Chuyến công du châu Á của ông Trump: phép thử ngoại giao Mỹ
Chuyến công du các nước châu Á của Tổng thống Trump với kỳ vọng sẽ giúp ông tháo gỡ loạt vấn đề lớn, đặc biệt là giúp xoa dịu căng thẳng thương mại với các nước trong khu vực.
Tổng thống Mỹ Donald Trump sẽ thực hiện chuyến công du châu Á vào cuối tuần này với việc tham gia hàng loạt sự kiện rất đáng trông đợi. Điểm dừng chân đầu tiên của ông Trump là Malaysia, nước chủ nhà của Hội nghị cấp cao ASEAN. Nhật Bản sẽ là điểm đến tiếp theo với cuộc gặp giữa ông chủ Nhà Trắng và tân Thủ tướng nước chủ nhà. Ông Trump cũng sẽ đến Hàn Quốc, địa điểm tổ chức Hội nghị cấp cao Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC). Tại đây, ông sẽ có cuộc gặp với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình – một cuộc gặp vốn rất thu hút được sự chú ý của dư luận quốc tế. Chuyến công du châu Á lần này của ông Trump được kỳ vọng sẽ giúp xoa dịu căng thẳng thương mại với các quốc gia trong khu vực, vốn đang đối mặt với những biến động kinh tế do các biện pháp thuế quan của Mỹ gây ra.
Hội nghị ASEAN và sự hiện diện của Tổng thống Trump
Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 47 cùng các hội nghị liên quan, diễn ra trong ba ngày từ 26-28/10 tại Kuala Lumpur, Malaysia được các chuyên gia nhận định là một trong những cuộc họp quan trọng nhất trong nhiều năm qua của khu vực.
Điểm nhấn của hội nghị là danh sách các nhà lãnh đạo tham dự với quy mô và tầm ảnh hưởng lớn, đồng thời diễn ra trong bối cảnh địa chính trị và kinh tế toàn cầu đang có nhiều diễn biến phức tạp. Bên cạnh lãnh đạo 10 quốc gia thành viên ASEAN, các đại biểu còn có sự góp mặt của Tổng thống Mỹ Donald Trump, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường, Thủ tướng Nhật Bản mới nhậm chức Sanae Takaichi, Tổng thống Brazil Luiz Inácio Lula da Silva, Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa, Thủ tướng Canada Mark Carney, trong khi Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi cũng tham dự hội nghị theo hình thức trực tuyến.
Các chuyên gia cho rằng các chuyến thăm cấp cao này, đặc biệt là sự hiện diện của Tổng thống Mỹ Donald Trump có thể thu hút sự chú ý quốc tế vào ASEAN, đồng thời khẳng định ông Trump rất coi trọng khu vực này.
“Về mặt biểu tượng, điều này cho thấy Đông Nam Á vẫn nằm trong tầm ảnh hưởng chiến lược của Washington và Mỹ vẫn công nhận ASEAN là một diễn đàn ngoại giao quan trọng. Các nhà lãnh đạo Đông Nam Á có thể tận dụng cơ hội này để tìm kiếm các cam kết hoặc hợp tác trong các lĩnh vực như thương mại, công nghệ và quốc phòng.”
Đồng điều phối Trung tâm Nghiên cứu ASEAN, Viện ISEAS–Yusof Ishak (Singapore) Joanne Lin cho rằng sự xuất hiện của Tổng thống Donald Trump tại Hội nghị Cấp cao ASEAN là dấu hiệu quan trọng, nhất là trong bối cảnh các đời tổng thống Mỹ gần đây hiếm khi dự hội nghị khu vực.
Tổng thống Mỹ cuối cùng tham dự hội nghị ASEAN là Joe Biden năm 2022 tại Phnom Penh, Campuchia. Trong nhiệm kỳ đầu (2017–2021), ông Trump chỉ dự duy nhất hội nghị năm 2017 ở Manila, Philippines.
Theo Nikkei Asia, một trong những chủ đề lớn tại hội nghị năm nay là mất cân đối thương mại. Xuất khẩu của ASEAN sang Mỹ đã tăng gấp đôi trong thập kỷ qua, từ 142 tỷ USD năm 2017 lên 312 tỷ USD năm 2024, vượt Trung Quốc với 291 tỷ USD. Mỹ hiện là thị trường xuất khẩu lớn nhất của ASEAN, đồng thời phụ thuộc mạnh vào khu vực này để duy trì chuỗi cung ứng sản xuất.
