Áp lực kinh tế có giúp chấm dứt xung đột Nga–Ukraine?
Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố sẽ tung ra một làn sóng trừng phạt mạnh mẽ mới với mức thuế lên tới 100% đối với hàng nhập khẩu từ Nga, đồng thời mở rộng biện pháp trừng phạt thứ cấp đối với các quốc gia tiếp tục giao thương với Moscow trừ khi Tổng thống Nga đồng ý với một thỏa thuận hòa bình trước ngày 8/8.
Cuộc xung đột kéo dài hơn ba năm giữa Nga và Ukraine có thể đang đứng trước một bước ngoặt mới, khi thời hạn chót mà Tổng thống Mỹ Donald Trump đặt ra để Nga đồng ý ngừng bắn trước ngày 8/8 đang cận kề. Trước đó, vị Tổng thống thứ 47 của Mỹ đã tuyên bố sẽ tung ra một làn sóng trừng phạt mạnh mẽ mới với mức thuế lên tới 100% đối với hàng nhập khẩu từ Nga, đồng thời mở rộng các biện pháp trừng phạt thứ cấp đối với các quốc gia nước ngoài tiếp tục giao thương với Moscow, trừ khi Tổng thống Nga Vladimir Putin đồng ý với một thỏa thuận hòa bình trước ngày 8/8.
Trong bối cảnh ấy, các sự kiện sẽ diễn ra trong những ngày tới sẽ thách thức giới hạn của ngoại giao đơn phương và sức mạnh của áp lực kinh tế như một biện pháp hòa bình. Tuy nhiên, vẫn chưa có gì đảm bảo rằng chiến lược này của nhà lãnh đạo Mỹ có thể giúp chấm dứt xung đột, trong khi các biện pháp trừng phạt thứ cấp đối với Nga, nếu được thực hiện, có thể gây ra những hệ lụy cho tất cả các bên liên quan, cũng như nền kinh tế toàn cầu.
Khi thuế quan trở thành công cụ hoà bình
Tổng thống Mỹ Donald Trump từng cam kết sớm chấm dứt xung đột Nga - Ukraine ngay khi ông trở lại Nhà Trắng. Tuy nhiên, giờ đây đã bước sang tháng thứ 8 trong nhiệm kỳ thứ hai, lời hứa của ông Trump vẫn chưa trở thành hiện thực.
Ngày 14/7, ông đã ra “tối hậu thư” đối với Nga khi công bố kế hoạch hai bước nhằm buộc Moscow chấm dứt xung đột tại Ukraine, bao gồm việc cấp thêm vũ khí cho Kiev và đe dọa tăng trừng phạt kinh tế nếu Nga không đạt được hòa bình với Ukraine trong vòng 50 ngày. Tuy nhiên, sau khi nhận thấy thời hạn 50 ngày khó có thể khiến Nga nao núng, vào tuần trước, ông Trump đã đưa ra thời hạn mới là 10 ngày để Nga chấm dứt cuộc chiến đã kéo dài ba năm rưỡi qua.
"Chúng tôi sẽ áp thuế quan và các thứ khác. Tôi không biết liệu điều đó có ảnh hưởng đến Nga hay không, bởi vì rõ ràng là Tổng thống Nga Vladimir Putin có thể muốn tiếp tục chiến tranh. Nhưng chúng tôi sẽ áp thuế quan."
Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Tối hậu thư của Mỹ đối với Nga được hậu thuẫn bởi các mối đe dọa kinh tế: đó là Moscow cần ký thỏa thuận ngừng bắn trước ngày 8/8 hoặc sẽ phải đối mặt với mức thuế quan 100%. Ngoài ra, các đối tác thương mại của Nga cũng sẽ phải đối mặt với mức thuế quan thứ cấp 100%. Những biện pháp này không chỉ nhắm vào xuất khẩu năng lượng của Nga mà còn trừng phạt các đối tác lớn của Nga như Trung Quốc, Ấn Độ và Thổ Nhĩ Kỳ - những quốc gia đóng vai trò then chốt đối với kinh tế Nga.
Nhằm gây thêm sức ép với Moscow khi hạn chót cận kề, ngày 6/8, ông Trump đã ký sắc lệnh hành pháp áp thuế thương mại bổ sung 25% đối với hàng hóa của Ấn Độ, nâng tổng mức thuế đối với nền kinh tế thứ 5 thế giới lên 50%. Văn kiện nhấn mạnh việc áp thuế bổ sung là “cần thiết và phù hợp”, sẽ có hiệu lực sau 21 ngày.
