhưng việc thứ hai quan trọng hơn là tìm bạn đồng hành. Tôi đã cố gắng liên hệ các bạn trẻ, nhà khoa học giỏi ở nước ngoài trở về để xây dựng nhóm nghiên cứu ở Việt Nam, vì không thể làm một mình và tôi rất cần những người đồng hành là các nhà nghiên cứu có niềm đam mê khoa học và có lòng yêu nước có thể quay trở về để cống hiến. Trong năm đầu tiên, tôi đã kêu gọi được hai tiến sĩ trẻ quay về. Hiện tại chúng tôi có 5 tiến sĩ và 4 nghiên cứu sinh và các bạn thạc sĩ, sinh viên nghiên cứu. Sau 6 năm, nhóm nghiên cứu hiện cũng có đội ngũ tương đối mạnh. Chúng tôi cũng bắt đầu có những đề tài cấp bộ. Với các trang thiết bị nghiên cứu hiện nay, nhóm nghiên cứu đã sẵn sàng thực hiện các nhiệm vụ khoa học – công nghệ của Nhà nước".

PV: Hiện Việt Nam có nhiều ưu đãi về thủ tục nhập cảnh, nhà ở, lương, thưởng… nhưng thực tế vẫn chưa nhiều người trở về. Vậy đâu là rào cản lớn nhất?

Ông Nguyễn Hoài Anh – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài, Bộ Ngoại giao: “ Về các nguyên nhân, rào cản khác nhau chúng tôi cũng thường xuyên lắng nghe ý kiến của kiều bào và đã trực tiếp chủ động tìm hiểu. Có thể quy lại thành 5 nhóm lớn. Thứ nhất là nhận thức về tầm quan trọng đối với sự trở về, đóng góp cho đất nước của kiều bào là chưa thực sự đồng đều. Thứ hai là môi trường làm việc chưa thực sự đáp ứng được mong mỏi của anh chị em tri thức kiều bào. Ngoài những vấn đề liên quan đến thủ tục hành chính, phòng thí nghiệm cũng chưa đáp ứng được tiêu chuẩn, cần có sự đầu tư. Điểm thứ ba là những phản hồi, đóng góp, hiến kế của đồng bào tri thức rất nhiều nhưng tỉ lệ được đưa vào thực hiện, triển khai trong thực tế chưa thực sự như mong muốn. Điểm thứ tư là vấn đề sở hữu trí tuệ. Công sức, tâm huyết, mồ hôi nước mắt của anh chị em bỏ ra phải có luật, chính sách tương đồng với các nền kinh tế tiên tiến để bảo vệ quyền tài sản.

Cuối cùng là điều mà tôi nghĩ rằng rất quan trọng, mang tính tổng hoà là ai trong số chúng ta cũng đều nhất trí với tầm quan trọng và sự kết nối tốt của ba nhà: Nhà nước – Nhà khoa học – Nhà doanh nghiệp. Song trong nhận thức của người dân, sự kết nối này chưa tốt và còn có rào cản. Hệ thống chính trị thời gian qua cũng đã xây dựng một loạt các chủ trương và chính sách, 4 nghị quyết lớn và chủ trương cụ thể của các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp và người dân đều đang có ý thức dần để thu hút được nguồn lực này".

PV: Về dài hạn, cơ chế phối hợp giữa các bộ ngành, trường đại học và khu vực tư nhân sẽ đóng vai trò ra sao trong việc thu hút và giữ chân nhân tài?

Ông Nguyễn Hoài Anh – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài, Bộ Ngoại giao: “Về phía Nhà nước, xây dựng những chủ trương, chính sách, nghị quyết lớn và có những định hướng về mặt chiến lược. Ví dụ như Thủ tướng Chính phủ thông qua ban hành danh sách các danh mục chiến lược để có định hướng, đồng thời là định hướng về đầu tư công làm sao để thu hút kiều bào.