Đáp lại thâm hụt thương mại ngày càng tăng, Tổng thống Trump áp dụng thuế quan “có đi có lại” từ 10%–40%, khiến các lãnh đạo ASEAN ra tuyên bố chung bày tỏ quan ngại về chủ nghĩa bảo hộ “Nước Mỹ trên hết”, cho rằng biện pháp của Mỹ “gây rủi ro cho hệ thống thương mại đa phương và chuỗi cung ứng toàn cầu.”
Giới quan sát nhận định, hội nghị lần này là phép thử cho khả năng hài hòa chiến lược thương mại ASEAN – Mỹ, đặc biệt trong việc thúc đẩy Hiệp định Khung Kinh tế Số ASEAN (DEFA) nhằm tăng cường dòng dữ liệu xuyên biên giới và hợp tác trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI).
Bên cạnh đó, Malaysia thông báo Tổng thống Trump sẽ chứng kiến lễ ký thỏa thuận hòa bình giữa Campuchia và Thái Lan, bên lề hội nghị, thể hiện vai trò trung gian của Malaysia trong lệnh ngừng bắn và nỗ lực của Mỹ trong thúc đẩy hòa bình khu vực.
Cơ hội khẳng định liên minh Nhật – Mỹ
Sau Malaysia, Tổng thống Mỹ Donald Trump sẽ có chuyến thăm Nhật Bản vào ngày 27/10 tới. Tân Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi sẽ có cuộc hội đàm thượng đỉnh đầu tiên với Tổng thống Trump. Tại cuộc gặp, bà Takaichi mong muốn xây dựng mối quan hệ cá nhân tin cậy lẫn nhau với ông Trump, đồng thời nâng quan hệ Nhật – Mỹ lên tầm cao mới. Bà cũng dự kiến sẽ trình bày các nỗ lực của Nhật Bản trong lĩnh vực an ninh, sau khi ông Trump bày tỏ quan ngại rằng các đồng minh của Mỹ chưa gánh vác đủ trách nhiệm.
Giới phân tích cho rằng, hội nghị thượng đỉnh Nhật - Mỹ lần này được xem là cơ hội để Tân Thủ tướng Nhật Bản khẳng định tầm quan trọng của liên minh chiến lược Nhật - Mỹ, vốn luôn được đánh giá là “hòn đá tảng” cho hòa bình của khu vực, là đối tác an ninh đặc biệt quan trọng của Tokyo.
“Trong thời gian thực hiện chuyến thăm, Tổng thống Donald Trump sẽ hội kiến Nhật hoàng và sau đó tổ chức hội nghị thượng đỉnh với Tân Thủ tướng Sanae Takaichi. Đây sẽ là cơ hội tuyệt vời để hai bên xây dựng mối quan hệ cá nhân dựa trên sự tin cậy và thúc đẩy quan hệ hợp tác hướng tới việc củng cố hơn nữa liên minh Nhật - Mỹ, và hiện thực hóa một Khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở”.
Nhà lãnh đạo Mỹ nhiều lần gây sức ép buộc các đồng minh, trong đó có Liên minh châu Âu và NATO, phải tăng chi tiêu quốc phòng nhằm chia sẻ trách nhiệm an ninh toàn cầu. Giới chức Nhật Bản bày tỏ quan ngại sau khi Tổng thống Donald Trump gợi ý Tokyo nên chi trả chi phí cho 60.000 binh sĩ Mỹ đang đồn trú tại nước này.
Trong phát biểu ngày 22/10, Bộ trưởng Ngoại giao Toshimitsu Motegi khẳng định Tokyo sẽ thông báo với ông Trump rằng “tăng cường căn bản năng lực phòng vệ là ưu tiên hàng đầu”, phù hợp với quá trình rà soát các văn kiện an ninh chủ chốt hiện nay.
Trước chuyến thăm của Tổng thống Mỹ, Tân Thủ tướng Sanae Takaichi đã đặt mục tiêu đạt mức chi tiêu quốc phòng tương đương 2% GDP, sớm hơn hai năm so với kế hoạch. Tại cuộc gặp sắp tới, hai bên sẽ thảo luận cả vấn đề quốc phòng và khoản đầu tư 550 tỷ USD của Nhật Bản tại Mỹ, kết quả từ các cuộc đàm phán thuế quan gần đây.