"Hãy bắt đầu với thực tế rằng Ấn Độ là ông vua thuế quan. Chúng ta đã gửi rất nhiều đô la cho Ấn Độ để mua sản phẩm của họ trong một môi trường thương mại không công bằng. Sau đó, Ấn Độ lại sử dụng đô la Mỹ để mua dầu của Nga. Nga sau đó lại sử dụng số đô la Mỹ đó để sản xuất vũ khí được sử dụng tại Ukraine, và sau đó người nộp thuế Mỹ lại bị kêu gọi chi trả cho vũ khí để bảo vệ Ukraine chống lại vũ khí của Nga được chi trả bằng đô la Mỹ đến từ Ấn Độ. Điều này phải chấm dứt."
Ông Peter Navarro - Cố vấn thương mại của Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Trước đó, hồi tuần trước, ông Trump tuyên bố Ấn Độ sẽ phải trả thuế quan đối ứng 25% cùng một “hình phạt” bổ sung do New Delhi mua thiết bị quân sự và năng lượng từ Nga.
Cũng trong ngày 6/8, Tổng thống Mỹ Donald Trump cảnh báo, ông có thể áp thuế 25% đối với hàng hóa Trung Quốc nếu nước này tiếp tục mua dầu từ Nga.
Theo Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch, một tổ chức tư vấn có trụ sở tại Helsinki, Nga đã thu được hơn 920 tỷ euro từ việc xuất khẩu nhiên liệu hóa thạch kể từ khi xung đột tại Ukraine nổ ra, trong đó, xuất khẩu dầu mỏ đạt giá trị hơn 630 tỷ euro, mang lại nguồn thu lớn cho ngân sách Nga.
Thế tiến thoái lưỡng nan của ông Trump
Theo chính quyền Mỹ, xung đột kéo dài sẽ gây tổn hại đến sự ổn định toàn cầu, đồng thời làm cạn kiệt nguồn viện trợ của phương Tây cho Ukraine. Họ tin rằng áp lực mạnh hơn có thể buộc Moscow phải ngồi vào bàn đàm phán. Tuy vậy, cho đến nay, quan điểm của Nga vẫn không thay đổi. Moscow đã nhiều lần tuyên bố rằng họ sẵn sàng đạt được thỏa thuận hòa bình nhưng cũng nhấn mạnh bất kỳ thỏa thuận nào cũng phải phản ánh thực tế trên thực địa và giải quyết nguyên nhân gốc rễ của cuộc xung đột. Trong bối cảnh ấy, Tổng thống Mỹ Donald Trump đang phải đứng trước sự lựa chọn hết sức khó khăn.
Giới quan sát nhận định, ngày 8/8 sẽ là dấu mốc định mệnh đối với nhiệm kỳ Tổng thống Mỹ hiện tại của ông Donald Trump khi ông được giao nhiệm vụ giải quyết cuộc xung đột lớn nhất châu Âu kể từ Thế chiến II.
Giới quan sát nhận định, nếu Tổng thống Nga Putin chấp nhận ngừng chiến trước ngày 8/8 thì ông Trump sẽ thu về được thành quả cầm quyền vang dội. Nhưng ngược lại, nếu ông Putin không chịu nhượng bộ, thì ông Trump sẽ không còn đường lùi và buộc phải đi theo “dấu chân” của người tiền nhiệm, đó là chuyển sang thế đối địch với Nga và hậu thuẫn cho Ukraine. Đây vốn là những điều mà ông Trump lâu nay vẫn hết sức tránh và đã công khai cam kết không mắc phải khi tranh cử Tổng thống Mỹ.
Trong khi đó, giới quan sát nhận định Tổng thống Nga Vladimir Putin khó có thể chấp nhận “tối hậu thư” của người đồng cấp Mỹ. Các nguồn tin thân cận với Điện Kremlin cho biết, nhà lãnh đạo Nga không muốn chọc giận ông Trump cũng như bỏ lỡ cơ hội cải thiện quan hệ với Washington và phương Tây. Tuy nhiên, ông Putin tỏ ra nghi ngờ về hiệu quả của các lệnh trừng phạt mới của Mỹ, trong khi ông tự tin Nga sẽ giành chiến thắng trong cuộc chiến.
"Nga sẵn sàng ngừng bắn, nhưng chỉ với những điều khoản mà họ đã soạn thảo trong hai hoặc ba năm qua. Trong khi đó, ông Trump sẽ chịu áp lực phải thực hiện lời hứa tăng thuế đối với tất cả các quốc gia mua dầu, khí đốt và có thể cả uranium từ Nga."
Ông Gerhard Mangott - Nhà phân tích người Áo.
