Bế tắc đàm phán về Ukraine
Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 22/10 cho biết ông đã hủy cuộc gặp thượng đỉnh dự kiến với Tổng thống Nga Vladimir Putin do sự đình trệ trong các nỗ lực ngoại giao, đồng thời cho rằng thời điểm hiện tại chưa phù hợp.
Quyết định bất ngờ trên được đưa ra sau khi truyền thông phương Tây đồn đoán về khả năng hội nghị bị hoãn do bất đồng liên quan đến đề xuất ngừng bắn ở Ukraine. Sự đảo ngược đột ngột này không chỉ phản ánh sự suy yếu của động lực ngoại giao mà còn cho thấy sự khác biệt sâu sắc và dai dẳng giữa kỳ vọng của Washington và Moscow.
Quyết định bất ngờ sau cơn sóng ngầm ngoại giao
Chỉ mới một tuần trước, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã khơi dậy sự lạc quan về một bước đột phá tiếp theo trong cuộc xung đột Nga-Ukraine. Sau cuộc điện đàm kéo dài hai giờ với Tổng thống Nga Vladimir Putin, ông Trump tuyên bố hai nhà lãnh đạo sẽ sớm gặp nhau tại Budapest, Hungary "trong vòng hai tuần hoặc hơn". Thông báo này được coi là một bước tiến quan trọng hướng tới việc khôi phục các cuộc đàm phán hòa bình cho cuộc xung đột đã kéo dài bốn năm mà chưa nhìn thấy hồi kết.
Tuy nhiên, sự lạc quan đã tan biến sau khi Nhà Trắng xác nhận rằng hội nghị thượng đỉnh dự kiến đã bị hoãn lại và rằng không có kế hoạch nào cho Tổng thống Trump gặp Tổng thống Putin trong tương lai gần. Ông Trump cũng đã chính thức xác nhận thông tin trên với các phóng viên tại Nhà Trắng.
“Chúng tôi đã hủy cuộc gặp với Tổng thống Putin. Tôi không nghĩ chúng tôi sẽ đạt được kết quả mong muốn tại cuộc gặp, nên tôi đã hủy. Nhưng chúng tôi sẽ làm điều đó trong tương lai”.
Phát biểu trong cuộc gặp Tổng Thư ký Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) Mark Rutte, nhà lãnh đạo Mỹ cũng thừa nhận các cuộc trao đổi với phía Nga thời gian qua nhiều lần không mang lại kết quả. Tuy nhiên, ông cho rằng người đồng cấp Nga đang sẵn sàng đàm phán thêm.
Sự thay đổi đột ngột này gây bất ngờ vì chỉ vài ngày trước đó, cả hai nhà lãnh đạo Mỹ-Nga đều công khai mô tả cuộc điện đàm của họ là hiệu quả. Hội nghị thượng đỉnh ở Budapest dự kiến là cuộc gặp trực tiếp thứ hai giữa hai nhà lãnh đạo, sau cuộc hội đàm trước đó tại Anchorage, Alaska, hai tháng trước. Cuộc gặp đó kéo dài gần ba giờ nhưng không đạt được thỏa thuận cụ thể nào, mặc dù cả hai bên đều tuyên bố đã đạt được tiến triển.
Theo một số nhà phân tích, nguyên nhân chính dẫn đến việc hủy bỏ hội nghị ở Budapest là do Nga từ chối thay đổi lập trường đàm phán đã giữ vững từ lâu. Ngày 20/10, cuộc điện đàm giữa Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio và Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov được cho là đã xác nhận rằng Moscow tái khẳng định các điều kiện hòa bình với Ukraine, trong đó có việc kiểm soát toàn bộ vùng Donbass và yêu cầu NATO không triển khai binh sĩ tại Ukraine.
Tại một cuộc họp báo ở Moscow, ông Lavrov nhắc lại quan điểm của Nga rằng đàm phán hòa bình phải diễn ra trước bất kỳ lệnh ngừng bắn nào.
“Hiện nay, Washington cho rằng cần phải dừng lại ngay lập tức, không cần thảo luận thêm, và ‘lịch sử sẽ phán xét’. Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại, điều đó đồng nghĩa với việc quên đi nguyên nhân gốc rễ của cuộc xung đột — điều mà chính quyền Mỹ từng hiểu rõ và thừa nhận khi ông Trump lên nắm quyền.”
Ông Lavrov cũng nhắc lại các điều kiện hòa bình lâu nay của Moscow. Những điều kiện này bao gồm tổ chức cuộc bầu cử mới ở Ukraine, đảm bảo Ukraine không gia nhập NATO, chấm dứt sự đàn áp người nói tiếng Nga và công nhận các vùng lãnh thổ đã sáp nhập vào Nga.