Theo số liệu Chính phủ Nhật Bản công bố ngày 22/10, xuất khẩu sang Mỹ đã giảm tháng thứ sáu liên tiếp do ảnh hưởng của chính sách thuế. Giá trị xuất khẩu ô tô giảm 24,2%, còn thiết bị sản xuất chip giảm 45,7%, cho thấy nhiều ngành công nghiệp Nhật vẫn gặp khó khăn, dù Washington đã cắt giảm thuế nhập khẩu xuống còn 15% từ giữa tháng 9.
Cơ hội hạ nhiệt căng thẳng giữa hai cường quốc kinh tế
Tổng thống Mỹ Donald Trump sẽ tới Hàn Quốc để tham dự Hội nghị cấp cao Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC). Nhà Trắng cho biết, Tổng thống Mỹ Donald Trump sẽ gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào ngày 30/10. Cuộc gặp giữa lãnh đạo hai nền kinh tế hàng đầu thế giới được kỳ vọng có thể mở đường cho một thỏa thuận thương mại mới, sau nhiều tuần căng thẳng vì Trung Quốc hạn chế xuất khẩu đất hiếm và đe dọa đáp trả thuế quan của Mỹ.
Ngày 21/10, Tổng thống Mỹ bày tỏ kỳ vọng sẽ đạt được một thỏa thuận thương mại tốt với Chủ tịch Trung Quốc tại Hội nghị cấp cao Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á-Thái Bình Dương (APEC) sắp tới ở Hàn Quốc.
"Chúng tôi sẽ có một thỏa thuận công bằng và tôi nghĩ chúng tôi sẽ có một cuộc gặp rất thành công. Chắc chắn là rất nhiều người đang chờ đợi điều đó".
Căng thẳng Mỹ - Trung bùng phát trở lại chỉ sau nửa năm hạ nhiệt. Đầu tháng 10, Tổng thống Donald Trump tuyên bố áp thuế 100% lên hàng hóa Trung Quốc, đáp trả việc Bắc Kinh siết xuất khẩu đất hiếm lần thứ hai trong năm. Dù không nhắm trực tiếp vào Washington, chính sách này gây áp lực lớn lên các tập đoàn công nghệ Mỹ vốn phụ thuộc vào nguồn cung Trung Quốc.
Ông Trump xác nhận sẽ gặp Chủ tịch Tập Cận Bình tại Hội nghị thượng đỉnh APEC ở Hàn Quốc, song chưa công bố thời gian cụ thể và để ngỏ khả năng hủy nếu Bắc Kinh không nới lỏng hạn chế. Phát biểu ngày 22/10, Tổng thống Mỹ bày tỏ hy vọng đạt được thỏa thuận toàn diện bao gồm cả thương mại và năng lượng hạt nhân, đồng thời nêu rõ mong muốn giải quyết vấn đề Trung Quốc mua dầu của Nga.
Trước cuộc gặp, hai phái đoàn do Phó Thủ tướng Hà Lập Phong và Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent dẫn đầu đã đàm phán tại Malaysia (24–27/10), nhằm tháo gỡ các biện pháp trả đũa và mở đường cho hội nghị cấp cao. Nếu diễn ra đúng kế hoạch, đây sẽ là cuộc gặp trực tiếp đầu tiên giữa hai nhà lãnh đạo kể từ năm 2019, đánh dấu nỗ lực hạ nhiệt căng thẳng và định hình lại quan hệ Mỹ – Trung.
Giới quan sát cảnh báo chỉ một sai lầm nhỏ trong tính toán cũng có thể làm rung chuyển thị trường toàn cầu. Ngày 9/10, Bắc Kinh hạn chế xuất khẩu đất hiếm – mặt hàng chiếm hơn 70% sản lượng toàn cầu, khiến Mỹ dọa tăng thuế nhập khẩu tới 157% nếu không đạt thỏa thuận trước 1/11.
Hệ quả, thương mại nông sản Mỹ – Trung gần như tê liệt: Bắc Kinh ngừng mua đậu tương Mỹ từ tháng 2, gây thiệt hại hàng tỷ USD cho nông dân, trong khi chuyển hướng nhập khẩu sang Nam Mỹ. Năm 2024, xuất khẩu đậu tương Mỹ sang Trung Quốc đạt 12,8 tỷ USD, chiếm 1/4 tổng kim ngạch, cho thấy mức độ phụ thuộc sâu sắc giữa hai nền kinh tế.
Giới phân tích nhận định, chuyến công du châu Á của Tổng thống Trump không chỉ là phép thử đối ngoại của Washington, mà còn có thể định hình lại cục diện kinh tế – chính trị khu vực, từ hội nghị ASEAN đến đàm phán Mỹ – Trung, với ảnh hưởng kéo dài nhiều năm tới.