Trong bối cảnh ấy, chuyến thăm Nga vào ngày 6/8 của ông Steve Witkoff, đặc phái viên của Tổng thống Mỹ, được xem là nỗ lực phút chót nhằm tìm kiếm bước đột phá cho cuộc xung đột. Theo Điện Kremlin, ông Witkoff đã có cuộc gặp với Tổng thống Nga Vladimir Putin trong khoảng ba giờ.
Phát biểu sau đó, cố vấn chính sách đối ngoại của Điện Kremlin, ông Yuri Ushakov cho biết cuộc gặp đã diễn ra “hữu ích và mang tính xây dựng”. Hai bên đã trao đổi “tín hiệu” về vấn đề Ukraine và thảo luận về khả năng phát triển hợp tác chiến lược giữa Moscow và Washington.
"Đây là một cuộc thảo luận khá hữu ích và mang tính xây dựng. Về chủ đề thảo luận, trước hết là cuộc khủng hoảng Ukraine. Chủ đề thứ hai là triển vọng phát triển hợp tác chiến lược giữa Mỹ và Nga. Về phía chúng tôi, đặc biệt là về vấn đề Ukraine, một số tín hiệu đã được truyền tải. Tổng thống Trump cũng đã nhận được những tín hiệu tương ứng."
Ông Yuri Ushakov - Cố vấn chính sách đối ngoại của Điện Kremlin.
Trong một bài đăng trên mạng xã hội Truth Social cùng ngày, Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết đặc phái viên Witkoff đã đạt được “tiến triển lớn” trong cuộc gặp với Tổng thống Nga. Ông Trump cũng tỏ ra lạc quan về khả năng gặp trực tiếp Tổng thống Nga Putin trong vài ngày tới. Các cố vấn thân cận của Tổng thống Donald Trump cho biết, nhà lãnh đạo Mỹ đang cân nhắc một cuộc gặp ba bên, với sự có mặt của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, như một tín hiệu cho thấy Mỹ sẵn sàng đóng vai trò trung gian hòa giải.
"Hôm nay chúng tôi đã có một số cuộc đàm phán rất tốt với Tổng thống Putin. Và rất có thể chúng tôi sẽ kết thúc vòng đàm phán này, chấm dứt chặng đường đó. Chặng đường đó đã dài và vẫn sẽ dài, nhưng rất có thể sẽ sớm có một cuộc gặp gỡ."
Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Tuy nhiên, triển vọng hòa bình giữa Nga và Ukraine vẫn bị phủ bóng bởi những khác biệt lớn giữa các bên. Tổng thống Nga Vladimir Putin tới nay vẫn giữ nguyên lập trường yêu cầu NATO không mở rộng về phía Đông, Ukraine giữ vị thế trung lập, bảo vệ quyền lợi của người nói tiếng Nga và công nhận các vùng lãnh thổ sáp nhập vào Nga.
Trong khi đó, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tuyên bố nước này sẽ không chấp nhận bất kỳ nhượng bộ lãnh thổ nào và khẳng định quyền tự quyết trong việc gia nhập NATO.
Một số nguồn tin tại Nga cho biết, Điện Kremlin đang cân nhắc đề xuất lệnh tạm dừng các cuộc không kích cả từ phía Nga và Ukraine như một biện pháp “giảm căng thẳng”, thay vì một lệnh ngừng bắn toàn diện như yêu cầu của Mỹ và Ukraine.
hệ lụy của thuế quan thứ cấp
Theo giới quan sát, mức thuế 100% mà Mỹ có thể áp đặt đối với hàng xuất khẩu của Nga sang Mỹ, vốn chỉ đạt giá trị vài tỷ USD mỗi năm, được cho là gần như không mang lại tác động thực chất. Với việc đưa ra hạn chót vào ngày 8/8, Tổng thống Trump dường như coi đây là một đòn bẩy chiến lược để thay đổi cục diện. Các biện pháp trừng phạt thứ cấp được thiết kế để cô lập Nga trên toàn cầu, nhằm bóp nghẹt nguồn thu giúp Nga tài trợ cho xung đột. Không chỉ vậy, bằng cách đe dọa tác động đến các nền kinh tế bên thứ ba, Mỹ đang tìm cách biến các đối tác của Nga thành các bên liên quan vì hòa bình. Tuy nhiên, việc sử dụng thuế quan thứ cấp để chống lại Moscow cũng có thể gây ra tác động ngược đến chính Mỹ và nền kinh tế toàn cầu.
Nga đã phải chịu hàng nghìn lệnh trừng phạt do các chính phủ phương Tây áp đặt trước và sau cuộc xung đột tại Ukraine. Tuy nhiên, hơn ba năm sau, Nga vẫn tiếp tục duy trì năng lực chiến đấu. Nền kinh tế của Nga cho đến nay đã chứng tỏ khả năng phục hồi đáng kinh ngạc khi tăng trưởng 4,3% vào năm ngoái. Thực tế này khiến nhiều chuyên gia tỏ ra hoài nghi về hiệu quả của các lệnh trừng phạt thứ cấp.