Sau cuộc hội đàm với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ở Nhà Trắng hôm 17/10, ông Trump lập luận rằng có thể đạt được lệnh ngừng bắn mà không cần leo thang chiến tranh, với đề xuất "đóng băng" xung đột dọc theo các tiền tuyến hiện có. Tổng thống Ukraine ủng hộ đề xuất này, coi đó là cơ sở cho các cuộc đàm phán với Nga.
“Thông điệp công khai từ Tổng thống Trump là đề xuất đóng băng cuộc xung đột và bắt đầu đối thoại. Tôi nghĩ đó là một sự thỏa hiệp tốt, nhưng tôi không chắc ông Putin sẽ ủng hộ”.
Dĩ nhiên, Moscow đã thẳng thừng bác bỏ ý tưởng này, khẳng định rằng bất kỳ lệnh ngừng bắn nào cũng phải tuân theo một giải pháp chính trị đảm bảo các yêu cầu rộng hơn của họ.
Tuy nhiên, nguyên nhân khiến cuộc gặp ở Budapest khó có thể diễn ra như dự kiến không chỉ nằm ở sự khác biệt về quan điểm. Địa điểm dự kiến cho cuộc gặp cũng gây ra những vấn đề nan giải về hậu cần và chính trị. Thủ tướng Hungary Viktor Orban từ lâu đã được biết đến là một người bạn gần gũi của Tổng thống Trump, đồng thời duy trì mối quan hệ nồng ấm với Moscow, song lại thường đối đấu với EU, dù Hungary là thành viên EU và NATO.
Cùng lúc đó, một số lãnh đạo châu Âu đã lên tiếng về sự can thiệp của các nước thuộc Liên minh châu Âu (EU) vào triển vọng diễn ra hội nghị thượng đỉnh ở Budapest. Không giống như Washington, Brussels cho đến nay vẫn chưa tỏ ra sẵn sàng đối thoại với Moscow.
Phát biểu tại cuộc họp của Hội đồng Đối ngoại châu Âu tại Luxembourg hôm 20/10, Ngoại trưởng Hungary Peter Szijjarto cảnh báo rằng có sự can thiệp từ châu Âu đến việc tổ chức hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Nga tại Budapest.
“Người châu Âu dường như không quan tâm liệu hội nghị thượng đỉnh hòa bình tại Budapest có thực sự mang lại hòa bình hay không. Qua các bài phát biểu, tôi phải kết luận rằng nhiều chính trị gia châu Âu đang tìm cách ngăn cản hội nghị này ngay từ đầu. Thay vì vui mừng trước triển vọng một hội nghị Mỹ – Nga khác, thay vì coi đó là bước tiến hướng tới hòa bình, họ lại tiếp tục ủng hộ việc kéo dài chiến tranh.”
Thủ tướng Slovakia Robert Fico hôm 21/10 cũng đã chỉ trích gay gắt việc ưu tiên thái độ thù địch với Nga hơn là đạt được hòa bình ở Ukraine. Nhận xét được ông Fico được đưa ra khi một số quan chức EU tại Brussels cảnh báo các quốc gia thành viên không làm suy yếu lập trường thống nhất của khối đối với Nga.
Liệu hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Nga ở Budapest có thể được khôi phục hay không vẫn còn chưa chắc chắn. Một số quan chức cho rằng Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio và người đồng cấp Nga Sergey Lavrov có thể gặp lại nhau bên lề các cuộc họp quốc tế sắp tới để thảo luận về triển vọng này. Tuy nhiên, trong lúc chờ đợi một kết quả thực tế, cuộc xung đột vẫn tiếp diễn và một giải pháp hòa bình vẫn chưa thể nằm trong tầm tay.
Từ ngoại giao cá nhân đến trừng phạt
Sớm chấm dứt cuộc xung đột ở Ukraine, đó là một trong những mục tiêu mà Tổng thống Mỹ Donald Trump đặt ra ngay từ trước khi trở lại Nhà Trắng. Tuy nhiên, bất chấp những nỗ lực phá vỡ thế cờ bế tắc, từ ảnh hưởng ngoại giao cá nhân đến mới nhất là các biện pháp trừng phạt, nhà lãnh đạo Mỹ vẫn chưa thể tìm kiếm được bước đột phá trong cuộc xung đột kéo dài hơn 3 năm qua.