Thứ hai là nhà khoa học, là các trường, viện và bản thân các nhà khoa học phải làm sao để các kết quả nghiên cứu, sản phẩm của mình bám sát yêu cầu thực tiễn của thị trường.

Thứ ba là doanh nghiệp, có nguồn lực lớn, phải thị trường hoá những sản phẩm này, đưa vào cuộc sống”.

PV: Mong muốn cơ chế, chính sách nào sẽ được cải thiện để bản thân và nhiều trí thức trẻ khác có thể yên tâm đóng góp cho quê hương?

Phó Giáo sư - Tiến sĩ Trần Lê Hưng -  Đại học Gustave Eiffel, Pháp: “Tôi thấy các chính sách đã nói rất đúng, rất trúng vào đại đa số nguyện vọng của bà con kiều bào và những vấn đề còn tồn đọng hiện nay. Tôi nghĩ chúng ta sẽ có những câu trả lời xác đáng nhất cho câu chuyện thu hút và giữ chân nhân tài.

Bên cạnh mô hình 3 nhà, tôi xin bổ sung 2 nhà nữa: Đó là Nhà trường để đào tạo thế hệ kế cận và Nhà đầu tư. Vì một nghiên cứu cần có nhà đầu tư rót vốn để nhà khoa học có thể vận hành nghiên cứu một cách thoải mái trong suy nghĩ của mình”.

Cơ chế thu hút chuyên gia, nhà khoa học về nước

PV: Nhiều quốc gia trong khu vực như Singapore, Hàn Quốc, thậm chí cả Thái Lan, đang có chính sách “chiêu hiền đãi sĩ” rất mạnh, mức lương cao hơn hẳn Việt Nam. Vậy, đâu là lợi thế cạnh tranh của Việt Nam trong cuộc đua toàn cầu này?

Ông Nguyễn Hoài Anh – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài, Bộ Ngoại giao: “Chiêu hiền đãi sĩ không chỉ những người có quốc tịch mà cả những đội ngũ người Việt Nam ở nước ngoài của chúng ta. Cũng có sự cạnh tranh, tuy nhiên chúng ta không cần lo lắng nhiều về vấn đề này, bởi:

Thứ nhất, người Việt Nam yêu nước, hướng về đất nước và mong muốn đóng góp cho Tổ quốc mình. Theo một số nghiên cứu và khảo sát của các tổ chức quốc tế, tỷ lệ người Việt Nam ở nước ngoài hướng về đất nước là cao nhất (71%), trong khi các nước khác giao động ở hơn 60%.

Thứ hai, Đảng và Nhà nước ta có ý chí, quyết tâm chính trị rất cao trong việc hướng tới phát huy tiềm lực của đội ngũ tri thức kiều bào.

Thứ ba, tôi nghĩ rằng xuất phát từ nền kinh tế của chúng ta có độ mở cao và đang đi lên, từ đó tạo ra rất nhiều cơ hội.

Thứ tư, là một đồng ở Việt Nam khác với một đồng ở nền kinh tế có trình độ cao hơn chúng ta, tôi nghĩ khá thực tiễn.

PV: Đâu là yếu tố quan trọng nhất để trí thức trẻ quyết định “hồi hương”: lương bổng, môi trường làm việc, hay cơ hội khẳng định bản thân?

Phó Giáo sư - Tiến sĩ Trần Lê Hưng -  Đại học Gustave Eiffel, Pháp: “Tôi nghĩ mọi trí thức trẻ Việt Nam ở nước ngoài đều có mong muốn thể hiện bản thân, mong muốn cống hiến hết mình cho sự phát triển chung của đất nước. Do đó, khi tiếng nói của bản thân được trân trọng, đó sẽ là cơ hội luôn được mong muốn đầu tiên.

Bên cạnh đó là môi trường làm việc hay lương bổng, tôi nghĩ rằng khi khẳng định được bản thân thì vấn đề đó tự khắc sẽ có".