Một trong những giải pháp chính mà Điện Kremlin đã thực hiện là xuất khẩu dầu thông qua “hạm đội bóng tối”. Người ta ước tính lực lượng này bao gồm khoảng 1.400 tàu chở dầu cũ có chủ sở hữu không rõ ràng - có thể đưa hàng ra thị trường và giúp che giấu nguồn gốc dầu xuất khẩu của Nga.
Ở chiều ngược lại, nếu mức thuế quan thứ cấp có hiệu quả, chúng sẽ cắt giảm dòng chảy dầu khí của Nga vào thị trường toàn cầu. Nga vẫn là quốc gia sản xuất dầu lớn thứ ba thế giới, chỉ sau Ả Rập Xê Út và Mỹ. Và với nguồn cung ít hơn, giá dầu có thể tăng, giống như khi xung đột Nga – Ukraine bắt đầu nổ ra vào năm 2022, khiến lạm phát tăng vọt trên toàn thế giới.
Các biện pháp trừng phạt thứ cấp cũng đang đặt ra tình thế tiến thoái lưỡng nan cho các quốc gia như Ấn Độ và Trung Quốc, những khách hàng lớn mua dầu thô Nga với giá ưu đãi. Đối với Ấn Độ, nếu các lệnh trừng phạt thứ cấp có hiệu lực sau 21 ngày theo sắc lệnh hành pháp của ông Trump, điều này có nghĩa là vào cuối tháng, Ấn Độ sẽ phải đối mặt với một số mức thuế xuất khẩu lên tới 50%, mức cao nhất trong số tất cả các đối tác thương mại của Mỹ.
Bộ Ngoại giao Ấn Độ ngày 6/8 đã ra tuyên bố gọi mức thuế quan bổ sung của Mỹ là “cực kỳ đáng tiếc” và cảnh báo nước này sẽ “thực hiện mọi hành động cần thiết để bảo vệ lợi ích quốc gia.”
Theo giới quan sát, với mức thuế quan cao ngất ngưởng, hoạt động thương mại giữa hai quốc gia sẽ gần như chấm dứt. Mặc dù điều đó sẽ gây tổn hại cho Ấn Độ nhiều hơn là Mỹ, nhưng việc áp thuế cao đối với một đối tác chiến lược quan trọng có thể gây ra hậu quả địa chính trị đáng kể cho Washington, khi làm suy yếu chính sách Trung Quốc của chính nhà lãnh đạo Mỹ.
Ấn Độ - một đối trọng quan trọng với ảnh hưởng của Bắc Kinh tại khu vực, sẽ buộc phải đánh giá lại mối quan hệ chiến lược với Washington, khi New Delhi phải chịu đòn đánh bằng “cây gậy” thuế quan.
Trong khi đó, đối với Trung Quốc, quốc gia đang mua nhiều dầu nhất từ Nga, việc áp thuế thứ cấp đối với hàng hóa Trung Quốc sẽ khó thực hiện hơn nhiều vì giá trị hàng hoá mà Mỹ nhập khẩu từ Trung Quốc cao gấp 5 lần so với Ấn Độ, và phần lớn trong số đó là hàng tiêu dùng như đồ chơi, quần áo và đồ điện tử. Thuế quan thứ cấp nhắm vào Bắc Kinh cũng có nguy cơ làm đảo lộn quá trình đàm phán lại thương mại rộng lớn hơn nhiều giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới mà ông Trump đã theo đuổi kể từ nhiệm kỳ đầu tiên của mình.
Hơn nữa, lần cuối cùng ông Trump thử áp dụng mức thuế quan ba con số đối với Trung Quốc, ông đã nhận thấy nó không hiệu quả, vì khiến mọi hoạt động thương mại giữa hai nước gần như bị cắt đứt. Một động thái như vậy có thể làm tăng thêm áp lực lạm phát tại Mỹ, điều mà ông Trump từ lâu đã cam kết sẽ giải quyết.
Theo giới quan sát, trong vài tuần tới, tối hậu thư của Tổng thống Mỹ Donald Trump đối với Nga có thể dẫn đến các cuộc đàm phán hoặc đối đầu sâu sắc hơn. Liệu đây có phải là bước ngoặt chiến lược giúp chấm dứt xung đột hay chỉ đẩy thế giới vào một vòng xoáy bất định mới, câu trả lời vẫn còn bỏ ngỏ.