Là đồng tác giả của cuốn sách “Nghệ thuật đàm phán” xuất bản lần đầu năm 1987, cuộc xung đột ở Ukraine đã trở thành phép thử cho Tổng thống Trump và nghệ thuật đàm phán mà ông thường tự hào. Từ Hội nghị thượng đỉnh ở Anchorage, Alaska hồi tháng 8, tới đề nghị về hội nghị tiếp theo ở Budapest, Hungary, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã cho thấy nỗ lực xoay sở nhằm giải quyết cuộc xung đột Ukraine bằng ảnh hưởng ngoại giao cá nhân với người đồng cấp Nga Vladimir Putin. Tuy nhiên, chiến thuật này không hoàn toàn suôn sẻ. Cuộc gặp tại Alaska của ông Trump với nhà lãnh đạo Nga đã kết thúc mà không có thành công cụ thể, dù đôi bên tuyên bố đã đạt được tiến triển đáng kể. Một số nhà phân tích cho rằng, nguyên nhân khiến ông Trump vẫn chưa thành công với chiến thuật ngoại giao cá nhân là do những thách thức từ cả trong và ngoài chính quyền.
Khi các nỗ lực đàm phán dường như rơi vào bế tắc, ông Trump đã áp đặt các lệnh trừng phạt đối với Nga lần đầu tiên trong nhiệm kỳ thứ hai của mình. Lệnh trừng phạt nhắm vào các công ty dầu mỏ Lukoil và Rosneft của Nga được đưa ra khi ông chủ Nhà Trắng tỏ ra thất vọng với Tổng thống Nga Vladimir Putin về cuộc xung đột ở Ukraine
“Tôi cho rằng chúng ta đã chờ quá lâu. Những lệnh trừng phạt lần này chắc chắn sẽ phát huy tác dụng — đây là các biện pháp mạnh, nhắm vào hai tập đoàn dầu mỏ lớn nhất thế giới. Hy vọng các biện pháp đó sẽ khiến Tổng thống Putin và Tổng thống Zelensky hành xử hợp lý hơn.”
Các lệnh trừng phạt là một sự thay đổi chính sách lớn đối với Tổng thống Trump, người trước đây đã từ chối áp đặt thêm lệnh trừng phạt lên Nga vì xung đột mà thay vào đó dựa vào các biện pháp thương mại. Ông Trump đã áp đặt thêm 25% thuế quan lên hàng hóa từ Ấn Độ để trả đũa việc nước này mua dầu của Nga và đe dọa sẽ làm điều tương tự với các đối tác khác của Nga.
“Bản thân các lệnh trừng phạt chưa đủ để tạo ra bước ngoặt trong cục diện xung đột. Tuy nhiên, xét ở một khía cạnh khác, chính quyền Tổng thống Trump đã gửi đi tín hiệu quan trọng tới Nga và các đối tác mua dầu rằng những hậu quả nghiêm trọng có thể sắp xảy ra, và Washington sẽ kiên quyết thực thi các biện pháp trừng phạt trong thời gian tới.”
Thành công gần đây trong một số cuộc xung đột trên thế giới đã khiến Tổng thống Mỹ tiếp cận các cuộc xung đột theo những cách mới. Tuy nhiên, thành công không có công thức chung. Việc tìm ra giải pháp cho cuộc xung đột Nga-Ukraine không chỉ trông chờ ở các động thái ngoai giao hay các lệnh trừng phạt, mà cần hiểu bản chất cuộc chiến cũng như quan điểm của hai bên để đảm bảo cho một thỏa thuận hòa bình cuối cùng.
Tác động tới cục diện xung đột
Việc cuộc gặp thượng đỉnh Nga - Mỹ bị hủy bỏ càng làm gia tăng sự bất định trong tiến trình tìm kiếm giải pháp hòa bình cho cuộc chiến kéo dài hơn ba năm giữa Nga và Ukraine. Điều này sẽ tác động thế nào tới cục diện cuộc xung đột kéo dài hơn 3 năm qua? Liệu ông Trump có thay đổi lập trường trong quá trình làm trung gian hòa giải lệnh ngừng bắn giữa Nga và Ukraine hay không? Đó là những câu hỏi đang để ngỏ.
Trước khi có thông tin về hội nghị ở Budapest, vấn đề tên lửa Tomahawk đã trở thành điểm nóng. Tomahawk có tầm bắn khoảng 1.600 km và đầu đạn nặng 450 kg, lại bay thấp nên việc đánh chặn trở nên khó khăn hơn. Nga đã coi việc chuyển giao tên lửa Tomahawk cho Ukraine là một "lằn ranh đỏ" - một sự leo thang không thể chấp nhận được mà Mỹ sẽ phải chịu trách nhiệm, gây ra thiệt hại không thể khắc phục được cho mối quan hệ với Washington.