Phó Giáo sư - Tiến sĩ Trương Thanh Tùng – Trưởng nhóm nghiên cứu tiềm năng của Khoa Dược, trường Đại học Phenikaa: “Việt Nam chúng ta ngày càng phát triển. Từ 6 năm trước khi tôi quay trở lại Việt Nam đến hiện tại, nền kinh tế của chúng ta phát triển rất nhanh. Hiện nay thế giới của chúng ta là thế giới phẳng. Ta có thể ngồi ở Việt Nam để kết nối với bạn bè quốc tế, nhà khoa học đầu ngành ở nước ngoài. Nhiều nhà khoa học cũng tìm đến Việt Nam để nghiên cứu các hướng mới mà họ quan tâm.

Tôi ở Việt Nam vẫn có thể tham gia nghiên cứu cùng các đồng nghiệp ở nước ngoài, đó cũng là những gì mà tôi đang làm hiện nay. Ở Việt Nam hay nước ngoài, không có sự khác biệt. Việt Nam hiện nay đang có vị thế cao trên thế giới, việc đi lại rất dễ dàng.

Với tôi, thay vì việc đi nước ngoài, chúng tôi vẫn có thể gửi các bạn sinh viên ra nước ngoài để học hỏi kiến thức và quay lại kết nối. Chính vì những lý do đó, bản thân tôi hay những bản trẻ Việt đang ở nước ngoài muốn đóng góp cho quê hương chỉ cần có cái tâm hướng về Việt Nam và có những nghiên cứu có thể ứng dụng ở VN. Khi đó, chúng ta ở đâu không quan trọng. Tôi nghĩ rằng đó cũng là suy nghĩ chung của những nhà khoa học ở Việt Nam.

Phó Giáo sư - Tiến sĩ Trương Thanh Tùng – Trưởng nhóm nghiên cứu tiềm năng của Khoa Dược, trường Đại học Phenikaa: “Tôi nghĩ rằng điều đó là đúng. Nghiên cứu thuốc mới là điều không đơn giản, có thể tốn nhiều thời gian và kinh phí. Nghiên cứu phát triển thuốc mới tại Việt Nam trước đây chưa được tập trung. Khi tôi thành lập nhóm nghiên cứu, chúng tôi cũng đã có những nghiên cứu bước đầu trong việc tìm ra ứng viên làm thuốc. Việc gì cũng có khởi đầu. Khởi đầu đó có thể chưa có kết quả ngay, nhưng trong vòng 10-20 năm nữa, tôi nghĩ rằng nền tảng mà chúng tôi đang tạo ra có thể phần nào làm chủ công nghệ sản xuất thuốc mới. Trong tương lai không xa, với những nghị quyết mới của chính trị, sẽ có nhiều sản phẩm do Việt Nam hoàn toàn làm chủ, chúng ta có thể tự tin có được những sản phẩm thuốc của người Việt dành cho người Việt".

Phó Giáo sư - Tiến sĩ Trương Thanh Tùng – Trưởng nhóm nghiên cứu tiềm năng của Khoa Dược, trường Đại học Phenikaa: “Dù các bạn ở nước ngoài hay Việt Nam, chỉ cần các bạn muốn cống hiến cho đất nước thì luôn có những nhóm nghiên cứu sẵn sàng hỗ trợ các bạn để cống hiến cho đất nước. Các bạn hãy cố gắng học tập và dấn thân, để đến được tương lai tốt đẹp hơn trong kỷ nguyên mới của dân tộc”.

Phó Giáo sư - Tiến sĩ Trần Lê Hưng -  Đại học Gustave Eiffel, Pháp: “Với thế giới phẳng hiện nay, việc lựa chọn ở hay về không còn quan trọng nữa. Cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài cũng luôn cống hiến theo một khía cạnh nào đó.

Với cá nhân tôi, tôi sẵn sàng trở về. Tổ quốc luôn ở trong trái tim tôi. Việc cống hiến hết sức cho đất nước không chỉ là quyền, nghĩa vụ, bổn phận, trách nhiệm của công dân Việt Nam mà còn là sự tự hào của mỗi người Việt".