Trong bối cảnh đó, Tổng thống Ukraine Zelensky tuần trước đã có chuyến thăm Washington nhằm vận động Mỹ cung cấp tên lửa Tomahawk, loại vũ khí có thể giúp Ukraine tấn công sâu vào lãnh thổ Nga. Tuy nhiên, ông không đạt được thỏa thuận nào. Trước đây, Tổng thống Trump từng tỏ ý cân nhắc đề xuất này, nhưng lại thay đổi quan điểm trong cuộc gặp với ông Zelensky hôm 17/10. Dù có hơn 4000 tên lửa Tomahawk, Tổng thống Trump đã bác khả năng cung cấp cho Kiev.
“Tomahawk là vũ khí rất nguy hiểm. Nếu ai đó ưa chiến tranh, đây là một trong những loại vũ khí chính xác nhất. Nhưng Tomahawk đồng nghĩa với leo thang, có thể dẫn tới nhiều hậu quả tồi tệ. Tomahawk là một vấn đề lớn.”
Dù kêu gọi tăng viện trợ quân sự, nhưng Ukraine dường như đang đứng trước những lựa chọn ngày càng thu hẹp. Tổng thống Trump nhiều lần nhấn mạnh rằng các đồng minh châu Âu trong NATO cần đóng vai trò chủ động hơn trong việc hỗ trợ Kiev, thay vì tiếp tục phụ thuộc vào Washington.
Về phần mình, các nhà lãnh đạo châu Âu ngày 21/10 đã tuyên bố rằng bất kỳ cuộc đàm phán nào về việc chấm dứt xung đột ở Ukraine đều phải bắt đầu bằng việc ngừng ở chiến tuyến hiện tại và cáo buộc Nga không "nghiêm túc" về hòa bình. Bloomberg dẫn các nguồn tin cho biết, một số quốc gia châu Âu đang phối hợp với Ukraine để soạn thảo bản đề xuất 12 điểm nhằm chấm dứt cuộc xung đột Nga-Ukraine trên cơ sở duy trì đường giới tuyến hiện tại. Việc triển khai kế hoạch này sẽ do một “hội đồng hòa bình” giám sát, đứng đầu là Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Kế hoạch cũng đề cập tới việc nới lỏng dần các biện pháp trừng phạt đối với Nga, tuy nhiên khoảng 300 tỷ USD tài sản của Ngân hàng Trung ương Nga bị đóng băng chỉ được hoàn trả sau khi Moscow đồng ý đóng góp vào quá trình tái thiết Ukraine. Nếu Nga tấn công Ukraine trở lại, các biện pháp hạn chế sẽ được tái áp đặt.
Ngoài ra, Nga và Ukraine sẽ bắt đầu đàm phán về việc quản lý các vùng lãnh thổ mà Moscow đang kiểm soát, song châu Âu và Ukraine sẽ không công nhận về mặt pháp lý bất kỳ vùng đất nào do Nga kiểm soát.
Điều gì sẽ xảy ra? Trong phát biểu mới nhất hôm 22/10, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio cho biết Washington vẫn muốn tiếp tục các cuộc thảo luận với Nga, dù Tổng thống Trump đã thông báo hủy cuộc gặp với Tổng thống Putin tại Budapest.
“Chúng tôi vẫn mong được gặp đại diện Nga. Tôi đã có cuộc điện đàm tích cực với Ngoại trưởng Lavrov và sẽ tiếp tục theo dõi vấn đề này. Chúng tôi luôn sẵn sàng tham gia nếu có cơ hội đạt được hòa bình. Tổng thống Trump đã nhiều lần khẳng định trong những tháng qua rằng, đến một thời điểm nào đó, ông sẽ phải hành động nếu tiến trình hòa bình không đạt được tiến triển.”
Xét về khả năng, các cuộc đàm phán có thể sẽ dẫn đến những cuộc thảo luận tiếp theo mà cuối cùng sẽ thất bại hoặc không đi đến kết quả. Rất có thể ông Putin muốn nhiều hơn những gì ông Zelensky có thể đáp ứng, và ông Trump không có đủ sức mạnh để ép buộc hay thuyết phục cả hai bên nhượng bộ. Việc ông Trump có thể sắp xếp được một cuộc gặp là một thành công đáng ghi nhận. Nhưng để đạt được bất kỳ thành công nào có lẽ còn cần một bước đi khá xa.
Có thể thấy đàm phán hòa bình Nga – Ukraine đang tiếp tục gặp trở ngại, cùng với sự thiếu nhất quán trong lập trường của các bên liên quan, cho thấy tiến trình chấm dứt xung đột vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức. Trong bối cảnh các cuộc gặp cấp cao bị trì hoãn hoặc hủy bỏ, cục diện chiến trường có thể tiếp tục kéo dài mà chưa có tín hiệu rõ ràng về một lối thoát ngoại giao khả thi.
